Þjóðviljinn - 08.12.1989, Blaðsíða 2

BÓKABLAÐ W
Bækur,
kaffiog
smákökur
í bókaverslun Máls og menn-
ingar við Síðumúla 7-9 í Reykja-
vík er öldruðu fólki boðið að
koma til 15. desember og versla
til jólanna með afslætti. Þegar við
komum í búðina 21. nóvember
var hún full af kátum Kópavogs-
búum sem skoðuðu bækur og rit-
föng og spjölluðu saman. Með
þeim var Anna Sigurkarlsdóttir,
forstöðumaður starfs aldraðra í
Kópavogi og við spurðum hvort
þetta væri vinsæl þjónusta.
„Þegar Erla verslunarstjóri
bauð okkur að koma í fyrra vor-
um við um það bil tuttugu sem
þáðum boðið,“ svarar Anna.
„Núna kom full rúta, fjörutíu
manns. Þetta spurðist svo vel út.
Þeir eru margir sem eiga bágt
með að nota strætisvagna og
komast ekki í búðir nema fá
hjálp, þó að það vilji stundum
gíeymast. Þetta er þægilegt
héma, Erla var búin að senda
Þær bera saman bækur sínar. Anna Sigurkarlsdóttir er fyrir miðju. Mynd: Jim Smart.
okkur skrá yfir fáanlegar bækur
ásamt verði, fólkið var búið að
fara yfir skrána og merkja við og
svogengurþað beint að bókun-
um.“
Þegar fólk er búið að versla eða
vill hvíla sig bíður þess heitt kaffi
og smákökur. „Og það besta er
að hér eru nógir stólar,“ segir
Anna, „því sumir eiga bágt með
að vera lengi á stjái.“ Fólkið
þekkist greinilega innbyrðis, það
situr og spjallar saman, ber sam-
an bækur sínar í bókstaflegri
merkingu! Ein hefur sankað að
sér endurminningabókum frá
undanförnum árum, önnur hafði
heyrt að Eins og gengur eftir Sig-
urð Thoroddsen væri fyndin bók
og ætlaði að fá sér hana, sagðist
ekki vilja neitt væl. Sú þriðja var
með fulla körfu af barnabókum,
sú fjórða hefur fengið sér ís-
lenska orðsnilld og segir: „Ég las
hana í vor hjá frænku minni sem
fékk hana í stúdentsgjöf og nú
vantar mig góða bók handa tví-
tugum manni.“
- Er þetta mikið bókafólk,
spyrjum við Önnu.
„Já, þetta eru miklir
bókmennta- og listunnendur.
Það er hreint óborganlegt hvað
þau hafa í kollinum. Þegar við
höldum bókmenntastundir vinn-
ur fólkið allt sjálft, velur efnið og
flytur það, lærir jafnvel heilu
kvæðin utanbókar. Sumir flytja
bókmenntaþætti, tala um skáld
eða rithöfunda og verk þeirra, án
þess að hafa nokkuð á blaði. En
skemmtilegast er þegar sá sem
segir frá hefur þekkt skáldið per-
sónulega og rifjar upp minningar
sínar um það.“
Snilld
íslenskra
bókmennta
Ritsnilld bætist við
Orðsnilld og
ljóðabækur
í ár koma út tvær bækur í hinn
vinsæla flokk gjafabóka sem
hófst með endurútgáfu á ís-
lenskri lýrik: íslensk kvæði og ís-
lensk ritsnUld.
í íslensk kvæði valdi Vigdís
Finnbogadóttir forseti ljóð, eink-
um frá 19. og 20. öld, og tileink-
aði bókina íslensku æskufólki á
öllum aldri. Valið er oft óvænt og
spennandi enda segist Vigdís
hafa lesið allar Ijóðabækur sem
hún kom höndum yfir. „Það liðk-
ar svo hugsunina að lesa Ijóð,“
sagði forsetinn í viðtali við Nýtt
Helgarblað Þjóðviljans 23. mars
þegar bókin kom út. „Þau eru
eins og andleg eróbikk! Þau
halda huganum vakandi, halda
orðunum vakandi."
í haust bættist svo íslensk rit-
snilld í hópinn, „sjálfstætt fram-
hald af íslenskri orðsnilld frá í
fyrra,“ segir Guðmundur Andri
Thorsson sem verkstýrði fríðum
flokki manna við valið. „Það var
valsað fram og aftur í íslenskum
bókmenntum eins og þar og
raðað niður eftir efni í kafla sem
heita Ástin, Dauðinn, Bernskan
og svo framvegis, en teknir lengri
kaflar. íslensk orðsnilld var
byggð upp á spakmælum og
Guðmundur Andri Thorsson rit-
stýrði (slenskri ritsnilld.
snjöllum setningum, í Islenskri
ritsnilld reynum við að taka stutt-
ar afmarkaðar heildir, kafla sem
geta staðið sjálfir.“
- Var munur á að velja úr eldri
og yngri bókmenntum?
