Þjóðviljinn - 20.07.1990, Blaðsíða 15

„Hér finnst mér ég eigi heima eftir 40 ára dvöl á (slandi, segir húsfrúin á ísólfsskála, Herta um leið og hún knúsar bónda sinn, Isólf. Mynd: Jim Smart.
Hvað skyldi ísólfi finnast um
þá skoðun að ástæða sé til að
friða refinn?.
- Ef við friðum tófuna verður
hún óviðráðanleg eins og mink-
urinn. Pað er tómur kjánaskapur
að halda þessu fram eða þá að um
er að ræða fólk sem hefur engra
hagsmuna að gæta við að stemma
stigu við útbreiðslu rebba. Ef
menn vilja friða tófuna þá eru
menn um leið að kveða upp
dauðadóm yfir öllu fuglalífi.
Það er reyndar mikið verra að
eiga við minkinn en tófuna.
Minkurinn getur leynst í
hrauninu. Það er eins og silunga-
net, hann smýgur allsstaðar í
gegn.
Það er minkur hérna meðfram
öllum fjörum. Ég hef náð þetta
einu og einu skotti. Hann hefur
drepið hjá mér lömb heima við
fjárhús
Þannig var að ég setti tvö þrig-
gja vikna lömb út í sól og blíðu.
Seinna um daginn tek ég eftir því
að annað lambið er búið að liggja
hreyfingarlaust nokkra stund.
Þegar ég athuga málið er það
steindautt. Daginn eftir fór á
sömu leið - hitt lambið liggur
dautt þegar að var gáð. Herta
fláði bæði lömbin og þá kom það
sanna í ljós. Innanverður lær-
vöðvinn á þeim báðum var eins
og gatasigti. Þar hafði minkurinn
bitið og sogið úr lömbunum allt
blóð og þrótt.
Tvítug og
vegalaus
Á mæli Hertu má greina að hún
er af erlendu bergi brotinn. Hún
er nánar tiltekið þýsk. Við spyrj-
um Hertu um ástæður þess að
hún er komin hingað upp.
- Ég kom til íslands árið 1949,
þá um tvitugt. Ég kom hingað
upp ásamv átta samlöndum mín-
um með togaranum Maí frá
Hafnarfirði sem hafði verið í
sölutúr til Cuxhaven, segir
Herta, en þetta sama ár réðu
Búnaðarsamtökin nokkur hundr-
uð Þjóðverja til vinnumesku vítt
og breitt um sveitir.
- Ég er fædd í Pommern sem er
austur undir pólsku landamærun-
um. Eftir stríðið var enga atvinnu
að fá í Þýskalandi. Rauði herinn
brenndi æskuheimili mitt og fjöl-
skyldan hraktist til vesturhluta
Þýskalands. Einn bróðir minn
féll á Krímskaga, annar var í
fangelsi á Krít eftir stríð og það
sem eftir var af fjölskyldunni var
á tvist og bast. Ég hafði því vart í
nein hús að venda á þessum
árum.
Vissulega voru það mikil við-
brigði að koma hingað, en okkur
var vel tekið. Það gerði gæfu-
muninn, segir Herta.
Hún segist hafa kunnað ljóm-
andi vel við sig hér á landi. Fljót-
lega eftir að hún kom til landsins
réði hún sig í vinnumennsku á
ísólfsskála hjá Guðmundi föður
ísólfs.
- Ég sé ekki eftir neinu. Ég
held að ég gæti ekki sest aftur að í
Þýskalandi eftir þetta langan
tíma. Þar er allt orðið breytt frá
því sem áður var þegar ég bjó
þar. Þeir tímar koma reyndar
stundum að maður hugsar heim
til æskustöðvanna með ljúfsárum
söknuði, en það nær ekkert
lengra. Hér á ég heima. Ég hef
enga ástæðu til að sýta mitt hlut-
skipti í lífinu, segir Herta.
- í fyrra voru liðin fjörutíu ár
frá því að við komum hingað upp.
Við ætluðum að hittast og halda
sameiginlegan gleðskap, en
vegna heyanna og rysjótts tíðarf-
ars varð ekkert úr, segir Herta
aðspurð hvort Þjóðverjarnir sem
komu hingað 1949 og eru enn bú-
settir hér á landi haldi hópinn.
