Þjóðviljinn - 23.06.1989, Blaðsíða 7

NAMIBÍA
viðsjár fyrr og nú
Namibíska sjálfstæðishreyfingin SWAPO nýtur einkum stuðnings af
hálfu Ovamboþjóðflokksins. En lengst af frá því að Þjóðverjar lögðu
undir sig þetta svæði fyrir rúmum 100 árum voru það aðrir
þjóðflokkar, einkum Herero, sem Þjóðverjar útrýmdu að mestu, er
beittu sér gegn yfirráðum þeirra og Suður-Afríkumanna
Viðsjár eru miklar f Namibíu
eftir heiftarlega bardaga
nyrst í landinu fyrstu dagana í
aprfl s.l. milli liðsmanna sjálf-
stæðishreyfingarinnar SWAPO
og namibísks lögregluliðs undir
suðurafrískri stjórn. Var það síst
á bætandi, því að nóg var áður af
tortryggni og fjandskap milli
hinna ýmsu þjóðflokka og þjóð-
ernishópa landsins.
Þorri liðsmanna SWAPO er af
Ovamboþjóðflokknum, og
hvorki í Namibíu né utan þess
lands virðist nokkur ganga út frá
öðru en að samtök þessi hafi fylgi
flests fólks af því þjóðemi.
Ovambomenn tala bantúmál og
búa á sérsvæði nyrst í Namibíu,
við angólsku landamærin, en
allmargt fólk þaðan mun hafa
tekið sér bólfestu í borgum og
öðrum landshlutum. Ovambo-
menn eru taldir vera um helming-
ur íbúa Namibíu, ef ekki rúmlega
það. Aðrir landsmenn eru mjög
margvíslegs uppruna, sumir af
öðrum bantúþjóðflokkum, aðrir
khoi (hottintottar) að ætt, enn
aðrir evrópsks kyns, ekki síst
búaættar og þýskir. Svo eru það
kynblendingar ýmiskonar og
nokkrir sanar (búskmenn).
Herero og khoi
Um fylgi SWAPO meðal þessa
fólks er deilt. Helsti innlendi pól-
itíski andstæðingur þeirrar hreyf-
ingar er Lýðræðislega Tumhalle-
bandalagið, sem svo nefnist, og
styðja það bæði hvítir menn og
blakkir af ýmsum uppruna. Ekki
fer leynt að Suður-Afríkustjóm
vill allt til vinna að bandalag þetta
nái sem bestum árangri út úr
kosningunum, sem fram eiga að
fara þarlendis í haust. Á
SWAPO, sem teljast marxísk
samtök, lítur Suður-Afríkustjórn
sem erkifjanda sinn og gerir hvað
hún getur til að bregða fyrir þau
fæti.
Meðal fólks þess blakks, sem
Turnhallebandalagið getur að
sumra mati gert sér vonir um ein-
hvern stuðning frá, er bantúþjóð-
flokkurinn Herero og Damarar
og Namar, sem em khoiættar.
Varla þarf að taka fram að Nami-
bíumenn em ekki „þjóð“ í evr-
ópskum skilningi orðsins fremur
en íbúar flestra annarra Afríkur-
íkja. Á milli hinna ýmsu þjóð-
flokka þar er tortryggni frá fornu
fari, og að glæðum þeirrar óvildar
er Suður-Afríkustjórn líkleg til
að blása í þeim tilgangi aö halda í
eitthvað af ítökum sínum í
landinu.
Seinir í nýlendu-
kapphlaupið
Namibía, sem lengi vel var
kölluð Suðvestur-Afríka, varð
fyrst stjómsýslueining er Þjóð-
verjar lögðu hana undir sig á ní-
unda áratugi s.l. aldar. Raunar
má einnig halda því fram, að or-
sökin til þess að Namibía varð
sérstök stjórnareining hafi verið
sú, að aðrir Evrópumenn, Port-
úgalar, Hollendingar (og afkom-
endur þeirra Búar) og Bretar hafi
ekki kært sig um þetta svæði, sem
er mikið til eyðimörk og þá var
ekki vitað að lumaði á demöntum
og málmum í jörðu. En Þjóðverj-
AÐ UTAN
ar, seint til komnir í nýlendu-
kapphlaupið vegna þess að þeir
sameinuðust ekki í eitt ríki fyrr en
í fransk-þýska stríðinu 1870-71,
vildu endilega eignast nýlendur
„eins og hinir“ og gekk þeim til í
því ekki síður metnaður en
gróðahyggja. Bretar höfðu að
vísu vissar áhyggjur af landvinn-
ingum Þjóðverja þar og víðar í
Afríku, en litu þá enn á Frakka
sem keppinauta öllu fremur en
Þjóðverja og vom því tilbúnir til
fjárbúskapar sjálfír og rændu þá
kvikfé. (Geta má þess í framhjá-
hlaupi að fyrsti landstjóri Þjóð-
verja þama var Heinrich nokkur
Göring, faðir þess síðar kunna
manns Hermanns Göring.) í
anda reglunnar um að deila og
drottna spönuðu Þjóðverjar Her-
ero og Nama hvora gegn öðmm.