„Já, óneitanlega. Maður hyllist
til að taka í svona safn texta þar
sem höfundur ávarpar lesendur
og segir honum skoðun sína á
mannlífinu, en slíkar yfirlýsingar
eru ekki til í íslendingasögunum.
Þar er allt bundið saman og höf-
undur stígur ekki út úr sögu sinni
til að tala við lesandann. Það var
svolítið merkilegt að finna þenn-
an mun.“
— Hvað var erfiðast við verkið?
„Að gera það ekki að safni úr
bókum Halldórs Laxness. Hann
er íslensk ritsnilld lifandi komin!
Við reyndum að gefa sem fjöl-
breyttasta mynd af íslenskum
bókmenntum, taka ólíka texta
eftir ólíka höfunda en raða þeim
þó þannig upp að textarnir köll-
uðust á.“
- Fyrir hvaða fólk er þessi bók?
„Hún er ætluð þeim sem finnst
gaman að lesa skemmtilegar
glefsur úr bókum yfir gestum sín-
um. Þetta er bókin sem sparar
manni að hlaupa upp í bókahill-
ur!“
Sagnasjóður stórtjókanna vex
Stórbækur Máls og menningar
einkennast einkum af þrennu:
Þær eru stórar í sniðum, efnis-
mikiar og þó ódýrar. f þessum
flokki hefur til dæmis komið út
geysistórt úrval sagna eftir ís-
lenskar konur, verk Þórbergs,
sögur Astrid Lindgren, Matur og
drykkur eftir Helgu Sigurðar-
dóttur og sögur Þórarins Eld-
járns. í haust bætast tvær í hóp-
inn, Sögur Halldórs Stefánssonar
og Djöflaeyjan eftir Einar Kára-
son.
Það er þó ekki eingöngu Þar
sem Djöflaeyjan rís í stórbók Ein-
ars Kárasonar heldur allar „eyja-
bækurnar“ þrjár, Gulleyjan og
Fyrirheitna landið líka. Nú gefst
þeim sem ekki eiga fyrri bækurn-
ar tækifæri til að eignast allan
bálkinn, því stórbókin kostar að-
eins þúsund krónum meira en
nýja bókin í sér bandi.
Smásagnasöfn Halldórs Stef-
ánssonar hafa flest verið ófáanleg
um langt skeið en í nýju stórbók-
inni birtast þau öll fimm, yfir sex-
tíu sögur. Halldór Guðmunds-
son, dóttursonur skáldsins, ann-
aðist útgáfuna, skrifaði fróðlegan
eftirmála um afa sinn og ævi hans
og tók saman skrá bæði yfir rit-
verk Halldórs á íslensku, þýdd og
frumsamin, og þýðingar á sögum
hans á önnur mál sem eru geysi-
margar.
Halldór Stefánsson fæddist
1892 á Fljótsdalshéraði en var
alinn upp á Fáskrúðsfirði og
Eskifirði. Hann var prentari að
iðn en vann mestalla starfsævi
sína í Landsbankanum, fyrst á
Eskifirði og svo í Reykjavík.
Fyrsta smásagan hans birtist í
Eimreiðinni árið 1921, en bók gaf
hann ekki út fyrr en tæplega fer-
tugur: í fáum dráttum 1930.
Halldór Stefánsson gat ekki
helgað sig ritstörfum eingöngu én
það er drjúgt sem eftir hann
liggur. „Allt annað mál er að
hann var jafnan maður fárra orða
í ritverkum sínum,“ segir í eftir-
mála, „spar á lýsingar og hugleið-
ingar, en ástríðan undir niðri oft
þeim mun meiri. „Það er eins og
spiluð sé nóló á grandspil“,“
sagði Halldór Laxness í grein um
nafna sinn sextugan.
Halldór Stefánsson var einn af
stofnendum Félags byltingar-
sinnaðra rithöfunda og lengi í
stjórn Máls og menningar.
Stjómmálaskönmgur
frá blautu bamsbeini
Pólitísk ævisaga Brynjólfs Bjarnasonar: Einn mesti
pólitískur hugsuður okkar á öldinni segir frá
í fyrra voru fluttir í Útvarpi
Rót samtalsþættir sem Einar Ól-
afsson skáld átti við Brynjólf
Bjarnason fyrrum ráðherra sem
þá stóð á níræðu. Nú hafa þessir
þættir verið gefnir út í bókinni
Brynjólfur Bjarnason, pólitísk
ævisaga, ásamt ítarlegum inn-
gangi Einars um æviatriði Brynj-
Vigdís Finnbogadóttir valdi ís-
lensk Ijóð.
