Þjóðviljinn - 17.11.1989, Blaðsíða 13

Kröfuganga í Leipzig 16. október sl.
Við emm fólkið
Hjálmar Sveinsson skrifar frá Berlín
Síðastliðinn vetur hélt Erich
Honnecker ræðu í Austur-Berlín
þar sem hann sagði að múrinn,
þessi „varnarveggur sósíalískrar
þjóðar gegn fasisma” myndi
standa næstu 50 já næstu 100 árin
ef nauðsyn krefði. Aðeins 15
dögum eftir að hann sagði af sér
var múrinn hruninn. Það er með
ólíkindum hvað hlutirnir hafa
gerst hratt í Austur-Þýskalandi
síðustu vikurnar. Það er með ól-
íkindum hverju ein kúguð þjóð
fær áorkað þegar hún, svo vitnað
sé í frægt skáld, tekur að efast um
mátt kúgara sinna.
Gorgeir
Þýskir hægrimenn hafa, rétt
eins og allir aðrir, fagnað þessum
atburðum ákaft. En það er eins
og fögnuður þeirra spretti ekki
bara af einskærri gleði yfir því að
sjá aðra gleðjast. Að minnsta
kosti ber mikið á kaldastríðs-
hugsun, þjóðernisgorgeir og
hrokafullri flokkapólitík í tali
þeirra þessa dagana. Þeir fagna
því að nú skuli sósílisminn hafa
endanlega gengið sér til húðar -
þetta „afstyrmi mannlegrar nátt-
úru” eins og einn þingmaður
þeirra orðaði það. Þeir telja að
nú sé ekkert því til fyrirstöðu að
þýsku ríkin sameinist. „Wiedar-
vereinigung” er orð dagsins. Og
svona til að undirstrika kröfuna
um endursameiningu þá bar
nóvemberhefti mánaðarritsins
„Rechte”, sem er málgagn nýnas-
ista, risastóra fyrirsögn: „DE-
UTSCHLAND, DEUTSCH-
LAND UBER ALLES”.
Það hefur því komið þessum
stórhuga föðurlandsvinum nokk-
uð á óvart að þeir fá dræmar
undirtektir hjá hinum frelsaða
lýð. Þetta kom einkar skýrt fram
daginn eftir að múrinn var opn-
aður. Þá mættu 20.000 manns,
stærstur hlutinn Austur-Þjóð-
verjar, á borgarafund í Vest-
ur-Berlín. Ræðumenn voru
borgarstjórinn Walter Momper,
Willy Brandt og kanslarinn Kohl.
Þeir tveir fyrrnefndu lofuðu
Austur-Þjóðverja fyrir að hafa
með pólitískri skynsemi og óbil-
andi samstöðu framið einstæða
byltingu; byltingu án ofbeldis.
Helmuth Kohl var hins vegar svo-
lítið óheppinn. Eftir að hafa flutt
ræðu undir miklu bauli - hann
talaði sýknt og heilagt um „Eini-
gung” - ætlaði hann að fá við-
stadda til að syngja „das
Deutschlandlied”. Reyndar
sleppti hann fyrsta erindinu al-
ræmda og söng aðeins það þriðja,
eins og nú er siður að gera. Og
það byrjar nógu fallega: „Einig-
keit und Recht und Freiheit”.
Engu að síður fór það svo að óla-
gviss rödd kanslarans drukknaði í
hæðnishlátri, blístri og formæ-
lingum fundargesta. Það er haft á
orði hér á landi að aldrei nokkurn
tíma hafi einn vesturþýskur
stjórnmálamaður mátt þola jafn
pínlega uppákomu. Eftir að
fundinum lauk sagði Momper við
fréttamenn að Kohl vissi ekkert
um, hvað hefði í raun og veru
gerst í Austur-Þýskalandi.
Ég held að Momper hafi þarna
hitt naglann á höfuðið.
Sannleikurinn er sá að Kohl og
kollegum hans finnst að þeir eigi
stærstan heiðurinn af því að
ofríkisstjórn austur-þýska
kommúnistaflokksins var steypt
af stalli. Þeir hafa ævinlega barist
fyrir óheftum kapítalisma og
sterku sameinuðu Þýskalandi.
