Þjóðviljinn - 20.07.1990, Blaðsíða 13

Alltaf í uppf inningaveseni
Axel Eiríkson er fæddur í
Vorsabæ á Skeiðum árið 1923
og hefur alla tíð fengist við „upp-
finningavesen" eins og hann orð-
ar það sjálfur. Hann hefur fundið
upp fjölda hluta í gegnum tíðina
en ekki alltaf sótt um einkaleyfi.
Og það hefur komið fyrir, þegar
hann hefur sýnt mönnum hug-
myndir sínar til að reyna að koma
þeim á framfæri, að þeir hafa
sjálfir farið að vinna úr þeim.
Það er stundum sagt um hug-
vitsmenn að þeir séu latir að eðl-
isfari og því finni þeir upp leiðir
til að auðvelda sér lífið. Axel hlær
að þessu en segir að þetta geti vel
átt við um sig, að minnsta kosti
þótti honum mun þægilegra að
sitja og horfa á vindmylluna sína
en dæla upp vatninu með hönd-
unum.
„Ég bjó líka til stóra ýtu til að
nota við heyskapinn. Henni var
ég gangbrautarskilti sem voru
sett upp á nokkrum stöðum um
borgina og þóttu mjög góð áður
en gangbrautarljósin komu.
Myndin hreyfðist í skiltinu vegna
þess að ljós blikkuðu inni í því og
það gerðu þau enn meira áber-
andi.“
Axel hefur átt við veikindi í
fæti að stríða síðari ár en það hef-
ur ekki aftrað honum frá því að
halda áfram uppfinningunum og
Axel Éiríksson hefur fundið upp ijölda gagnlegra hluta, með-
al annars þrífót á hækjur og bretti til að losa bíla úr snjó
„Það hafa fleiri í félaginu sömu
sögu að segja,“ segir hann.
Vildi finna
auðveldari leið
„Ég er alinn upp í sveit og þar
var ég alltaf að reyna að finna
eitthvað upp sem gæti komið að
gagni.“ segir Axel. „Ég fann
sennilega upp fyrstu berjatínuna
þá. Síðan smíðaði ég vindmyllu
til að dæla vatni og hún gekk í
nokkuð mörg ár þar til rafmagnið
kom. Áðurþurfti að dælavatninu
með handafli og mér þótti það
pirrandi og leiðinlegt."
ýtt áfram með höndum en var
mun stórvirkari en venjulegar
hrífur. Svo fór ég af stað með svo-
litla framleiðslu heima í kjallara.
Ég bjó til mót og steypti blóm-
sturpotta sem ég seldi í sveitinni.
Þetta var nú byrjunin á þessu
uppfinningaveseni á mér,“ segir
hann.
Bjó til gang-
brautarskilti
Axel flutti síðan úr sveitinni til
Reykjavíkur og fór að læra raf-
vélavirkjun. „Þar datt mér ýmis-
legt í hug og meðal annars útbjó
agvitsmenn
laöfá einkaleyfi
fmningamaðunnn sitji eftir með sárt ennið
ið einkaleyfi síðasta áratuginn.
Síðan árið 1984 hafa verið veitt
fjögur leyfi, þar af tvö árið 1984
og tvö 1987. Frá því 1926 hafa alls
1437 einkaleyfi verið gefin út á
íslandi, þar af mikill meirihluti til
erlendra hugvitsmanna sem áður
hafa fengið einkaleyfi í öðrum
löndum. Með umsóknum sínum
senda þeir staðfestingar erlendis
frá um rannsóknir og ráðuneytið
athugar þá aðeins það sem til er á
sama sviði á íslandi áður en það
setur sinn stimpil á leyfin.
Fyrir næsta þing verður lagt
nýtt frumvarp að einkaleyfa-
lögum og segir í athugasemdum
með því að það sé eftir því sem
aðstæður frekast leyfa samhljóða
einkaleyfalöggjöf á öðrum Norð-
urlöndum. Helstu nýmæli þar fel-
ast meðal annars í eftirfarandi:
Skýrar er kveðið á um umfang og
takmörkun einkaleyfisverndar,
ekki verður bannað að veita
einkaleyfi fyrir lyfjum og næring-
arefnum og tekið er skýrt fram að
heimilt sé að veita leyfi fyrir efn-
um, efnablöndum og uppfinning-
um á sviði líftækni.
