Þjóðviljinn - 17.11.1989, Blaðsíða 21

Fjórir dansar
Pars pro toto sýnir í Iðnó:
FJÖGUR DANSVERK eftir Láru
Stefánsdóttur, Ingólf Björn Sigurðs-
son, Hany Haday og Syiviu von Kosp-
oth.
Nú eru sex sýningar að baki á
fjórleik danshópsins Pars pro
toto í Iðnó. Það má telja til stórra
tíðinda þegar sjálfstæður sam-
vinnuhópur dansara, dansahöf-
unda og leikara tekur sig til og
kemur fjórum nýsmíðum á fjal-
irnar. Listdans er þrátt fyrir allt
dansstússið á þjóðinni tjáningar-
form sem á brattann verður að
sækja. Við erum stefnulaus í
danslist okkar þótt að hér á landi
sé rík og fjölmenn hreyfing sem
stundar dans að staðaldri. Hér
virðist vera gjá milli þeirra sem
stunda dans sem listgrein og
hinna sem stunda dans sem tóm-
stundagaman, líkama og sál til
fullnægju. Ekki er mér ljóst
hvernig þetta bil verður brúað
þannig að þessir tveir heimar
mætist og listdans hljóti hér þann
sess sem greinin verðskuldar.
Ljóst er þó að hræringar kringum
íslenska dansflokkinn kalla á að
þessi mál verði skoðuð og rædd.
Þetta er tilraunaflokkur að
upplagi. Hann hefur hygg ég
staðið að einni sýningu og nú
gefst mönnum kostur á að sjá af-
rakstur af samvinnu þessa unga
listafólks í fjórum verkum. Dag-
skráin er falleg og verkefnin öll
spennandi, hvert á sína vísu. Hér
verður sá kostur valinn að fjalla
um hvert þeirra fyrir sig.
ORANTE ‘89 eftir Sylviu Kospoth.
Tónlist eftir Sofíu Gubaidulina. Dans-
arar: Lára Stefánsdóttir og Hany Ha-
dava.
Fyrsta verkið á efnisskránni er
dans fyrir tvo í tveim aðskildum
þáttum. Dansinn er tilbrigði við
þemað um einmanakennd og ást,
samskipti karls og konu, stríð og
sátt. Hann er einfaldur og þröng-
ur í uppbyggingu, þemað er
skoðað í nokkuð fábrotnu formi,
elti sem er tjáð á kaldhamraðan
máta af þeim Láru og Hany, nán-
ast tilfinningasnauðan andstætt
blæbrigðaríkri tónlist sem vissu-
lega gaf tilefni til dramatískrar
túlkunar og ofsalegri. Þannig gat
gisið söguefni dansins miðlað
meiru en raun varð á. Hany
reyndist vera fimur og stinnur
dansari. Lára varð hinsvegar að
sýna tilbrigði við mímuleik sem
voru ósannfærandi og ekki nógu
hnitmiðuð. Og þar sem kvöldið
hefst á Orante ’89 má að ósekju
huga að áhorfandanum: er
hreinn dans án skýrrar sögu á-
kjósanlegur fyrsti réttur á boð-
stólum?
LAUS FESTA eftir Ingólf Björn Sig-
urðsson. Tónlist eftir Pál Svein Guð-
mundsson. Leikmynd og búningar:
Anna Þ. Guðmundsdóttir/Ásdís Guð-
jónsdóttir. Dansarar: Auður Bjarna-
dóttir, Lilja ívarsdóttir, Margrét
Gísladóttir, Björgvin Friðriksson,
Friðrik Thorarinsson, Ingólfur Björn
Sigurðsson.
Hér er meira færst í fang. Tónl-
istin er kollage af ýmsum kunn-
uglegum hljóðum. Ómstríð,
margbreytileg og gefur óteljandi
möguleika. Aftur er viðfangsefn-
ið samband/sambandsleysi,
draumur um tengsl eða tengsl í
raunveruleikanum. Þetta verk
Ingólfs var að mínu mati há-
punktur kvöldsins, fallegt og hríf-
andi, fullt af gildum hugmyndum
og tengslum sem hófu hugann á
loft. Hér er leikið með ýmis form,
rásir með endurtekningum, rof
og hik einfara í hóp, tvenndir sem
rofna og myndast á ný. í miðju
verksins eru Auður Bjarnadóttir.