Og þeir trúa því að það sé þessi
hugsjón sem hafi leitt fólkið út á
göturnar íborgum Austur-Þýska-
lands. Það hlýtur að valda þess-
um mönnum vonbrigðum þegar
þeir uppgötva að Austur-Þjóð-
verjar eiga sér allt aðrar hugsjón-
ir. í viðtölum við austur-þýska
borgara, sem undanfama daga
hafa verið að virða dýrð Vestur-
Berlínar fyrir sér, hefur komið
skýrt fram: að þeir óttast talið um
endursameiningu, að þeir vilja
vera áfram Austur-Þjóðverjar,
að þá dreymir um þjóðfélag sem
er öðru vísi en það gamla og líka
öðru vísi en það vestur-þýska. -
Til að átta okkur betur á hvað
hefur gerst í Austur-Þýskalandi
skulum við rifja upp atburði síð-
ustu vikna.
Gras
Stalín sagði einu sinni að Þjóð-
verjar hefðu aldrei gert byltingu
af því að þeim var bannað að
ganga á grasinu. Austur-
Þjóðverjar hættu sér út á grasið
síðastliðinn sjöunda október.
Þennan dag stilltu valdsdruslur
flokksins sér upp á palla á
Alexanderplatz og létu fólkið
hylla sig í tilefni 40 ára afmælis
Austur-Þýska Alþýðulýðveldis-
ins. Um kvöldið kom til mótmæla
í Austur-Berlín. Þann 18. októ-
ber var Erich Honnecker
neyddur til að segja af sér eftir að
hundruð þúsunda manna höfðu
farið í mótmælagöngur í Leipzig;
31. október heldur eftirmaður
Honneckers, Egon Krenz, til
fundar við Gorbatsjov í Moskvu.
Mótmælafundir um allt landið
þar sem þess er krafist að
kommúnistaflokkurinn láti af
valdaeinokun sinni; 2. og 3. nóv-
ember kemur á ný til fjölda-
mótmæla. til að kaupa sér frið
lætur Krenz nokkra háttsetta
valdsmenn segja af sér; þann 4.
kemur svo til stærsta mótmæla-
fundar í sögu Þýskalands. Meira
en ein milljón manna krefst lýð-
ræðis og frelsis á Alexanderplatz.
Sama dag gefur flokkurinn hverj-
um sem er leyfi til að fara til Prag
og þaðan til Vestur-Þýskalands.
Daglega notfæra sér 10.000
manns þessa útgönguleið; 7. nóv-
ember segir ríkisstjórnin af sér og
stjórnamefnd flokksins sömu-
leiðis daginn eftir. Og 9. nóvem-
ber klukkan 18.30 tilkynnir
blaðafulltrúinn Gúnth Schabow-
ski að Austur-Þjóðverjar hafi frá
og með þeirri stundu algjört
ferðafrelsi. - Hvað síðan gerðist
er óþarft að orðlengja: trabantar,
trabantar, trabantar.
Múrinn, þetta áfsprengi Jalta-
ráðstefnunnar, er hruninn. Járn-
tjaldið svo gott sem fallið. Eftir-
NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13
stríðsárin „liin”. Það eru að
renna upp nýir tímar og enginn
veit hvað þeir munu bera í skauti
sínu. En hitt má vera ljóst af of-
angreindum atburðum að það var
fólkið sem sigraði; það var hug-
rekki og samstaða þess sem lagði
kúgunarstjórnina að velli.
Hversu lengi austur-þýsk alþýða
fær að njóta þessa sigurs er undir
henni sjálfri komið. Kannski fær
hún glýju . augu". af vestrænu
ríkidæmi. Kannski verður
draumur Helmuth Kohls og vina
hans að veruleika. Kannski ekki.
Miljón
Það er álit margra að stóri
fundurinn á Alexanderplatz
laugardaginn 1. nóvember hafi
ráðið úrslitum. Þessi dagur verð-
ur áreiðanlega öllum sem þar
voru ógleymanlegur. Austur-
Berlín sem alltaf hefur verið svo
grá og mannlaus og leiðinleg
vaknaði af löngum þungum
svefni. Þung á sér um morguninn
og hæg í hreyfingum en sífellt líf-
legri eftir því sem mannskarinn á
götunum stækkaði. Þúsundir og
aftur þúsundir höfðu loksins unn-
ið bug á málleysi sínu og lært að
ganga uppréttar. Og um miðjan
daginn niður á „Alex” ein milljón
sem hrissti borgina með hrópum
sínum, eins og það væri kominn
jarðskjálfti: „Við erum fólkið.”
