Þjóðviljinn - 13.06.1989, Qupperneq 7

\
V
V
v
\- i
af öllum föngum. Þess skal getið
sérstaklega að í þessum tilvikum
er um langvarandi notkun róandi
lyfja að ræða fyrir vistun og er sú
notkun talin nauðsynleg vegna
geðkvilla". Við þetta má bæta að
fangar voru kringum 56 þegar
landlæknir skrifaði greinargerð
sína. Og 10% þeirrar tölu eru
u.þ.b. 5-6 einstaklingar á róandi
og svefnlyfjum. Og mun þetta
láta nærri segja mínar heimildir.
En þær fullyrða að svona hafí
þetta ekki verið í sumar. Þá voru
jaftivel allt að tveimur tugum á
þessum lyfjum. Og heimildimar
segja fullum fetum að þeir hafi
vafrað um gangana „dmkknir af
lyfjum“ og mjög hvumleiðir.
Þá segist landlæknir oft hafa
bent á það að fangelsi séu ekki
æskilegur staður til endurhæfing-
ar forfallinna alkóhólista. Seinna
segir hann: „Læknisþjónusta er
stopul og geðlæknar koma aðeins
endrum og eins. Meðferð við
geðsjúkdómum verður aldrei
nema nafnið eitt“.
Hér opnast heldur
betur útsýn yf ir víð-
áttu fangalækn-
inganna
Það leikur varla vafí á því að
þeir sjúkdómar sem einkum
herja á fanga eru alvaralegir geð-
sjúkdómar, ýmsir minni háttar
geðrænir kviílar, „persónuleika-
truflanir“ (sem er reyndar ford-
æmandi sjúkdómsheiti, svipað og
t.d. ,,kynvilla“), og loks alkóhól-
ismi og ofnotkun vímuefna. Þrátt
fyrir það telja heilbrigðis- og
dómsmálayfirvöld ' greinilega
enga ástæðu til að veita föngum
þjónustu sérmenntaðra lækna í
geðsjúkdómum og alkóhólisma.
Og þó standi skýrum stöfum í
fyrstu grein laga um heilbrigðis-
þjónustu, að allir landsmenn
skuli eiga kost á fullkomnustu
heilbrigðisþjónustu sem tök eru á
að veita á hverjum tíma, er þriðja
flokks læknishjálp talin full góð í
þá. Þeir eru fangar. Þess vegna er
það látið líðast eins og ekkert sé
að heilsugæslulæknar, ómennt-
aðir í geðsjúkdómum ákvarði
bæði „erfiða geðsjúkdóma“ fang-
anna og „geðkvilla" og
„nauðsynlegar“ lyfjagjafir við
þeim. Og þetta heilsufarslega
réttindabrot hefur viðgengist ára-
tugum saman án þess að nokkur
hneykslist á þessu ranglæti þjóð-
félagsins í garð sjúkra þegna sem
ekki eru í aðstöðu til að velja sér
lækna sjálfir. Við skulum varast
að gera þessa ólánsömu lækna
sem nú þjóna Litla-Hrauni eins
og best þeir kunna að sökudólg-
um. En skyldu yfirvöld bera á
þessu einhverja ábyrgð? Eða
æjatolla Tómas Helgason og
klepparasöfnuður hans, sem
staðið hefur í vegi fyrir því að
afbrotamenn, sakhæfir og ósak-
hæfir, fái notið þeirrar lágmarks
geðlæknisþjónustu, sem siðað
þjóðfélag er siðferðilega skylt að
veita öllum þegnum sínum og
réttlæta þá svívirðu með
falsrökum, af því að hagsmunir
þeirra og stofnananna sem þeir
veita forstöðu skipta þá meira
máli en réttur sjúklinganna? Nei,
nei, nei, nei! Hér ber engin neina
andskotans ábyrgð. Einna helst
að Sigurði Þór Guðjónssyni verði
kennt um allt saman.