Hún er ekki viljandi sá möndull
sem dansinn snýst um en tjáning
hennar er ekki einhöm, mótun
hennar í hreyfingum er slík að
augu manns festast á henni og
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
fylgja henni eftir. Allt hennar fas
er miðað og skilar sér fullkom-
lega í fallega blæbrigðaríkum
sviðbrigðum. Mér skilst að
Auður dansi nú á ný eftir nokk-
urn tíma og góða eigum við að ef
hún getur miðlað okkur áfram af
list sinni og kunnáttu um nokkurt
skeið.
Vitaskuld verður hennar þátt-
ur ekki sem raun ber vitni nema
fyrir þá sök að heildarmynd dans-
ins er góð. Niðurskipan hans í
rúmið hugsuð og nýtir það vel.
Leikurinn með bandið, þráðinn
sem rofnar, flækist og huggar í
gælum, er góð hugmynd en nýtist
ekki til fulls - gildari þráð? En
eftir ágæta frammistöðu Ingólfs
og hans manna var maður ham-
ingjusamur.
VERA eftir Láru Stefánsdóttur. Tón-
list eftir John Speight. Leikmynd og
búningar eftir Ragnhildi Stefánsdótt-
ur og Friðrik Weishappel. Dansarar:
Auður Bjarnadóttir, Helga Bern-
hard, Guðmunda Jóhannesdóttir og
Katrín Þórarinsdóttir. Einleikari á
klarínett: Jón Aðalsteinn Þorgeirs-
son.
Þriðja verkið á dagskránni galt
þess að það byggði á nokkuð ó-
ljósri hugmynd. Andstætt verki
Ingólfs tókst ekki til fulls að lík-
amna dansinn og hygg ég að þar
hafi árekstur orðið milli efnis og
forms. Leikmyndin minnti
óþægilega á kunna leikmynd eftir
Svoboda, og sú tilfinning sem ég
gat ráðið úr dansinum um hring-
rás í reynslu
stúlkubarns/móður/stúlkubarns
var ekki fullnægjandi. Aftur
hljóta áhorfendur að krefjast
samsvörunar milli yfirlýsts til-
gangs, söguefnis og árangurs.
Hér mátti enn kalla fram nánari
skyldleik við dramað, átök í
dansinum til að skerpa merkingu
hans og tilgang.
SAGA ÚR EDEN eftir Hany Hadaya.
Tónlist eftir Oswald von Wolkenstein
og fl. Leikmynd og búningar: Ólöf
Ingólfsdóttir og Ingiríður Lúðvíks-
dóttir. Dansarar: Arni Pétur Guð-
jónsson, Ólafía Bjarnleifsdóttir, Birg-
itta Heide, Óskar Ingólfsson og Ric-
hard Korn.
Síðast á dagskránni var gaman-
leikur um hið eilífa stef sköpun-
ar, losta, tryggð og þrá. Höfund-
urinn stillir saman leik, dansi og
tónlist í grátbroslega mímu um
karla og konur, sköpun og synd.
Hér lá söguefnið ijóst fyrir en var
á hinn bóginn tæpast klætt nógu
fjölbreytilegum tilbrigðum um
breytni hins gamla Adams. Hér
var aftur brotið uppá nýstáriegu
formi og þótt stórbrotnar hreyf-
ingar leikara, hljómlistarmanna
og bassa séu mikið á skjön við
dansmennt stúlknanna, verður
þeirra þáttur að teljast dans og
skemmtileg slaufa á kvöldið.
í heild litið var sýning Pars pro
toto hressandi og skemmtileg.
Þeir sýna aftur laugardag og
sunnudag og blessuð skellið ykk-
ur niðrí Iðnó. Ég vil samt hvetja
hópinn enn frekar til að skoða
átökin í danssköpun sinni sem
kveikju sögunnar, grunn við
hreyfingunni. Vænlegt væri að
leita frekara samstarfs við mynd-
listarmenn. Umfram allt látið
okkur sjá! Dansinn verður að
brjótast úr því sviplitla lukta fasi
sem hann hefur verið læstur í svo
lengi.