Einnig er betur skilgreint hvað
telst einkaleyfishæf uppfinning,
skýrari ákvæði eru um frágang
umsókna og meðferð þeirra,
einkaleyfi verður hægt að halda í
gildi í 20 ár í stað 15, skýrari
ákvæði eru um refsi- og bóta-
ábyrgð og síðast en ekki síst, gert
er ráð fyrir aðild íslands að al-
þjóðasamningi um einka-
leyfisumsóknir en í honum felst
m.a. að sama umsókn getur tekið
gildi í mörgum löndum samtímis.
Lítil
fyrirgreiðsla
En björninn er ekki unninn þó
einkaleyfi fáist ári eftir að um-
sókn er lögð inn. Það þarf að
sanna notagildið og koma upp-
finningunni á framfæri. Hið opin-
bera leggur hugvitsmönnum ekki
til neina ákveðna aðstoð að þessu
leyti en þeir geta þó leitað til Iðn-
tæknistofnunar og fengið þar að-
stoð við prófun og vinnu. Lítist
mönnum þar vel á fer hugmyndin
fyrir sérfræðiráð sem fjallar um
málið. Ráðið bendir síðan
mönnum á hvar þeir geta fengið
peningafyrirgreiðslu, t.d. í Iðn-
lánasjóði, sé hugmyndin mark-
aðshæf. Ekki tókst að fá upplýs-
ingar um hve oft né hve háar upp-
hæðir hafa verið veittar til hug-
vitsmanna í gegnum árin, þar eð
flestir starfsmenn fyrrnefndra
stofnana eru komnir í sumarfrí.
Eitthvað mun þó vera um að lán
séu veitt til verkefna sem talin eru
geta orðið til nýsköpunar í at-
vinnumálum.
Brosa í
gegnum tárin
Félag íslenskra hugvitsmanna
var stofnað snemma árs 1987 og
voru stofnfélagar um 80 talsins.
Félagar koma saman um þrisvar á
ári og stjórn fundar hálfsmánað-
arlega. Nú er félagatalan 130
manns, þar af sex konur. Gutt-
ormur Éinarsson, formaður fé-
lagsins, telur að enn séu margir
hugvitsmenn utan félagsins,
meðal annars vegna þess að
sæmdarheitið „hugvitsmaður“
hafi oft á tíðum verið misnotað og
jafnvel notað í niðrandi merk-
ingu um einstaklinga. „Markmið
félagsins er fyrst og fremst að
gæta hagsmuna hugvitsmanna og
að vera vettvangur fyrir þá svo
þeir geti lagt hver öðrum lið án
þess að tortryggja hvor annan,“
sagði Guttormur. Hann kvað
mikið um að hugmyndum og
uppfinningum væri stolið frá höf-
undum á einn eða annan hátt og
mikið vantaði á að gata íslenskra
hugvitsmanna væri greidd við að
koma uppgötvunum sínum á
framfæri.
„Þrátt fyrir þetta ætla félags-
menn nú að hætta öllu voli og víli,
bíta á jaxlinn og brosa í gegnum
tárin. Hugvitsmenn gefast ekki
upp þó á móti blási,“ sagði Gutt-
ormur.
-vd.
reyndar á ein af þeim nýrri rætur
sínar að rekja beint til veikind-
anna:
„Ég var slæmur í fætinum, var
með vatn í liðnum og það þurfti
að skipta um lið. Ég þurfti að
sjálfsögðu að nota hækjur og
fannst mikill ókostur hvað þær
vildu detta oft ef ég lagði þær ein-
hvers staðar frá mér. Mér datt því
í hug að útbúa einhvers konar
lappir á þær og það tókst.“
Hækjan dettur
ekki oftar
Svona líta bílbrettin út og eins og sjá má eru þau eflaust haldgóð í
hálku. Axel hefur útfært hugmyndina nánar og gert mottur með góðu
gripi og íslenskt fyrirtæki hefur sýnt áhuga á að framleiða þær. Myndir:
Kristinn.
