Þjóðviljinn - 17.11.1989, Blaðsíða 16

Frakkar skiptast í tvær and-
stæðar fylkingar. Eins og á
dögum Júlíusar Caesars eða
Dreyfusmálsins ólgar landið
af stöðugum flokkadrætti, það
líður ekki svo dagur að ein-
hverjir málsmetandi menn
taki ekki afstöðu með miklum
bægslagangi og franska þing-
ið er undirlagt af deilum.
Reyndar er sýnt að önnur fylk-
ingin er allmiklu stærri en hin,
en á móti kemur það að þessi
klofningur gengur þvert ofan á
alla venjulega og hefðbundna
flokkaskiptingu í landinu, þeir
sem taka sömu afstöðu virð-
ast gjarnan hafa ólíka bak-
þanka, margir vita ekki sitt
rjúkandi ráð, og ekki verður
betur séð en sá sem valdið
hefur boði tvær andstæðar
skoðanir samtímis.
Um hvaö standa svo allar þess-
ar deilur? Um þrjár unglings-
stúlkur í gagnfræðaskóla í bænum
Creiir sem heimta aö koma í
skólann með hárið vandlega falið
í þess konar klút sem þær telja að
Kóraninn bjóði þeim að bera á
höfðinu. Stoðar lítið þótt ein-
staka blaðamenn bendi á að ekki
fari sögur af hlálegra deiluefni
síðan mjóendingar og digur-
endingar áttust við í Putalandi
sællar minningar: rökin halda
áfram að ganga á víxl íklædd alls
kyns stóryrðum. Sumir boða þá
kenningu, að það sé angi af
kynþáttahatri að meina
múhameðstrúarstúlkum að bera
þetta höfuðfat sitt í skólum, eins
og skólastjórinn í Creil vill gera,
og væri mönnum nær að virða
það, á þessum upplausnartímum,
að til sé ungt fólk sem vilji halda
fast í forna siði og séreinkenni.
Aðrir segja aftur á móti, að það
sé einn af hornsteinum lýðræðis í
Frakklandi, að ríkið sé hlutlaust í
trúmálum og þá einnig ríkis-
skólarnir: þess vegna megi menn
ekki láta það viðgangast að nem-
endur mæti í skólann með ein-
hver áberandi trúarleg tákn -
slíkt hafi í för með sér þá hættu að
skólarnir breytist í einhvers kon-
ar vettvang fyrir látlausar trúar-
bragðadeilur og illdindi.
„Hlutleysi”
ríkisins
Ef menn utan Frakklands eiga
yfirleitt að fá nokkurn botn í
þetta mikla mál, sem virðist nú
hafa þokað öllum öðrum deilu-
málum til hliðar, verður að segja
nokkur orð um stöðu trúar-
bragðaílandinu. Grundvöllurinn
sem hlutleysi ríkisins í trúmáium
hvílir á er aðskilnaður ríkis og
kirkju sem gerður var í byrjun
aldarinnar, en sá atburður var þó
jafnframt nokkurs konar „upp-
gjör” franska lýðveldisins við ka-
þólsku kirkjuna - sem var þá
hlynnt konungsstjórn, íhaldssöm
í menningarmálum og hafði lengi
gert tilkall til ýmiskonar ítaka í
landinu - og komu aðrir trúflokk-
ar þar lítið sem ekkert við sögu:
mótmælendur studdu að vísu að-
skilnaðinn en létu lítið á sér bera,
gyðingar höfðu um allt annað að
hugsa og ekki voru þá til
múhameðstrúarmenn fyrir
norðan Miðjarðarhaf.
Allar götur síðan hefur þessi
staða mótað það sem menn kalla
„hlutleysi” ríkisins og skólanna í
trúmálum. Vegna gamalla vær-
inga hafa menn gjarnan haft til-
hneigingu til að líta svo á, að
þetta „hlutleysi” sé í rauninni ein-
hvers konar barátta gegn ka-
þólsku kirkjunni og ítökum
hennar í þjóðfélaginu, enda er
trúarfræðsla af hvaða tagi sem er
útlæg gerð úr ríkisskólum, -
þannig að þeir sem þaðan útskrif-
ast geta verið gersamlega fáfróðir
um biblíuna eða einföldustu
grundvallaratriði kristindómsins,
- og barnakennarar hafa jafnvel
stundum litið á sjálfa sig sem ein-
hvers konar „postula” trúleysis
og forvígismenn í að kveða niður
hjátrú og forneskju. En þegar á
heildina er litið er sennilega rétt-
ara að túlka „hlutleysið” sem
vopnahlé og þegjandi samkomu-
lag milli þeirra tveggja aðila sem
áttust við í upphafi: þannig virða
skólarnir kaþólska helgidaga,
t.d. allraheilagramessu og aðrar
slíkar hátíðir, þess var jafnan
gætt, meðan kaþólska kirkjan
krafðist þess á annað borð, að
hafa fisk í skólamötuneytum á
föstudögum, og reynt hefur verið
að hafa kennslubækur þannig að
þær brjóti sem minnst í bága við
kenningar kirkjunnar. í staðinn
hafa kaþólskir menn löngum
forðst að seilast til ítaka í skóla-
kerfinu, enda hafa þeir fengið að
stofna sína einkaskóla og reka þá
með ríkisstyrk.