Lífsnautnin
Eva Luna
eftir Isabel Allcnde
Tómas R. Einarsson þýddi
256 bls. Mál og menning 1989
Út er komin á íslensku þriðja
og nýjasta skáldsaga chileanska
rithöfundarins Isabel Allende
sem heimsótti okkur í hittifyrra
þegar Hús andanna kom hér út,
sællar minningar. Sögusviðið er
Suður-Ameríka eins og fyrr, þó
ekki Chile. Eva Luna gerist í
landi sem liggur að Karíba hafi,
þar sem eru vellandi olíulindir,
og berast böndin óðara að Ven-
ezúela. Þar fékk Isabel Allende
einmitt hæli þegar hún flúði föðu-
rland sitt eftir að herforingjar
hrifsuðu völdin af löglega kjör-
inni stjórn og myrtu föðurbróður
hennar, félaga forseta Allende.
Eva Luna minnir að ýmsu leyti
meira á Hús andanna en Ást og
skugga sem kom út hér í fyrra.
Sagan er geysilega viðburðarík
og teygir sig yfir mestalla öldina,
persónur eru undramargar og
sumar alleinkennilegar. Eva
Luna, söguhetja og sögumaður
sem rekur ævi sína fyrsta aldar-
fjórðunginn, er fædd í stríðinu,
við skulum nefna árið 1943 til
hægðarauka, það getur passað.
Hún segir líka sögu móður sinn-
ar, Consuelo þjónustustúlku,
sem er ekkert unglamb þegar hún
eignast hana, gæti verið fædd um
1910. En lengra aftur nær ættar-
saga Evu ekki því Consuelo er
munaðarlaus og meira en það,
enginn vissi hvaðan hún kom í
trúboðsstöðina í miðjum frum-
skóginum þar sem hún ólst upp.
Hvít er hún á hörund og eldrauð-
hærð og deyr þegar dóttir hennar
er sjö ára. Þá fer Eva í vist í hús-
um fína fólksins og flækist víða.
Faðir Evu er indíáni sem er úr
sögunni þegar hann hefur barnað
Consuelu. Engin útlitslýsing er á
söguhetju, en káputeiknarinn,
Robert Guillemette, er viss um
að Eva hafi erft háralit föðurins
en ekki móðurinnar. Eva Luna
ákveður með sjálfri sér að hún sé
falleg og hugsar svo ekki um það
meir, en víst er að hún heillar
karlmenn, allt frá götustrákum
og tyrkneskum kaupmönnum til
Tolomeo Rodriguez, yfirmanns
alls herafla landsins. Þó á hún
ekki önnur auðævi en lífs-
nautnina sem fylgir nafninu og
sögurnar sem hún segir hverjum
sem heyra vill og ekkert lát er á.
Víkur þá sögunni
til Austurríkis
Fljótlega eftir að Eva byrjar
sögu sína tekur hún upp annan
þráð, aðra aðalpersónu í fjarlægu
landi. Átta árum áður en Eva
fæðist kemur í heiminn lengst
austur í Evrópu drengurinn Rolf
Carlé. Faðir hans er kennari og
heimilisharðstjóri sem endar ævi
sína á skelfilegan hátt þegar
drengurinn er á fermingaraldri.
Móðir hans sendir hann þá til
frænda síns í hinu ónefnda landi
Ameríkuríki og þar fylgjumst við
grannt með ævi hans án þess að
hún komi nokkuð nálægt Evu,
lengi vel.
Eins og tvær söguhetjur, hvor í
sinni sögu, væru ekki nóg bætist
sú þriðja við skömmu á eftir Rolf.
Það er Huberto Naranjo, hinn
íturvaxni og karlmannlegi fyrir-
liði götustrákanna framan af og
skæruliðanna í fjöllunum seinna
meir. Þau Eva kynnast á unga
aldri, hann er tveim árum eldri en
frjóa
hún og verður einn af örlaga-
völdum í lífi hennar.
Úr lífsþráðum þessara þriggja
heimilislausu flækinga fléttar Isa-
bel Allende viðburðaríka sögu
sína, með millitilvísunum og
merkilegum forspám til að auka á j
spennuna, og undir lok sögunnar
þættar hún alla þræðina listiiega
saman. Þá er komið árið 1968
sem Eva, Rolf og Huberto halda
upp á með einstæðum hætti. Þá er
líka komið að hápunkti sögunnar
og sögulokum, fyrir utan stuttan
endi þar sem Isabel bæði seður
forvitni lesenda sinna og ögrar
þeim.