ólfs önnur en þau sem hann segir
frá í útvarpsþáttunum. Þar notar
Einar til dæmis „Minnisblöð
handa Ellu“, skemmtileg endur-
minningabrot sem Brynjólfur
skráði og gaf dóttur sinni Elínu. í
viðauka eru svo birtar síðustu
ræður og greinar Brynjólfs.
Brynjólfur Bjarnason var
geysilega fjölhæfur maður og af-
kastamikill á langri ævi. Hann
fæddist árið 1898 í Ölvisholti í
Flóa, bóndasonur sem fljótlega
fékk merkilegan áhuga á um-
heiminum. Hann segir til dæmis
frá því að þegar hann hafi verið
að leika sér við tjarnirnar heima
ungur drengur hafi hann gert sér
eins konar landabréf í mýrinni,
og um leið voru þarna komin „öll
heimsins lönd sem ég heyrði talað
um í fréttum. Ég þaut á milli þess-
ara landa í stjórnmálaerindum og
oft var stríð eins og í veruleikan-
um ...“
Brynjólfur var ekki aðeins pól-
itískur eldhugi og heimspeking-
ur, hann var líka áhugamaður um
bókmenntir og tungu. f Norræn-
um ævintýrum sem Mál og menn-
ing gaf út fyrir fáeinum árum eru
þýðingar hans á safni sagna og
ævintýra eftir H.C. Andersen
sem hann gerði ungur en endur-
vann fyrir þessa útgáfu, heill í
anda þó að líkaminn væri farinn
að þreytast.
Rithöfundar
mótmæla
morð-
hótunum
Hin umdeilda skáldsaga Sal-
mans Rushdie, Söngvar Satans,
er komin út á íslensku. Hún var
fyrst gefin út í Bretlandi í fyrra og
varþám.a. tilnefnd til hinnavirtu
Booker verðlauna. Þegar Khom-
eini erkiklerkur írana gaf út
byssuleyfi á Salman Rushdie
neyddist hann til að fara í felur og
fer enn huldu höfði. Þá tóku
nokkur hundruð rithöfundar sig
til, víðsvegar um heiminn, stofn-
uðu alþjóðlega nefnd til varnar
Rushdie og sendu frá sér eftirfar-
andi yfirlýsingu:
„Þann 14. febrúar 1989 gaf
Ajatolla Khomeini öllum mús-
limum fyrirskipun um að elta
uppi og drepa Salman Rushdie,
höfund bókarinnar Söngvar Sat-
ans, og alla sem ættu þátt í að gefa
bókina út, hvar í heiminum sem
væri.
Við undirrituð viljum standa
vörð um skoðanafrelsi og rit-
frelsi, eins og kveðið er á um í
Mannréttindayfirlýsingu Sam-
einuðu þjóðanna, og við lýsum
því yfir að við eigum öll þátt í
útgáfu þessarar bókar. Við eigum
þátt í henni hvort sem við erum
hlynnt því sem í henni stendur
eða ekki.
Við gerum okkur grein fyrir
því að bókin hefur valdið sorg og
við hörmum mannslífin sem hafa
týnst af hennar völdum. Við
hvetjum allt mannkyn til að
styðja rétt allra manna til að tjá
hugmyndir stnar og trúarskoðan-
ir og ræða þær af gagnkvæmri til-
litssemi við þá sem eru á öðru
máli, án ritskoðunar, án kúgunar
og ofbeldis.
Við biðjum valdsmenn
heimsins að halda áfram að vísa á
bug hótunum gegn Salman Rush-
die og þeim sem eiga þátt í útgáfu
bókar hans og vinna markvisst að
því að hótanirnar verði dregnar
til baka.“
Meðal þeirra ríflega sjö hundr-
uð rithöfunda sem undirrita yfir-
lýsinguna eru Alan Ayckbourn,
Samuel Beckett, Joseph Bro-
dsky, Angela Carter, Margaret
Drabble, Nawal el Saadawi, Car-
los Fuentes, William Golding,
Nadine Gordimer, Graham
Greene, Christopher Hampton,
Kazuo Ishiguro, Doris Lessing,
Penelope Lively, Norman Mail-
er, Ian McEwan, Arthur Miller,
Iris Murdoch, Harold Pinter,
Anatoly Rybakov, Mario Vargas
Llosa, Kurt Vonnegut og Marina
Warner.
Sjá grein um bókina eftir Árna
Óskarsson á bls. 8.
2 SÍÐA