Petta fyrirkomuiag hefur
löngum staðið svo föstum fótum,
að þegar sósíalistar reyndu að
breyta því árið 1984 og draga úr
styrkjum til einkaskóla voru þeir
hraktir á flótta með háðung, því
það kom í ljós, að mikill meiri-
hluti Frakka var hlynntur styrk-
veitingum af þessu tagi, og svíður
enn undan þeim ósigri. En að
undanförnu hafa þess sést ýmis-
leg skýr merki að brestir væru að
koma í „vopnahléð”. Kannski má
segja að það hafi verið kaþólskir
menn sem riðu á vaðið: eftir
„sigurinn”1984 byrjuðu þeir á
alls kyns undirróðri til að reyna
að koma því til leiðar að einhvers
konar fræðsla í kristnum fræðum
yrði tekin upp í skólum, sem val-
grein eða annað slíkt.
Pessi undirróður var ekki sér-
lega vinsæll meðal þeirra sem
vildu koma í veg fyrir aðm kaþól-
ska kirkjan fengi aftur ítök í
menningarmálum, enda óttuðust
sumir þá þegar að hann væri liður
í stærri sókn, - þetta gerðist um
sama leyti og kirkjan fór að ham-
ast gegn kvikmynd Scorseses
„Síðustu freistingu Krists”. En
málið versnaði til muna, þegar
þeir fóru að láta á sér kræla sem
ekki höfðu verið aðilar að „vopn-
ahlénu” í upphafi. Gyðingar
byrjuðu og fóru að heimta að
nícisskólar virtu helgidaga þeirra
og matarvenjur ekki síður en þeir
höfðu jafnan virt sams konar
reglur kaþólsku kirkjunnar. Að
þessu gátu skólayfirvöld ekki
gengið nema að takmörkuðu
leyti, og hlaust af því margháttuð
spenna: ýmsir gyðingar tóku t.d.
upp á því að láta börn sín hrein-
lega skrópa á laugardögum. Þeg-
ar múhameðsmenn fylgdu á eftir
sauð hreinlega upp úr, og voru
klútarnir í Creil ekki nema átylla.
Þeirri skýringu heyrðist oft
fleygt, að þar sem múhameðstrú
væri ekki þáttur af franskri menn-
ingu frá fornu fari - eins og kristin
trú og gyðingdómur eru - væri
eðlilegt að áreksturinn yrði harð-
ur. Þetta er vafalaust rétt svo
langt sem það nær, en þó ekki
nema hluti af sannleikanum: svo
virðist nefnilega sem hér blandist
saman tvenns konar togstreita,
annars vegar deilur milli heit-
trúaðra manna og ríkisvalds sem
vill vera hlutlaust í trúmálum, og
hins vegar sú spenna sem skapast
af því að til Frakklands eru nú
komnir stórir hópar innflytjenda
með framandi siði og menningu.
Á stuttum tíma hefur sú óvænta
staða sem sé komið upp í landinu,
að múhameðstrúarmenn eru
orðnir næst stærsti trúflokkurinn,
á eftir kaþólskum mönnum en á
undan bæði mótmælendum og
gyðingum, og kemur í ljós, að
undir þetta voru Fransmenn alls
ekki búnir. En þetta er engan
veginn vandamál sem snertir þá
eina: svipuð staða hefur komið
upp víðar en í Vestur-Evrópu,
einkum í Vestur-Þýskalandi og
Englandi. Er fróðlegt að bera
saman viðbrögðin og velta því
fyrir sér um leið hvert þróunin
stefnir.