Og nú nálgast
grundvallar-
punkturinn sem
umræöan
hvílir á
Það gerir hana mjög erfiða hve
landlæknir ruglar saman óskyld-
um málum. Hann ræðir þannig
um manninn sem út af var kært,
að fólk hlýtur að halda að um
mikið geðveikan mann sé að
ræða, jafnvel ósakhæían. En það
er misskilningur. Sú vitneskja er
a.m.k. algjört nýmæli fyrir að-
standendur enda hafa þeir mat
geðlækna fyrir sér. Maðurinn
hefur íhæsta lagi væg geðræn ein-
\
kenni, en er fyrst og fremst dæmi-
gerður dópisti og alkóhólisti, er
fremur afbrot í vímu til að komast
f enn meiri vímu. En landlækni
hefur tekist að rugla ráðherrann
rækilega með sér í ríminu. Þeir
blanda báðir saman tvennum
málum. Annars vegar því
ófremdarástandi sem ríkir í mál-
efnum geðsjúkra fanga, jafnvel
ósakhæfra, og hins vegar hvemig
taka beri í fangelsunum á alkó-
hólisma fanga sem ekki eru neitt
sérstaklega geðveikir, en meiri-
hluti fanga eru alkóhólistar. Ráð-
herra segir: „Ég er að vinna að
því í samráði við
dómsmálaráðherra að fundin
verði betri lausn á málum þeirra
ógæfusömu einstaklinga sem
gerst hafa brotlegir við lög og
eiga við alvarleg geðræn vanda-
mál að stríða".
Sjáiði hvað hann ruglar maður-
inn? Talar eins og lyfjasukkið á
Hrauninu sé málið um vanda
þeirra tiltölulega fáu mikið geð-
sjúku fanga, sem hvergi eiga
höfði sínu að að halla í heilbrigð-
iskerfinu. Og úr þeim vand-
ræðum er ráðherra að reyna að
greiða ásamt dómsmálaráðherra.
En það kemur yfirgnæfandi
meirihluta dópistanna í fangels-
unum lítið við.
Og nú fer grundvallarpunktur-
inn alveg að koma. En til að skýra
hann betur látum við landlækni
fyrst tala í Þjóðviljanum 27. janú-
ar: „Það er klárt mál að inni á
Litla-Hrauni er fólk sem þarf lyf.
Á meðan aðrar þjóðir setja geð-
sjúka fanga á sjúkrahús eða sér-
stakar meðferðarstofnanir fyrir
þá höfum við þá í fangelsum. Það
er klárt mál að þetta fólk þarf lyf.
Svo koma púritanar sem ekkert
vita og ekkert skilja og halda að
hægt sé að taka fýrir lyfjagjöf“.
Sífellt er verið að brýna fyrir
fólki að rugla ekki saman svoköll-
uðum „róandi lyfjum“, er ekki
hafa nein umtalverð lækninga-
áhrif, en slá á kvíða og „angist“
en hafa ávanahættu í för með sér
og eru alkóhólistum varhuga-
verð, og svo „sterkum geðlyfj-
um“ sem notuð eru við alvar-
legum geðsjúkdómum og minnka
ranghugmyndir, ofskynjanir og
þvíumlíkt, valda ekki vímu og
hafa enga eða litla ávanahættu.
(Sjá t.d. samantekt Guðlaugar
Guðmundsdóttur í Morgunblað-
inu C bls. 6-7 17. febrúar og
byggð er á upplýsingum þriggja
geðlækna. Auk þess Nýju ís-
lensku lyfjabókina 1988 og Lyfja-
fræði miðtaugakerfisins 1984
eftir Þorkel Jóhannesson prófess-
or). En það kemur sannarlega úr
óvæntustu átt þegar sjálfur land-
læknir ruglar um þetta einsog sá
sem vald hefur.
Spumingin er alls ekki hvort
gefa eigi „sterk geðlyf“ mikið
geðveiku fólki. Spumingin er
ekki hvprt gefa eigi lyf með engri
ávanahættu við líkamlegum
meinum. Spumingin er ekki
hvort gefa eigi þau verkjalyf sem
hafa ávanahættu í för með sér,
þeim sem ekki em alkóhólistar.
Spumingin er ekki einu sinni
hvort gefa eigi ekki-alkóhólistum
róandi lyf sem geta leitt til ávana
og fíknar.
Spumingin er þessi í sínum
skýra einfaldleika:
Á að gefa einstaklingum, sem
oft hafa verið í meðferð vegna
vímuefnaneyslu, róandi lyf eða
önnur lyf (jafnvel í stórum stfl), er
geta valdið ávana og ffkn og eru
alkóhólistum sérstaklega varhug-
averð?
Þetta er spumingin. En hún
sprettur af fmmforsendu allrar
þessarar umræðu. Þó orð land-
læknis um púritana virðist í fljótu
bragði einungis eiga við mig og
kæranda, þá liggur annað og
meira að baki. Það er hið afdrátt-
arlausa viðhorf sem óvirkir alkó-
hólistar hafa til hvers kyns vímu-
efna, er landlæknir fordæmir
þama af svona yfirlætislegri fyrir-
litningu.
