Þjóðviljinn - 17.11.1989, Blaðsíða 18

Thor Vilhjálmsson
að fylgja eftir sigri í þeim málum.
eða eins og í sögunni stendur:
„Skáldskapurinn er ekki einhlít-
ur og verstur andskotinn hvað
hann hrín lítt á fólskunni."
Þetta sem nú var rakið er alls
ekki niðurstaða sem blasir við
lesanda, enginn er skyldugur til
að skrifa upp á hana, en við
skulum vona að hún sé ekki úr
lausu lofti gripin.
Nákvæmnin
„Postulínsfugl stóð þar átta-
villtur með gigt í vængjum og
undraðist hvað tíminn hefur liðið
frá því var flogið síðast.“ Pessi
setning er hér sýnd til að minna á
margt skemmtilegt og undirfurð-
ulegt í stflnum, sem er sem fyrr
myndsækinn og flæðir í ýmsar
óvæntar áttir og neitar þó
óráðsíu. Nei, nú skulum við
mæra Thor fyrir nákvæmni þegar
hann vinnur við að hlaða okkur
vörður um sitt sögusvið. Sú ná-
kvæmni, sem hittir vel, er m. a. í
Fólskan, skáldskapurinn, ástin
Thor Vilhjálmsson.
Náttvíg
Mál og menning 1989
Sú saga, sem heiti nýrrar skáld-
sögu Thors Vilhjálmssonar vísar
til, rekur sig áfram með aðgengi-
legum hætti (þetta er náttúrlega
sagt með þá í huga sem halda
fyrirfram að Thor sé skelfilega
torlesinn). Tvær nætur nú og hér
eru sögutíminn. Fólk hefur valist
saman með ófyrirséðum hætti á
öldurhús og þar er drukkið í
venjulegri íslenskri óráðsíu: það
þarf að halda áfram að kreista
eitthvað út úr nóttinni og menn
þusa hver yfir öðrum eins og
gengur uns stúlka frá því fyrr um
kvöldið kemur í partí og lýsir vígi
á hendur sér og er handtekin og
leidd á brott. Seinni nótt sögunn-
ar er þeim rithneigða afleysinga-
bflstjóra rænt, sem oftar en aðrir
fer með hlutverk sögumanns.
Prír bófar með byssu neyða hann
með sér í innrás í hús gamalla
hjóna og ríkra og leika þau meir
en grátt og má hending ráða
hvort sannkölluðum náttvígum
fjölgar eða ekki. Þegar dagur rís
er svo lítt forsjálum bófum smal-
að saman og áður en iýkur tengj-
ast þeir við það víg sem áður var
framið.
Að rekja slóð
Þessi þráður er svo rofinn hvað
eftir annað af myndum úr öðru-
vísi veruieika eða fortíð þeirra
sem við sögu koma. Það er mis-
jafnlega auðvelt eða torvelt að
rekja sig frá nútíma sögunnar og
til hinna ýmsu kima liðins tíma
sem skyggnst er til. Hluti af upp-
rifjuninni er greinilega tengdur
alþjóðlegri sjómennsku og upp-
ákomum í lífi þess bófa sem síðast
er handtekinn - en lesandinn fær
ekki að vita af þeim tengslum
nærri strax, hann má drjúgan spöl
velkjast í vafa um það við hvern
sú endurheimt tímans á. Ekki síst
vegna þess, að fleiri hafa á sjó
komið sem á flakki eru um Nátt-
vígasögu - bæði „þögli sjómaður-
inn“ sem er þar hálfvegis utan-
veltu og svo leigubflstjórinn: þeir
eiga sér báðir minningar um
dauða á sjó sem upp koma með
ítrekuðum hætti (ítrekunin er
reyndar eitt helsta bindiefni þess-
arar bókar og er beitt af æmum
hagleik).