Það voru haldnar merkilegar,
já sögulegar ræður þennan dag.
Tungumálið andaði léttara eftir
áratuga kúgun. Helstar undir-
tektir fengu rithöfundarnir Stef-
an Heym og Christa Wolf. Ræður
þeirra eru birtar hér fyrir lesend-
ur Þjóðviljans (ræða Wolf örlítið
stytt). Það leikur enginn vafi á að
þessar tvær ræður endurspegla
skoðanir og tilfinningar fjöl-
margra Austur-Þjóðverja um
þessar mundir: gleði yfir að hafa
varpað af sér okinu, tortryggni
gagnvart ráðamönnum sem allt í
einu eru bunir að venda um og
draumur um lýðræðislegan
sósíalisma.
Eins og einhver
hafi opnað glugga
Kæru vinir, samborgarar. Það
er eins og einhver hafi opnað
glugga, eftir öll þessi ár and-
legrar, efnahagslegrar og póli-
tíksrar stöðnunar, þessi ár
deyfðar og drunga og mollu,
þessi ár skrifræðis, geðþótta-
ákvarðana og embættishroka.
Þvílík umskipti. Fyrir ekki fjór-
um vikum fór fram, á þessum
stað sem við nú stöndum, hylling-
arganga fyrir þá hæstsettu. Og í
dag þið, þið sem eruð komin
hingað af frjálsum vilja til að
krefjast frelsis og lýðræðis, og
sósíalisma . sem- stendur undir
nafni.
Á liðnum árúm, vonandi eru
þau liðin, leitaði fólk oft til mín
með umkvartanir sínar. Einn
STEFAN HEYM
(Nestor mótstöðunnar. Að
Christu Wolf undanskildri er Stef-
an Heym þekktasti rithöfundur
Austur-Þýskalands. Hann er
kominn á níræðisaldur og hefur
verið í ónáð flokksins síðustu 35
árin.)
hafði verið beittur misrétti, ann-
ar var kúgaður og öllum leið
þeim illa. Og ég sagði við þá:
Gerið eitthvað í málum ykkar.
Og þeir sögðu í uppgjafartón:
Það er ekkert sem við getum gert.
Og þannig gekk það til í þessu
landi þangað til það gekk ekki
lengur, þangað til misréttið var
orðið svo himinhátt og óánægjan
svo mikil að fólk tók að flýja í
stórum stíl. En hinir sem eftir
voru, meirihlutinn, gekk út á göt-
urnar og hrópaði: Nú er nóg
komið, við krefjumst breytinga.
við erum fólkið.
Mér var á dögunum skrifað
bréf- og bréfritarinn hafði á réttu
að standa. „Síðustu vikumar hef-
ur okkur tekist að vinna bug á
málleysinu og nú emm við að
læra að ganga upprétt.” Og að
þetta, kæm vinir, skuli eiga sér
stað í Þýskalandi þar sem aldrei
var gerð byltfng, þar sem fólkið
hefur ævinlega beygt sig
auðmjúkt: fyrir keisaranum, fyrir
nasistum og líka síðar meir.
En að tala, tala frjálslega, að
ganga, ganga uppréttur, það er
ekki nóg. Við verðum líka að
læra að stjórna. Valdið tilheyrir
ekki einhverjum einstaklingi,
apparati eða flokki. Hver sem
notar valdið, og hvar svo sem
hann gerir það, hann verður að
lúta stjóm borgaranna. Því vald-
ið spillir og algjört vald spillir al-
gjörlega. Sósíalisminn - ekki sá
stalíníski heldur sá rétti - sem við
viljum byggja upp, sjálfum okkur
og öllu Þýskalandi til góða, þessi
sósíalismi er óhugsandi án demó-
kratíu. Demókratía er grískt orð
og þýðir lýðræði. Vinir, samborg-
arar, gemm lýðræðið að veru-
lelka' (þýðing H.S.)
Bylting - og tungu-
málið andar léttar
Kæm samborgarar, í bylting-
um öðlast líka tungumálið frelsi.