Og nú kemur hann
grundvallar-
punkturinn
Til þess að vera bláedrú er
frumskilyrði að láta aldrei áfengi
né aðra vímugjafa inn fyrir sínar
varir, hversu smáir sem
skammtarnir eru og hvernig sem
á stendur. Að gefa dópista dóp, ef
ekki er verið að trappa hann nið-
ur, er sama og að gefa áfengis-
sjúklingi afréttara.
Þetta er skoðun bókstaflega
allra óvirkra alkóhólista er hafa
náð sér á strik. Hamingja þeirra
og líf hvílir á henni.
Og þeir skipta þús-
undum á Islandi
Á ráðstefnu um rannsóknir á
alkóhólisma, sem haldin var í
Reykjavík 13. febrúar upplýsti
Óttar Guðmundsson yfirlæknir
meðferðarstöðvar SAA að Vogi,
að samtals 8000 einstaklingar hafi
komið þar til meðferðar. Og
könnun frá árinu 1984 bendir til
þess að 40% þeirra sem meðferð-
ar leita séu enn edrú að tveim
ámm liðnum. Það þýðir með öðr-
um orðum að alkóhólistar sem
ætla að hafa það em á milli þrjú
og fjögur þúsund hér á landi.
Jafnvel þó að við helminguðum
þá töluyrði um æði stóran hóp að
ræða. Eg get fullyrt að allir hafa
þeir tileinkað sér hið „púrítan-
iska“ viðhorf, sem byggt er á hinu
svokallaða tólf spora kerfi til
áfengis og annarra vímuefna. Það
er ekki nema von. „Púritanism-
inn“ hefur sannað nauðsyn sína í
daglegri reynslu milljóna manna
um allan heim áratugum saman.
Hann lítur ekki á alkóhólismann
sem geðsjúkdóm og reyndar ekki
neinn venjulegan sjúkdóm. Alk-
óhólismi er því ekki viðfangsefni
hefðbundinnar læknisfræði nema
að vissu marki. Og leiðin til bata
liggur vissulega ekki gegnum
geðlæknisfræðilegar aðgerðir
heldur með því að gera heiðarleg
reikningsskil í lífi sínu. Með
sjálfskönnun og með þvf að deila
reynslu sinni með öðmm. í einu
orði sagt með hughvarfi, nýjum
skilningi á sjálfum sér og lífinu.
En allt stendur þetta og fellur
með þvf fmmskilyrði að neyta
aldrei vímugjafa hvemig sem á
stendur. Hér er ekki rúm til að
rekja hin dýpri rök þessarar
endurfæðingar en um þau má
m.a. lesa í þessum bókum á ís-
lensku: AA-bókin (A.A. útgáfan
1976), Tólf reynsluspor og tólf
erfðavenjur (A.A. útgáfan
1981), Mesta mein aldarinnar
eftir Joseph P. Pirro (Fjölnir
1982), Furðuheimar alkóhólism-
ans eftir Steinar Guðmundsson
(Styrktarfélag Sogns 1983).
Geðlæknar verða einfaldlega að
beygja sig fyrir þessari máttugu
lífsreynslu þó hún sé „óvísinda-
leg“ og samræmist ekki hefð-
bundnum „læknisfræðilegum“
hugmyndum um alkóhólisma.
Það er löngu kominn tími til að
geðlæknar hætti að berja höfðinu
við steininn. En viðurkenni van-
mátt sinn gegn áfengi og að þeim
er gjörsamlega um megn að ráða
við afleiðingar ofneyslu þess,
jafnt sem annarra vímuefna. All-
ir reyndir óvirkir alkar hafa það á
hreinu að læknar, þó læknar séu,
hafa yfirleitt ekki hundsvit á alk-
óhólisma, nema þeir hafi haft
einhver sérstök kynni af honum.
Alkóhólistar bíða þess með
óþreyju að geðlæknabatteríið
sýni það hugrekki og þá viður-
kenningu á staðreyndum, að láta
SÁÁ-mönnum, sem hafa tileink-
að sér hið alþjóðlega „púritan-
iska“ viðhorf, algjörlega eftir
bæði lækningar á alkóhólisman-
um og kennsluna í læknadeild-
inni. Þá mundi taka fyrir þá
óhæfu að deildin útskrifi lækna
sem ekki vita meira um leyndar-
dóma alkóhólismans en undirrit-
aður um leyndardóma guðsríkis.
Læknisfræðin og geðlæknisfræð-
in mundu halda óskertu mikil-
vægi sínu um allt annað.
Þá hef ég gert grein fyrir „púrit-
anismanum“ sem pirrar svona
blessaðan landlækni sem mæðist í
mörgu.
