Þjóðviljinn - 20.07.1990, Blaðsíða 3

Þyngdargreining texta
Blaðamenn verða
að vanda sig
Mynd: Jim Smart.
morgun og eru því kannski ekki
eins meðvitaðir. Ég held að þetta
sé ástæðan.
- Pú sýnirfram á að dagblaða-
texti sé einna þyngstur texta, og
það hefur komið fram í fleiri
rannsóknum. Hvað er til ráða
fyrir blaðamenn?
- Ég held að þessar löngu setn-
ingar sem blaðamenn nota, valdi
því að fólk sem les blöðin skilji
þau ekki nægilega vel. Blaða-
menn þurfa því að vera meðvit-
aðri um að þeir eru að skrifa texta
og reyna að vanda sig betur. Þeir
þurfa að reyna að skrifa styttri
setningar og forðast að fara út í
þetta aukasetningaflóð sem ein-
kennir stíl margra blaðamanna.
Mig langar mjög mikið til að
rannsaka dagblöð sem komu út
fyrir kannski fjörutíu árum og sjá
hvemig málið var þá. Blaða-
mannastéttin núna er orðin svo
stór, en fyrir fjömtíu ámm voru
engir menn blaðamenn nema
þeir hefðu sérstakan áhuga á ís-
lensku máli. Það vom menn sem
höfðu áhuga á að skrifa. En í dag
er það ekki endilega áhugi á ís-
lenskunni sem hvetur fólk til að
fara í blaðamennsku. Blaðamenn
em þess vegna ekki nógu meðvit-
aðir um að þeir em að með -
höndla þetta tungumál.
- Hvert er framhaldið hjá þér?
- Við, þessar fjórar sem unn-
um saman að þessum námsefnis-
drögum sem ég minntist á áðan,
ættum að reyna halda áfram með
rannsóknir á lix-formúlunni. Við
ætlum að beita henni á fleiri tex-
ta, því það þarf náttúrlega að
hafa miklu fleiri texta en ég
rannsakaði til að fá marktæka
niðurstöðu. Sjálf ætla ég í kenns-
luréttindanám næsta vetur og síð-
an í framhaldsnám í íslensku
seinna, þegar bömin mín verða
stærri.
ns.
Á ári læsis beinast augu
manna að þeim atriðum sem
geta orðið til þess að auka lest-
raráhuga fólks. Svo og því hvað
veldur því að fólk les lítið og
jafnvel forðast lestur. Margvísleg
verkefni eru í gangi á vegum
menntamálaráðuneytisins og
UNESCO á íslandi, og m.a. hafa
augu manna beinst að þyngdar-
greiningu á texta. Steinunn Stef-
ánsdóttir lauk nú í vor B.A. ritgerð
sinni í Háskóla íslands og fjallaði
hún um þyngdargreiningu texta.
Nýtt Helgarblað hitti Steinunni að
máli og spurði hana hvað þyng-
dargreining texta væri.
- Það sem er kallað þyngdar-
greining er þegar þyngd texta er
metin út frá mállegum atriðum
eingöngu. í þeirri formúlu sem ég
notaði, lix-formúlunni, er miðað
við meðalorðafjölda í málsgrein
annars vegar og hlutfall langra
orða hins vegar. Löng orð teljast
þau sem eru 7 stafir eða meira.
Það eru til margar þyngdar-
greiningarformúlur, en sú sem er
langmest notuð á Norðurlöndun-
um er lix-formúlan. Það var sem
sagt sú formúla sem ég beitti á
íslenska texta til að reyna að
komast að því hvort hún segði
eitthvað um þyngd þeirra.
- Hvað var það sem vakti áhuga
þinn á þessu viðfangsefni?
- Það var þannig að í námskeiði
um móðurmálskennslu í fram-
haldsskólum sem ég tók við HÍ,
vorum við fjórar saman sem
gerðum lokaverkefni. Verkefnið
okkar var að gera drög að náms-
efni eftir bandarískri fyrirmynd. í
því námsefni eru ekki allir að
vinna að því sama, heldur eru.
krakkarnir prófaðir inn í þyngd-
arflokk sem hæfir hverjum og
einum. Síðan vinna þau sig áfram
og námsefnið byggist á því að
þyngdargreining sé notuð. Text-
inn sem unnið er með á að lengj-
ast eftir því sem ofar dregur í
þyngdarflokkum, en hann á líka
að þyngjast. Við hins vegar vor-
um í erfiðleikum með að láta
hann þyngjast, því við höfðum
enga mælieiningu nema huglægt
mat.
Ég var sú eina af okkur fjórum
sem var ekki byrjuð að skrifa
B.A.-ritgerðina, og ég ákvað að
nota þetta efni. Ég tók lix-
formúluna sem er sænsk að upp-
runa og kom fyrst fram á sjöunda
áratugnum. Niðurstöður mínar
benda til þess að það virðist vera
hægt að nota formúluna, en
auðvitað er ein lítil B.A.-ritgerð
bara byrj unin. Ég sting upp á því í
ritgerðinni að rannsóknum á gildi
hennar við þyngdargreiningu ís-
lensks texta verði haldið áfram.
- Á hverju byggir LIX-
formúlan?
- Hún er í rauninni mjög ein-
föld. Ef stuttur texti er notaður,
er heildarorðafjöldinn fyrst tal-
inn og svo er talið hvað setning-
arnar eru margar og fundinn
meðalorðafjöldi ísetningu. Síðan
eru talin öll orð sem eru 7 stafir
eða lengri og reiknað hlutfall
þeirra af heildarorðafjölda. Þess-
ar tölur eru einfaldlega lagðar
saman og útkoman er lix textans.
Hún á að vera því hærri sem tex-
tinn er þyngri. Þegar lix lengri
texta er fundið er notast við
stikkprufur úr þeim.