En langmestur hluti þess efnis
sem fléttar sig skáletraður inn í
meginsöguna er ástarsaga um
Hann og Hana. Ástarsaga sem rís
í myndríku ljóðrænu flæði þar
sem samfarir karls og konu verða
eins konar heiðin helgiathöfn,
helgun efnisins, hvítigaldur lífs-
ins. Ástarsaga sem hnígur í vax-
andi misræmi, í fjarlægð sem ger-
ist frek þótt enn séu limir saman
fléttaðir. Og við vitum ekki fyrir
víst hver þau eru sem flétta hér
saman gamla og nýja sögu af ást-
arvímu og þeim dapurleika sem
grípur um sig þegar þræðir rakna
sundur. Við getum að sönnu
haldið því fram með miklum rétti
að þar fari sögumaðurinn leigu-
bflakandi og stúlkan handtekna,
en við getum líka spurt: skiptir
það máli hvort við getum tengt
alla þræði saman og við tilteknar
persónur?
Gátan er
ekki morðgáta
Það er þessi spurning. Þessi
skáldsaga Thors Vilhjálmssonar
er alls ekki morðgáta með
laumuspili við lesandann um það,
hver gerði það. En gátan er þarna
og hún er líkast til þessi: hvers
vegna eru sagðar sögur í sögunni,
til hvers eru þræðir út frá náttvíg-
unum spunnir?
Hér skal bryddað upp á svari á
þessa leið:
Sagan öll er smíðuð úr hlið-
stæðum (eða er kannski réttara
að segja andstæðum?) og í þeim
felst ákveðin hneigð, tiltekið mat
á því lífi sem lifað er í bókinni.
Tökum dæmi af dauðanum. Ann-
arsvegar af dauða á sjó sem upp
er rifjaður, dauða sem hefur
vægi, skiptir máli með „karl-
mennsku sorgarinnar“ og því
„ofurefli einsemdarinnar" sem
leggst á þann sem ber ábyrgð á
sinni áhöfn í lífi og dauða. Hins-
vegar víg dópsalans sem er ein-
hverskonar markleysa, sem fær
þessa kaldranalega umgjörð:
„Þá sóttu þeir manninn upp á
loft og báru hann hægt umlandi
án meðvitundar og létu með no-
stri blæða svo blóðrefillinn væri
glöggur eins og þetta væri list-
gjörningur, og lögðu hann í stell-
ingar sem þeim þótti fara vel við
Hitachi almanakið með beru
stúlkunni frá Yokohama líkt og
honum hefði blætt út af því hve
hún var fj arri. “
Það er þó ástarsagan sem er
ÁRNI BERGMANN
fyrst og síðast hliðstæða og and-
stæða við þann kalda fáránleika
og þá heimsku grimmd sem
ræður yfir heimi náttvíga. Ástar-
sagan er ekkert auðveld, það er í
henni grimmd, hinn „skæði fjar-
ski“ leitar á, gott ef sama eitrið
spillir þar ekki mennsku lífi. En
þar er þó lifað því lífi sem er sam-
spuni af „einhverju yndislegu og
einhverju voðalegu" og rís, sem
fyrr segir, í faðmlögum sem snú-
ast í mikla lofgjörð og helgiat-
höfn í heiðnu hofi og kannski
með undirspili sjálfs Óðsins til
gleðinnar: „og öll höft sprengd
þegar himnarnir opnuðust af
hrópinu og kvað við svo hámælt
að jaðraði við öskur: Und wir
betreten feuer-trunken,
himmlische dein Heiligtum, af
plötuspilaranum á gólfinu í
mannlausu herberginu fyrir
innan... og honum varð svo
mikið um það og hve skyndilega
það hafði gerzt sem lengi stóð til
að hann gaus heiðnum gandi sín-
um eins og máni sökkvir sér til
botns í brunninum í miðju hofinu
með opið þak og glóir þar án tíma
milli hvítra steina á fertugu
dýpi...“
Öngvir beinir dómar verða
felldir um samanburð tveggja
heima eða tveggja lífsmunstra og
hæpið að við lifum á þeim tímum
þegar skáldskapnum er treyst til
ýmsum persónulýsingum: hér
skal sérstaklega til nefndur alk-
inn þurri, briddsspilarinn, sem
lenti ungur í þeim ósköpum að
vera talinn skemmtilegur og fest-
ist í þeirri rullu og hékk þar þótt
allir væru löngu orðnir leiðir. Ná-
kvæmi Thors, skotfimi hans, nær
sér þó best upp í útmálun bóf-
anna, í fúlum fnyk af þeirra stæl-
um og töffarahjali og lýðskrumi
(fáir eru meiri lýðskrumarar en
glæponar). Munu margir ætla að
þessi heimur og hans andrúmsloft
liggi fjarri penna Thors Vil-
hjálmssonar en fá þá yfir sig stóra
sönnun fyrir fjölhæfni hans.