Það sem hingað til var svo erfitt
að orða, gengur nú frjálst fram af
vörum okkar. Við undrumst það
sem við höfum augsýnilega lengi
hugsað, það sem við nú köllum
hvert til annars: „Lýðræði - nú
eða aldrei” og með því viljum við
segja að fólkið eigi að ráða. Við
minnumst tilrauna til um-
breytinga í sögu okkar sem aldrei
fengu að dafna eða vom barðar
niður með blóðugu ofbeldi. Þess-
ir tvísýnu tímar sem við nú lifum
vekja sköpnarkraft okkar til lífs-
ins og bera þannig með sér ný
tækifæri. Við viljum ekki að þau
lognist út af. Ég á bágt með að
sætta mig við orðið „umvend-
ing”. Ég sé fyrir mér seglbát.
Kapteinninn hrópar „klárir að
vinda” því vindáttin hefur breyst
eða þá að vindurinn blæs beint í
andlitið á honum. Og áhöfnin
beygir sig þegar reiðinn slæst yfir
bátinn. Ér þessi mynd við-
eigandi? Er hún viðeigandi fyrir
það sem við keppum að?
Ég myndi fremur tala um
„byltingarkennda endurnýjun”.
Byltingar koma að neðan. Það
sem var undir verður mikilvæ-
gara en það sem var yfir og með
þessum umskiptum stendur
sósíalískt þjóðfélag ekki lengur á
haus heldur, á fótunum. Þetta er
upphafið að mikilli hreyfingu.
Aldrei nokkurn tíma hefur fólkið
í þessu landi rætt jafn mikið, rætt
jafn mikið saman; aldrei fyrr með
svona mikilli ástríðu, svona
mikilli reiði og hryggð, en heldur
aldrei með svo mikilli von. Við
bindumst vináttuböndum við
fólk sem við þekktum ekki áður
og við rífumst særð við þá sem við
þóttumst þekkja. Þetta er kallað
„samræða”. Við höfum krafist
hennar. Nú megum við varla
heyra þetta orð nefnt. Og þó hef-
ur okkur ekki lánast að skilja
hvað það í rauninni þýðir. Við
horfum tortryggin á marga út-
rétta höndina, í margt andlitið
sem áður var svo stjarft. Tor-
tryggni er góð, sjálfstjóm enn
betri. Við óttumst að vera notuð,
misnotuð. Við óttumst að hafna
tilboði sem var boðið í einlægni.
Þessi togstreita einkennir ástand-
ið í landinu. Við vitum að okkur
CHRISTA WOLF
(Christa Wolf er án efa einhver
virtasti rithöfundurinn sem nú
skrifar á þýska tungu. Skáldsaga
hennar „KASSANDRA” birtist
fyrir tveimur árum í íslenskri þýð-
ingu Jórunnar Sigurðardóttur.)
er nauðugur einn kostur að æfa
þá list að láta ekki togstreituna
koðna niður í gagnkvæmar ásak-
anir. Þessar vikur, þessi tækifæri
getum við aðeins einu sinni gefið
okkur sjálfum.
Agndofa horfum við á þá sem
alltaf eru að venda um. Alþýða
manna kallar þá „vendihálsa”.
Þeim er gefinn sá hæfileiki, sam-
kvæmt lexikoninu, að geta lagað
sig fljótt og vel að aðstæðum
hverju sinni, að geta fundið sér
svigrúm innan þeirra, að notfæra
sér þær betur en aðrir. ...Já,
tungumálið stekkur burt frá
embættis- og dagblaðaþýskunni
og minnist aftur tilfinninga-
orðanna. Eitt þessara orða er
„draumur”. Látum okkur þá
dreyma, með glaðvakandi skyn-
semi: „lmyndaðu þér sósíalisma
og enginn vill burt.”...
Við höfum mikið að gera. Við
höfum ekki framar tíma fyrir
hyllingargöngur og tilskipaðar
stefnuyfirlýsingar. Þessi mótmæli
hafa farið fram án ofbeldis. Ef
þau verða með sama hætti þar til
yfir lýkur, þá vitum við betur en
áður hvað við getum og frá því
munum við síðan ekki hvika. Að
mínu áliti kom mikilvægasta setn-
ing síðustu vikna fram í þúsund-
földu hrópi: „Við erum fólkið”.
(þýðing H.S.)
eeer ladmavðn At moEDuiao-t OAJöHAtUdH 11 ym - auíc ^i