Axel sýnir okkur hækju sem á
er festur lítill þrífótur sem
auðvelt er að smella út ef þörf
krefur. Tappar eru á hverjum
fæti þannig að hækjan stendur
stöðug. Útbúnaðurinn er fyrir-
ferðarlítill og léttur. Með því að
ýta á lítið handfang ofarlega á
hækjunni smellur þrífóturinn inn
aftur.
»Ég er búinn að sækja um
einkaleyfi fyrir þessu og þetta
hefur verið rannsakað út í Dan-
mörku vegna umsóknarinnar,“
segir hann. „Þar kom að vísu í
ljós að til er tvenns konar útbún-
aður í Ameríku, ekki ósvipaður
og líkist þrífótum sem eru hafðir
á myndavélar en með liða-
mótum. Minn er hins vegar mun
einfaldari og fyrirferðarminni og
því ódýrari í framleiðslu.“
Axel selur þennan búnað
heima hjá sér en segist ekki vera
mikill sölumaður. „Þeir sem ég
hef talað við hafa ekki þurft að
nota hækjur sjálfir og hafa ekki
sýnt mikinn skilning á að þetta sé
nauðsynlegt,“ segir hann. Hann
hefur þó sýnt forstöðumönnum á
Reykjalundi uppfinninguna og
þar eru nokkrar hækjur með þrí-
fæti í notkun til prófunar.
Áhugi á fjölda-
framleiðslu
Önnur ný uppfinning úr smiðju
Axels eru bretti og mottur sem
ættu að leysa úr vanda bflstjóra
sem festa bfla sína í snjó og hálku.
Upphaflega gerðin sést á mynd
hér á síðunni. Brettin á að setja
framan eða aftan við hjól bfla
sem eru fastir í snjó og reipið má
festa í stuðarann ef bflinn er t.d
fastur í brekku þannig að ekki
þarf að stoppa í brekkunni til að
ná í brettið aftur heldur draga
það upp á brún. Hjólið grípur vel
í efnið á plötunni og bfllinn rýkur
af stað. Axel hefur útfært þessa
uppfinningu nánar og gert mottur
í þessum tilgangi en þar sem hann
hefur ekki sótt um einkaleyfi fyrir
þeim ennþá létum við vera að
mynda þær. Ákveðið fyrirtæki á
íslandi hefur þegar sýnt áhuga á
að framleiða motturnar.
„í fyrravetur kom ég eitt sinn
að konu sem var búin að festa
bflinn í hjólförum og var að reyna
að losa hann með því að setja
gólfmotturnar úr bílnum undir
hjólin en það gekk nú ekki,“ segir
hann. „Svo ég kom með þessi
bretti mín og þá losnaði bíllinn
eins og skot. Ég hélt að málið
væri leyst en þá fór hún niður í
næsta hjólfar og var föst aftur. Ég
kom hlaupandi með brettið á ný
og þá spurði hún hvar ég hefði
fengið þetta. Ég sagðist búa þetta
til og hún keypti það af mér á
staðnum.
Það hafa fengist mottur til að
losa bfla úr snjó á bensínstöðvum
en þær eru úr gúmmí og ekki eins
efnismiklar eins og þær sem ég er
með. Það er alveg nýtt að hafa
nagla og vinkiljárn niður úr þessu
til að fá gott grip.“
Axel hefur selt nokkuð af þess-
um vörum og verðið er ekki hátt,
1500-1800 kr. fyrir motturnar
eftir stærð og lítið eitt meira fyrir
brettin.
„Ég hef leitað til Iðntækni-
stofnunar og þeir hafa viljað
hjálpa mér þar. Þetta er enginn
stórbisness en gæti kannski orðið
það ef maður gæti fengið meiri
aðstoð.“
-vd.
Axel Eiríksson hugvitsmaður með hækju sem búið er að festa þrífót á.
Með því að færa til lítið handfang á hækjunni smellur fóturinn inn aftur.
Föstudagur 20. júlf 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13