Listrænn hápunktur verksins
finnst mér vera aðeins fyrr, í sög-
unni sem Eva segir Rolf um sagn-
akonuna sem skáldaði stríðs-
SIUA
AÐALSTEINSDÓTTIR
manninum minningar þangað til
hún átti engar eftir handa sjálfri
sér einni. Þetta er margslungin
dæmisaga um skáldskap og ást
sem á vel við bækur Isabel Al-
lende.
Sagnasjóður
Frásagnarháttur Evu Lunu er
djarfur, byggður upp af sterkum
myndum og mögnuðum andstæð-
um. Með vitin full af ilmi af
langþráðri hérasteik förum við
með móður og börnum til að
grafa fórnarlömb útrýmingar-
búða nasista fyrir utan austur-
ríska þorpið þar sem Rolf er alinn
upp. Á skrifstofugólfinu, önnum
kafin við hversdagslega iðju sína,
fæðir skúringakona barn með tvö
höfuð, annað hvítt og hitt svart.
Söguefnið er svo mikið og marg-
víslegt að norrænir nýraunsæis-
höfundar hljóta að fýla grön yfir
bruðlinu. Sagan af geipilegri
hefnd þorpsbúa fyrir morðið á
syni Inezar kennara væri til dæm-
is efni í langa og mergjaða smá-
sögu; hún tekur tæpa blaðsíðu í
bókinni. Hreystiverk söguhetj-
anna í bókarlok væri eitt sér efni í
heila skáldsögu. En hér er óþarft
að teygja lopann, sögurnar vella
og bullast upp eins og leir í heit-
um hver.
Evu Lunu hefur verið líkt við
sápuóperur sjónvarpsins sem
reyndar koma mikið við sögu í
bókinni, og vissulega skrifar Isa-
bel Allende ævintýralegar sögur
um konur og karla þar sem
snögglega er skipt milli sjónar-
sviða og skammt er milli stórvið-
burða. I sögum hennar skipta til-
finningar líka miklu máli, meira
en annað, og þó að hún viður-
kenni fúslega að ástin geti verið
hverful er hún rómantísk og trúir
því jafnvel að einhvers staðar eigi
fólk sinn útvalda, „maka” sinn,
sem það hittir ef það er lánsamt.
En fólk Isabel Allende lifir
ekki í tómarúmi, þar skilur með
því og persónum sápuóperanna.
Á bak við það er fortíð, saga, full
af viðburðum og manneskjum;
umhverfis það er þjóðfélag, þétt-
skipað fólki sem á sér fortíð og
sögu, og framundan er líka tími
og spurningin alltaf nálæg: hvern-
ig viljum við hafa framtíðina?
Erum við ánægð með skipulagið
eins og það er? Er hægt að breyta
því og þá hvernig? Hvað með
öðru gerir þetta sögurnar hennar
seðjandi, vegna þess að lesendur
finna að söguhetjur lifa áfram þó
að sögunni ljúki.
Dásamleg bók.
Orðmargur, litríkur stíll sög-
unnar nýtur sín vel í íslenskri þýð-
ingu Tómasar R. Einarssonar.
En hann er byrjandi og vandað
málið verður einstaka sinnum
klisjukennt og teygt. Það er
óþarfi að „yfirgefa hús” þegar
maður er bara að fara út. Sögnin
að ríkja og skýringatengingarnar
þannig, því og þess vegna eru of-
notaðar, einkum framan af,
sömuleiðis ábendingarfomöfnin
sá og þessi, en þetta eru lítil at-
riði.
Kápumyndin af litlu stúlkunni
með svuntuna sem stelst til að
horfa á málverkið í stofu hús-
bændanna segir manni meira að
lestri loknum en áður en maður
byrjar á bókinni. Hún stæði betur
sjálf ef meiri mynd væri á mál-
verkinu en það hefði ef til vill
hlaðið of miklu á kápumynd sem
þarf að vera einföld. Útlit bókar-
innar er prýðilegt.
Föstudagur 17. nóvember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21