Um ryþma þessarar bókar
mætti margt segja, hvernig lykil-
atburðir eru ítrekaðir með til-
brigðum og breyttu sjónarhorni,
hvernig stef og lagboðar skipa sér
saman með útsmognum hætti.
Að öllu samanlögðu skal það mat
fram borið, að í Náttvígum hafi
tekist að gera góðan sáttmála
milli vissu og efa, milli hins
augljósa og hins tvíræða.
Maður í hulstri
Patrick Siískind
Dúfan
Hafliði Arngrímsson þýddi
Bjartur 1989
Söguhetjur - ef hetjur má kalla
- Patricks Suskinds eru svo sann-
arlega einar í heiminum. Einn var
þeflistamaðurinn í Ilminum,
þeirri einstæðu sögu um refilstigu
siðlausrar afburðagáfu. Einn var
tónlistarmaðurinn hlálegi sem
lifir í og með sínum Kontrabassa í
samnefndum leikþætti. Og einn
er Jonathan Noel í þeirri stuttu
sögu, Dúfunni, sem nú var að
koma út.
Jonathan er einn að eigin ósk.
Hann hefur ungur lært þá lexíu að
engum er að treysta og hann
leitar sér fullkomins atburða-
leysis í kompu sem hann leigir
undir Parísarþaki. í varðstöðu
við banka sem gerir hann að
manninum sem hefur staðið
lengst á sama stað allra þeirra
sem í Frakklandi lifa - í meira en
tuttugu ár. Annað vill hann ekki
- honum finnst það meira að
segja óþægilegt að geta ekki
komist hjá því að umsjónarkonan
í húsinu þar sem hann leigir tekur
eftir honum tvisvar á dag.
í þessari sögu erum við stödd á
brautum sem lagðar voru aftur í
rómantík og hjá Kafka og
fleirum: einhver ríkjandi eigin-
leiki gleypir manneskjuna og ger-
ir hana að einskonar skrýmsli -
sjálfri sér eða öðrum. Nema hvað
það er eins og í einsemd Jonat-
hans sé ekkert eftir af þránni til
að rjúfa múrinn, komast til
manna. Öll snerting við lífið er
orðin óbærileg- og því er það, að
þegar dúfutetur sýnir sig á gang-
inum fyrir framan herbergi Jon-
athans einn hvunndagsmorgun,
þá er hann gripinn skelfingu sem
læsir sig um hann allan og
kollvarpar öllum stoðum sem hin
tíðindalausa tilvera hans byggðist
á. Allt verður honum hvimleitt,
ógnvekjandi og óviðráðanlegt,
hve lítið sem er. Þegar hann rífur
buxnaskálm sína í matarhléinu þá
bregður svo við að:
„Honum leið eins og það væri
ekki bara á buxunum rifa sem
gapti á móti honum, heldur
fannst honum einnig gapa á móti
sér tólf sentimetra langt sár í hans
eigin holdi og úr því fossaði blóð-
ið, líf hans, í stað þess að hring-
sóla hið innra í lokaðri hringrás,
og hann myndi deyja af völdum
þessa sárs ef honum tækist ekki
að loka þvf samstundis.“
Þessari ofurviðkvæmni, angist-
inni sem nærist á hverju sem er,
lýsir Patrick Suskind af blæ-
brigðaríkri kunnáttu og er mjög
fylginn sér að vanda. Þýðing Haf-
iiða Arngrímssonar er einkar
læsileg við fyrstu kynni, þótt svo
lesandann minni (af Ilminum) að
Suskind sé magnaðri stflisti en
hér kemur fram.
Kannski vill einhver freistast til
að líta svo á að Jonathan Noel í
Dúfunni sé barasta klikkaður og
ekki sögu eða athygli verður. Það
væri skammsýni: sjálfvalin ein-
semd sem lokar alla aðra úti er
ótrúlega algengt hlutskipti
manna í stórborgarheimi okkar
tíma. Einn slíkan mann leiðir
höfundur fram á ystu nöf og lætur
okkur horfa með honum framaf
brúninni. Árni Bergmann
18 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 17. nóvember 1989