Nú ætti lesandinn
að skilja
Hvers vegna það er svo mikil-
vægt fyrir þúsundir íslendinga og
langflestra fanga, að fá skorið úr
því hvort læknar telji það góðar
og gildar lækningar að ausa því
eitri í alkóhólista, sem hefur orð-
ið þeim að falli og er þeim oft og
tíðum lífshættulegt. Og svarið er
rökrétt framhald þess sem á
undan er komið. Þess vegna get
ég með góðri samvisku mælt fyrir
hönd yfirgnæfandi hluta þeirra
alkóhólista sem náð hafa sér á
strik:
Slfkar ,Jækningar“ auka ein-
ungis þjáningar alkóhólistans og
gera sjúkdóm hans erfiðari viður-
eignar. Og ef hann er fangi læsa
þær hann enn fastar í vftahring
vfmuefna og afbrota. Þær eru
andhverfa alls þess er vifl skiljum
þegar rætt er um skyldur lækna
til afl milda mannamein og sefa
þjáningar. Þær eru svívirðilegur
þjóðfélagslegur glæpur þvf ein-
mitt svona býr kerfifl til síafbrota-
menn.
Sjúkrasaga þess er út af var
kært, eftir að afplánun lauk, styð-
ur mjög þessar afdráttarlausu
ályktanir. Maður sem hefur mikil
afskipti af föngum á Litla-
Hrauni, segir að allt annað sé að
vinna með þeim og fyrir þá núna
en í sumar. Það út af fyrir sig sýnir
einnig að lyfjaóhófið var ekki
föngum í hag. Síðast en ekki síst
hefur Þórarinn Tyrfingsson yfir-
læknir á Vogi skrifað vottorð til
sjúklingsins sem út af var kært.
Þar segir að það mætti vera
„öllum læknum (jóst“ að sjúklin-
gurinn var „líkamlega háður“ ró-
andi lyfjum og „þjáðist ekki af
neinum þeim geðsjúkdómum sem
réttlætti notkun slíkra lyfja“ og
eru sérstaklega tilgreind Diazep-
am, Fenemal og svefnlyf. Fyrir
því verða orð landlæknis í
greinargerð sinni til ráðherra svo
grimmileg að þau nísta alla gamla
alka gegnum merg og bein: „En
ef til eru lyf, sem lina þjáningar
og sjúkdóma, ber lækni að ávísa
þeim, m.a. vegna skorts á öðrum
meðferðarleiðum, annars bregst
hann skyldu sinni“. Ég get ekki
annað en tekið undir með læknin-
um mesta: Faðir fyrirgef þeim,
því þeir vita ekki hvað þeir gjöra.
Og það er mergurinn málsins.
Ástandið f lyfjamálum á Litla-
Hrauni í sumar sýnir þetta svo
ekki er um að villast frá sjónar-
hóli óvirkra alkóhólista:
Læknar vinnuhælis-
ins eru óhæffir til aö
fást viö alkóhólisma
Og það staðfestist rækilega í
orðum annars þeirra í Þjóðviljan-
um 27. janúar. Hann réttlætir
lyfjagjafimar sem út af var kært
þannig: „Þó að menn hafi átt við
vandamál að stríða er ekki þar
með sagt að ekki megi gefa þeim
lyf. Það er allt annað þegar við
höfum hann undir hendi heldur
en þegar hann stjómar sinni lyfj-
aneyslu sjálfur. Við getum haft
kontról á neyslu hans“. Spyr
sá sem ekki veit: Hver átti að haía
kontról á lyfjaneyslu mannsins
þegar honum var sleppt án þess
að hafa verið trappaður niður en
lyfjaneyslan aukin jafnt og þétt
allan tímann? Svona tal ber sjálfu
sér vitni. Það er átakanleg sjálfs-
réttlæting sem byggist ekki á
neinni skynsamlegri undirstöðu.
Það er alvörumál þegar læknar
misnota tiltrú almennings og
stjórnvalda á sérþekkingu þeirra
og tala þannig í nafni „læknis-
fræðinnar“, að allir vitibomir
menn ættu að sjá að þeir fara með
mgl. En skömmin og óttinn
stjómar þeim en ekki vísvitandi
óheiðarleiki. Það verðum við að
skilja.
Áð undangenginni þessari rök-
leiðslu horfir málið einfaldlega
svona við frá sjónarhóli óvirkra
alkóhólista sem skipta þúsundum
í landinu:
FRAMHALD Á MORGUN
Athugasemd: Þessi grein var afhent
ritstjórn Morgunblaðsins fyrir miðj-
an mars. En þar sem engar likur eru ó
að hún komi þar á næstunni bef ég
beðið Þjóðvfljann um birtingu.
Þriöjudagur 13. júní 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
I \
\