Það er auðvitað margt sem ber
að varast þegar formúlu sem
þessari er beitt. Það er aldrei
hægt að beita einhverri formúlu á
samskipti lesanda og texta.
Þyngd texta hlýtur að einhverju
leyti að fara eftir því hversu
kunnugt innihald hans er lesand-
anum. Til dæmis ef nemandi í ís-
lensku les námsefni fyrir raf-
magnsverkfræðinema á fyrsta ári
er sá texti náttúrlega mjög þung-
ur fyrir hann. En rafmagnsverk-
fræðinema á fjórða ári þykir hann
auðvitað laufléttur. Það verður
því að gæta þess þegar notaðar
eru svona formúlur, að beita
þeim ekki í blindni. Annað sem
þarf að gæta að, er að skrifa ekki
inn í formúlur. Það hefur verið
gert á Norðurlöndum og höfund-
ar kvartað mikið undan því. Mín
skoðun er sú að það sé ekki rétt
að beita svona formúlum fyrr en
Steinunn Stefánsdóttir.
í rannsóknum á Norðurlönd-
unum hefur röðin verið sú að
barnabækur eru lægstar, þá
skáldsögur, síðan blaða- og tíma-
ritsgreinar og efst fræðilegur tex-
ti. En hjá mér var þetta öðruvísi
að því leyti að fræðilegir textar og
blaða- og tímaritsgreinar voru að
meðaltali með mjög áþekkt „lix“,
en þegar ég skildi í sundur dag-
eftir að texti hefur verið skrifað-
ur.
- Hvaða texta rannsakaðir þú?
- Ég „lixaði", eins og það er
kallað, 5-10 texta í fjórum efnis-
flokkum. Það voru barnabækur,
skáldsögur, blaða- og tímarits-
greinar og svo fræðilegir textar.
Útkoman var þannig að bama-
bækurnar voru með lægsta „lix-
ið“ og síðan komu skáldsögurn-
ar, þar næst blaða- og tímarits-
greinar og þyngstar voru fræði-
legu bækumar. Blaða- og tíma-
ritsgreinar komu út með mjög
hátt „lix“, og sérstaklega blaða-
greinar, miðað við sama efnis-
flokk í sænskri rannsókn. Dag-
blaðagreinar vom fyrir ofan allt
ef setningalengdin er skoðuð sér-
staklega.
blaðagreinar annars vegar og
tímaritsgreinar hins vegar komu
þær sitt hvom megin við træði-
lega texta. Dagblaðagreinar vora
langhæstar og það liggur aðailega
í þeim löngu setningum sem
blaðamenn nota.
Ég held að ástæðan fyrir þessu
sé sú, að okkur er kennt í skólum
að nota stuttar setningai, og það
hafa rithöfundar og höfundar
fræðilegs texta gert. Allir þeir
sem skrifa texta sem er varan-
legur í bókum sem era bundnar
inn í fínt band og koma til með að
verða skoðaðar í marga áratugi
eða aldir, era meðvitaðir um að
skrifa stuttar setningar. Það era
allir að reyna að skrifa gullald-
arstílinn. Én blaðamenn eru að
skrifa texta sem verður fleygt á
Föstudagur 20. júlí 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 3
CST tölvur
Afmælistilboð
CST XT, 10 MHz, 640 K, innra
minni, 30 Mb harður diskur, tvö
samhliða tengi, eitt raðtengi, 14
tommu skjár, MS-DOS 4.01.
Afmælistilboð kr. 98.500,-
CST AT 286, 12 MHz, 1 Mb
innra minni (stækkanlegt í 8
Mb), 40 Mb harður diskur, tvö
samhliða tengi, eitt raðtengi, eitt
„game" tengi, 14 tommu skjár,
MS-DOS 4.01, GW-BASIC o.fl.
Afmælistilboð kr. 159.000,-
1 .
CST AT 286N, 16 MHz, 1 Mb
innra minni (stækkanlegt i 8
Mb), 40 Mb harður diskur, tvö
samhliða tengi, eitt raðtengi, eitt
„game" tengi, 14 tommu skjár,
MS-DOS4.01, GW-BASIC o.fl.
Afmælistilboð kr. 169.000,-
-------------------'..j

CST 386, 20 MHz, 1 Mb innra
minni (stækkanlegt í 8 Mb), 40
Mb harður diskur, tvö disklinga-
drif, tvö samhliða tengi, eitt rað-
tengi, eitt „game" tengi, 14
tommu skjár, MS-DOS 4.01,
GW-BASIC.
Afmælistilboð kr. 249.000,-
CST 386, 25 MHz, 1 Mb innra
minni (stækkanlegt í 8 Mb), 40
Mb harður diskur, tvö disklinga-
drif, tvö samhliða tengi, eitt rað-
tengi, eitt „game" tengi, 14"
skjár, MS-DOS, GW-BASIC.
Afmælistilboð kr. 269.500,-
CST 386C, 25 MHz, 4 Mb innra
minni (stækkanlegt í 16 Mb), 40
Mb harður diskur, tvö disklinga-
drif, tvö samhliða tengi, eitt rað-
tengi, eitt „game" tengi, 14"
skjár, MS-DOS 4.0, GW-BASIC.
Afmælistilboð kr. 299.000,-
CST LP 286, 12 MHz. Fartölva.
1 Mb innra minni, 40 Mb harður
diskur, 640x480 skjár, tvö sam-
hliða tengi, eitt raðtengi, tengi
fyrir VGA skjá, tengi fyrir auka-
drif, MS-DOS 4.01, GW-BASIC.
Afmælistilboð kr. 285.000,-
CST
Betri tölvur,
á betra verði
PEGASUS HF.
Ármúla 38
sími 91-688277