En þar kom að þjóðflokkar þessir
fengu nóg af svo góðu, gerðu með
sér bandalag og hófu uppreisn
gegn þýsku nýlendustjóminni
Sam Nujoma, stofnandi og leiðtogi SWAPO.
eftirlætis við þá síðamefndu gegn
stuðningi þeirra viðvíkjandi Eg-
yptalandi og fleiri svæðum, þar
sem Bretar óttuðust samkeppni
af hálfu Frakka.
Bretar eignuðu sér að vísu
Walvis Bay, einu sæmilegu höfn-
ina á strönd Suðvestur-Afríku,
en afsögðu að blanda sér að öðm
leyti í mál manna á svæðinu.
Þjóðverjar stofnuðu sína fýrstu
bækistöð þar á ströndinni 1883 og
helguðu sér stórt svæði þar árið
eftir.
Uppreisn Herero
og Nama
Um þær mundir voru atkvæða-
mestir þjóðflokka á svæðinu
Namar á suðurhluta þess, Herero
miðsvæðis og Ovambo nyrst. Þeir
fyrstnefndu höfðu fyrir tæpri öld
flust þangað sunnan að, sökum
þrenginga er þeir urðu fyrir
vegna útþenslu Búa. Bæði Nam-
ar og Herero stunduðu einkum
kvikfjárrækt og vom hirðingjar
að miklu leyti, enda land þar lítt
fallið til akuryrkju. Ovambo,
sem bjuggu í ívið gróðursælla
runnalandi, höfðu hinsvegar ak-
uryrkju að aðalatvinnu.
Herero og Namar áttu í
grimmum ófriði á sjöunda ára-
tugi 19. aldar og aftur sló í brýnu
með þeim á níunda áratugnum.
Barist var um beitiland, sem
þama er af skornum skammti.
Þetta varð ein af ástæðunum til
að Þjóðverjar réðust inn í landið,
því að þeir höfðu ástæðu til óttast
um öryggi þýskra kristniboða,
sem þangað vom komnir, af
völdum hernaðar innfæddra.
Kamaharero, helsti höfðingi
Herero, bað Breta um vemd
gegn Þjóðverjum, en þeirri
beiðni var ekki sinnt. Þjóðverjar
tóku beitilönd af þjóðflokkunum
í þeim tilgangi að stofna til kvik-
. 1904. Helsti leiðtogi uppreisnar-
manna var Samuel Maharero,
sonur Kamahareros. Af hálfu
hans var stríðið háð af furðumikl-
um drengskap, eftir því sem ger-
ist um stríð; þannig harðbannaði
Maharero að konum og bömum
óvina yrði gert mein. Af hálfu
Þjóðverja var ekki um að ræða
hliðstæða nærgætni. L. von Trot-
ha hershöfðingi, sem stýrði þýska
hemum þar í landi, lýsti alla Her-
eromenn útlæga og sendi þeim
orðsendingu, þar sem meðal ann-
ars stóð:
„Hver og einn Herero, vopn-
aður riffli eiður ei, með nautgripi
eða ei, sem fyrirfinnst innan
þýskra landamæra, verður
skotinn. Ég tek ekki við fleiri
konum og börnum frá ykkur,
heldur læt ég reka þau til ykkar
eða skjóta á þau.“
Útrýmingar-
hernaöur
Eftir því varð stríð þetta. Er
Þjóðverjar höfðu barið niður
uppreisn Herero eftir nokkurra
mánaða viðureign, voru aðeins
um 15,000 lífs eftir af Herero,
sem höfðu fyrir uppreisnina verið
um 80,000. Hinir höfðu verið
drepnir niður eða soltið í hel á
eyðimörkum, sem þeir vom
reknir út á. Þeir eftirlifandi fengu
að búa áfram í landinu undir
stjórn Þjóðverja. Fyrst nú á síð-
ustu ámm er þjóðflokkurinn orð-
inn álíka fjölmennur og hann var
fyrir útrýmingarhemað þennan.
Éinnig Namar voru brotnir á bak
aftur eftir frækilega vöm.
Þjóðverjar höfðu þó lítið upp
úr Suðvestur-Afríku, því að i
heimsstyrjöldinni fyrri lagði hið
nýstofnaða Suður-Afríkuríki
hana undir sig með heldur lítilli
fyrirhöfn. Líkt og Þjóðverjar
áður mættu Suður-Afríkumenn
einkum andstöðu af hálfu Herero
og khoiþjóðflokkanna, þ.e.a.s.
lengi framan af. Hagur þeirra
batnaði ekki við umskiptin; flest-
ir þeirra bjuggu við fátækt á sér-
svæðum eða unnu fyrir lág laun á
DAGUR
ÞORLEIFSSON
Kort af Namibíu, sem sýnir legu sérsvæða hinna ýmsu þjóðflokka þar.