Eins og illar pútur
í Frakklandi sjálfu hefur þessi
samlagning tvenns konar tog-
streitu sem sagt leitt til þess að á
ólíklegustu stöðum skiptast
menn í andstæðar fylkingar, hinir
ólíklegustu menn eru allt í einu
orðnir samherjar og rök-
semdirnar ganga á víxl. Um leið
og sú fregn spurðist að skólastjóri
í bænum Creil hefði bannað
þremur námsmeyjum að mæta í
tíma með hárið vafið inn í þennan
margumtalaða klút, sem nefnist
„hidjab” á arabísku, varð uppi
fótur og fit og talsmenn þek-
ktustu samtakanna sem berjast
gegn kynþáttahatri (þau nefnast
„SOS-kynþáttahatur”) lýstu því
yfir, að þetta bann væri merki um
kynþáttafordóma af versta tagi:
klútur þessi væri þáttur af siðum
og menningu múhameðstrúar-
manna og særði það siðgæðis- og
blygðunartilfinningu trúaðra
kvenna að þurfa að taka hann
niður - þeim fyndist þær þá vera
kviknaktar.... Auk þess yrðu
skólayfirvöld að virða „frelsi”
námsmeyjanna. Nú sýnir
reynslan að það eru lítil takmörk
fyrir því hvað hægt er að fá vinstri
menn til að gleypa með því að
ógna þeim með þeirri ljótu Grýlu
að ella skuli þeir kynþáttahatarar
heita. Þessi rök skutu því
mönnum illyrmislega skelk
bringu á vinstri vængnum. Og
áður en þeir voru fyllilega búnir
að átta sig, komu önnur rök úr
gagnstæðri fylkingu sem stefndu í
sömu átt. Það er hlálegt tímanna
tákn, sögðu ýmsir menn utarlega
til hægri, að skólayfirvöld skuli
amast við því að stúlkurnar vilji
klæða sig eins og trú þeirra fyrir-
skipar þeim, meðan þau láta
afskiptalaust að námsmeyjar
komi í skólann í rifnum galla-
buxum og málaðar eins og illar
pútur... (þetta er orðrétt tilvitn-
un). Þær stjórnir sósíalista og
hálfsósíalista sem með völd hafa
farið í landinu, sögðu þessir hægri
menn, hafa viljað valta yfir allan
mismun á mönnum af ólfkum
uppruna og gera lítið úr trúar-
brögðum og lífsstefnum með því
að gera þetta að einföldum skoð-
anaatriðum. Einn af kunnustu
blaðamönnum yst til hægri hvatti
stúlkumar þrjár í Creil einarð-
lega til að standa sig og láta
hvergi undan... Loks lýstu ýmsir
málsvarar kaþólskra manna og
gyðinga yfir því, að þeir hefðu
fullan skilning á málstað þessara
námsmeyja og samúð með hon-
um. Með slíkan hakhjarl vom
múhameðstrúarmenn í París
óhræddir við að fara í mótmæla-
göngu gegn skólastjóranum í
Creil: fyrir henni stóðu þau
samtök sem kröfðust þess í fyrra
að bók Salmans Rushdie yrði
bönnuð...
Tákn um
undirokun
Ástæðan fyrir því að „kyn-
þáttahaturs-Grýlan” hafði þó
ekki meiri áhrif vinstra megin en
raun ber vitni var sú, að hún rak
sig óþyrmilega á aðra rótgróna
hefð vinstri manna, sem sé bar-
áttuna gegn íhlutun trúflokka:
margir þeirra voru enn í sárum
eftir deilurnar 1984 og staðráðnir
í að láta ekki beygja sig aftur, og
nú fengu þeir dyggan stuðning
margra sem höfðu verið andstæð-
ingar þeirra þá. Umræðurnar um
málið urðu ruglingslegri fyrir þá
sök, að menn rugluðu gjarnan
saman þessum „múhameðstrúar-
klút” eða hidjab, sem lítur sak-
leysislega út, og þeirri blæju eða
tsjador. sem konur bera í mörg-
um löndum múhameðstrúar-
manna og er dálítið annað fyrir-
bæri. En ekki skorti rökin.
Þeir sem voru andvígir trúar-
táknum innan veggja skólanna ,
vildu ekki fallast á að klútar af
þessu tagi væru einföld „hefð”:
bæði um þá og ekki síður blæjuna
hefðu staðið miklar deilur meðal
múhameðstrúarmanna sjálfra
sögðu þeir, og væri þetta „klúta-
mál” nú engin tilviljun heldur lið-
ur í skipulagðri herferð samtaka
heittrúuðustu fylgismanna Spá-
mannsins. Það væri fráleitt að
halda að námsmeyjar í Creil og
annars staðar hefðu sett upp
þennan klút „af frjálsum vilja”, -
þær væru undir miklum þrýstingi
frá fjölskyldum sínum og imam
staðarins. Með því að leyfa þetta
trúarlega tákn myndu skóla-
yfirvöld taka afstöðu í innbyrðis
deilum múhameðstrúarmanna,
sem sé með þeim sem heit-
trúaðastir væru, og leyfa þeim
þannig að beita þrýstingi gegn
þeim námsmeyjum sömu trúar
sem vildu ekki bera þetta tákn. í
þessu sambandi var oft bent á að
blæja, tsjador, hidjab og allt slíkt
væri fyrst og fremst tákn um þá
undirokun sem konur yrðu að
sæta í löndum múhameðstrúar-
manna - tákn, sem þær hefðu
gjarnan barist gegn á síðustu ára-
tugum - og væri það ekki tilvilj un
að þegar heittrúarmenn færu á
stúfana bitnaði það fyrst á kon-
um.
Samsæri
trúardeilda?
Eftir að hafa svarað á þennan
hátt kenningunni um að það væru
„kynþáttafordómar” að amast
við þessum margumtalaða klút -
og deilurnar um þetta ollu þegar
klofningi innan samtakanna
„SOS-kynþáttahatur” - sneru
andstæðingar þessa trúartákns
sér að því að verja hlutleysi skól-
anna í trúmálum. Héldu þeir því
fram að hvers kyns undanláts-
semi væri varhugaverð: stuðning-
ur kaþólskra manna og gyðinga
við klútaburð væri gruggugt
samsærisbrölt og hefðu þeir í
undirbúningi nýja sókn, því
fengju múhameðstrúarmenn sínu
framgengt væri ekki hægt að
banna öðrum að bera sín eigin
trúartákn - eða sitja heima á sín-
um eigin helgidögum eða
eitthvað enn annað. Var þá rifjað
upp hvernig múhameðstrúar-
menn studdu kaþólska í tilraun-
um þeirra til að fá kvikmyndina
um „Síðustu freistingu Krists”
bannaða, og hvernig kaþólikkar
studdu í staðinn fylgismenn Spá-
mannsins í deilunum um skáld-
sögu Salmans Rushdie...
Og svo sögðu skólastjórar víða
um land frá því, að þeir hefðu
leyft þennan múhameðstrúarklút
í skólum sínum án þess að það
færi hátt, en þá hefðu gjarnan
komið fram nýjar kröfur: stúlkur
sem fengju að bera klútinn
heimtuðu þá næst að vera undan-
þegnar leikfimi, sundi og öðrum
tímum, t.d. náttúrufræðitímum.
sem þær segðu að væri andstæðir
trúnni. Það hefði jafnvel komið
fyrir að múhameðstrúarstúlkur
neituðu að mæta í tónlistar-
tímum, því tónlistin sneri
mönnum burt frá Allah... Og
múhameðstrúarmenn væru einn-
ig farnir að amast við því að piltar
og stúlkur væru saman í tímum.
Þess vegna sögðu skólastjórarnir
að hvergi mætti slaka á, og undir
það tóku í einum kór allir þeir
hægri menn sem af einhverjum
ástæðum hafa horn í síðu innflytj-
enda í landinu.
Ráövilltur
ráðherra
í þessum deilum virtist
menntamálaráðherra alveg ráð-
villtur: hann boðaði hlutleysis-
stefnu skólanna í trúmálum og
bann við öllum trúartáknum
innan vébanda þeirra, en þó
skyldi leyfa klútana ef ekki væri
hægt að fá nemendur ofan af því
með neinum fortölum að bera
þá... Var þetta að ákveða stefn-
una og uppgjöfina í senn. Þegar
deilurnar hörðnuðu, andstæðing-
ar klútanna virtust hafa betur og
það leit jafnvel út fyrir að franskir
kennarar væru allir sem einn
komnir í einhverja allsherjar
krossferð gegn þessum skelfilegu
klútum, var það síðasta fangaráð
menntamálaráðherra að leggja
málið undir þann dómstól sem
kveður úr um það hvort lög og
reglur séu í samræmi við stjórn-
arskrána eða ekki. Og þar við sit-
ur nú.
En það hlálegasta við þetta allt
er, að í þeim nágrannalöndum
þar sem ríki og kirkja hafa ekki
verið aðskilin, hafa múhameðs-
trúarstúlkur mætt í skóla með
sína klúta á höfðinu án þess að af
því hafi sprottið nokkrar deilur...
Menn skyldu þó ekki hæðast um
of að Fransmönnum: vandamál
af þessu tagi eiga áreiðanlega
eftir að skjóta upp kollinum í
framtíðinni víða í Vest-
ur-Evrópu. e.m.j.
Trúar-
bragða-
deilur út
af klút
Stúlkurnar þrjár i Creil, Fatima, Samira og Leila.
16 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 17. nóvember 1989
| ('• ooeaea • imis nival>iy3R sor • m TUAflesanAJBueua