Suðurafrískt herlið i stríðinu gegn SWAPO, sem hófst 1966.
bújörðum og í námum hvítra.
Margir hvítir Suður-Afríkumenn
fluttu sem sé til landsins, til við-
bótar Þjóðverjunum sem fyrir
vom, hófu atvinnurekstur og
lögðu undir sig land til búskapar.
Við það síðarnefnda þrengdi enn
meira að þeim innfæddu. Fyrsta
kastið eftir heimsstyrjöldina
síðari vom það einkum höfðingj-
ar Herero, Hosea Kutako, sem
lifað hafði af útrýmingarhernað
Þjóðverja, og Frederick Mahar-
ero, sem frá ósigri Herero fyrir
þeim hafði búið útlægur í Betsjú-
analandi (nú Botsvana), er mót-
mæltu yfirráðum Suður-Afríku
og leituðu í því sambandi hjálpar
hjá Sameinuðu þjóðunum.
Umskipti í
efnahagsmálum
Fram til þess tíma hafði hins-
vegar lítt kveðið að andstöðu
Ovambo, sem fátt áttu sameigin-
legt með kvikfjárræktarþjóð-
flokkunum sunnar, við yfírráð
Þýskalands og síðar Suður-
Afríku. Þjóðverjar höfðu lítið
skipt sér af þeim, og þeir vom
Suður-Afríku lengi vel einkar
undirdánugir. Á ámnum eftir
heimsstyrjöldina síðari, er
Smuts, forsætisráðherra Suður-
Afríku, reyndi að fá samþykki
S.þ. til að innlima Namibíu form-
lega, tóku höfðingjar Ovambo
undir það, en Namar og Damarar
vom auk Herero á móti. Og það
er ekki lengra síðan en í mars
1967, er Suður-Afríkustjórn
bauð Ovambo sjálfstjórn, að
höfðingjar þeirra svömðu með
eftirfarandi orðum: „Stjóm lýð-
veldisins (Suður-Afríku) er okk-
ar stjórn ... Við treystum henni
eins og föður og viljum því enga
aðra útlenda stjóm, hvorki af
hálfu Sameinuðu þjóðanna,
Damara eða Herero.“
En þegar um þær mundir voru
Ovambohöfðingjamir, er
byggðu vald sitt á fomri hefð,
famir að missa tökin að vemlegu
leyti á sínu fólki. Þetta gerðist
samfara gagngemm umskiptum í
efnahagsmálum og stjómmálum í
Namibíu. Það var fyrst á sjöunda
áratugnum, sem fullljóst var orð-
ið hvílíkur auður í demöntum og
málmum var til staðar í Namibíu,
og þetta leiddi til þess að hún
varð um skeið eitt af hagvaxtar-
mestu löndum heims. Þetta hafði
í för með sér stóraukna eftirspum
eftir vinnuafli, og það var óhjá-
kvæmilega ekki hvað síst sótt til
Ovambo, fjölmennasta þjóð-
flokks svæðisins, sem fram að
þessu hafði að verulegu leyti ver-
ið utanveltu við stjómmál þess.
Þetta kom raski miklu á samfélag
Ovambo, unga fólkið kynntist
nýjum siðum og hugmyndum og
gerðist óhlýðið höfðingjunum,
sem jafnframt misstu virðingu og
völd vegna undirgefni sinnar við
Suður-Afríku. Alþýðusamtök
Suðvestur-Afríku (SWAPO),
sem stofnuð voru 1960, höfðu
þegar er Ovambohöfðingjarnir
sendu frá sér áðurnefnda holl-
ustuyfirlýsingu hafið skæmhem-
að gegn Suður-Afríkustjóm.
Atkvæðamikil
verkalýðs-
samtök
1971 vom komin til sögunnar
allvel skipulögð samtök verka-
manna af Ovamboþjóð, sem ekki
vom lengur reiðubúnir að sætta
sig við miklu lægri laun og verri
lítskjör en hvítir menn nutu. Það
ár lömuðu Ovamboverkamenn
tímabundið námagröft, iðnað og
stjórnsýslu í Namibíu með verk-
föllum. Suður-Afríkustjóm svar-
aði með hrottaaðförum gegn
Ovambo, ekki síst í ættlandi
þeirra sjálfra, og virðast þær að-
gerðir enn frekar hafa grafið
undan virðingu höfðingjanna,
sem hlynntir höfðu verið Suður-
Afríku, og magnað andstöðu al-
mennings þar gegn suðurafrísk-
um valdhöfum. Þenslan í efna-
hagsmálum og umbætur í
heilbrigðismálum, þótt takmark-
aðar væm, leiddu af sér mikla
fólksfjölgun, og afturkippur í
efnahagslífinu síðustu árin hefur
haft í för með sér mikið atvinnu-
leysi í Ovambolandi. Það ásamt
með öðm gerði SWAPO auðvelt
um vik að verða sér úti um nýliða
þar.
Föstudagur 23. júní 1989jNÝTT HELGARBLAÐ - SlÐA 7