Ekki á færi
amlóða
ísólfur er fæddur og uppalinn á
ísólfsskála. Hann tók við búi af
föður sínum, en þar á undan
hafði afi ísólfs búið á jörðinni
eftir að hann fluttist frá Vígdísar-
völlum. - Afi var þrígiftur og átti
aðeins þrjátíu og þrjú börn, þar
af eitt á milli kvenna. Hann var
heljarmenni að burðum. Hann
var mikil hreindýraskytta og
hann lá einnig á grenjum þegar
svo bar við, segir Isólfur.
Þar á meðal segir ísólfur eftir-
farandi hreystisögu af afa sínum,
sem honum hefur auðheyrilega
fundist mikið til koma.
- Sjáðu þennan stein sem
liggur hérna á flötinni fyrir utan
stofugluggann. Hann er ekki nein
smásmíði og það er ekki fyrir
hvern sem er að taka hann upp.
Ég er ekki að segja að þú sért
neinn amlóði, en þennan stein
tvíhenti gamli maðurinn á loft
kominn vel á efri ár.
Tildrög þessa voru þau að
pabbi sem var níu ára, að mig
minnir, var að leika sér upp við
rétt hérna undir fellinu sem verið
var að hlaða. Afi var með kindur í
réttinni sem hann kannaðist ekki
við markið á. Hann biður pabba
að gæta kindanna meðan hann
skjótist heim í bæ til að sækja
markabókina. Pabbi var eitthvað
að rjátla við grjót undir hamra-
veggnum og allt í einu veit hann
ekki meira af sér. Það hafði hrun-
ið fylla ofan á hann. Piltungur
sem var þarna líka, hleypur þá
heim í bæ og hrópar: „Hann
Gvendur er dauður“. Afi rauk í
snarhasti upp eftir og tínir ofan af
pabba grjótið og þar á meðal
þennan stein.
Pabbi fór illa. Höfuðleðrið
rifnaði og hann tvíbrotnaði á öðr-
um handlegg. Þegar afi er að bera
drenginn sinn inn um bæjardyrn-
ar rekst hann í dyrastafinn og við
það rankar lagsi við og öskrar:
„Ætlarðu að drepa mig?“, en þá
hafði brotið gengið út í vöðvann
og strákur komist til meðvitundar
út af sáraukanum.
Á þessum tíma var næsti læknir
í Keflavík. Afi reið í hendings-
kasti þangað til að sækja Þorgrím
Þórðarson sem þá var þar þjón-
andi læknir. Þorgrímur saumaði
ein 18 spor í höfuðið á pabba og
spelkaði handlegginn. Eftir þrig-
gja vikna tvísýna legu var pabbi
kominn algóður á fætur sem má
heita hreinasta kraftaverk.
Pabbi sagði mér síðar að hon-
um hefði ekki farið að batna fyrr
en eftir að sér hafi fundist að til
hans kæmi kona sem bæði hann
að koma með sér, sem hann
neitaði.
Líkið á
Selatöngum
Efir þessa sögu ísólfs berst tal-
ið að dulrænum fyrirbærum og
dulargáfum.
- Eg get ekki neitað því, segir
ísólfur þegar hann er inntur eftir
því hvort hann verði var við svipi
og dularfull fyrirbrigði í fámenn-
inu. - Það er ekki svo að skilja að
hér sé eitthvað illt á kreiki, bætir
hann við. Herta segist aftur á
móti aldrei verða vör við neitt
þótt hún gjarnan vildi.
- Ég skal segja þér eina sanna
sögu. Er ég var 14 ára var ég send-
ur einhvern tíma í maí austur á
Selatanga að sækja þangað dauða
rollu sem hafði flætt. Eg fór ríð-
andi flóðfarið og er ég var kom-
inn austur ríð ég þar fram á lík í
flæðarmálinu, sem síðar reyndist
vera af sjómanni af togara sem
fórst við Eyrarbakka í marsmán-
uði. Ég varð skelkaður mjög en
tek þó rolluna og held heim. Ég
segi pabba strax frá því að ég hafi
fundið dauðann mann. „Þvæla er
þetta í þér drengur", segir pabbi
og vill í engu sinna málinu. Eftir
miklar fortölur, fellst hann þó á
að fara út að Selatöngum, en seg-
ist ætla að hlusta á kvöldfréttirnar
í útvarpinu fyrst. Þegar hann ætl-
ar að kveikja á útvarpinu, snýst
takkinn laus. Eftir að hann hafði
fullvissað sig um það að útvarpið
væri bilað og hann fengi ekkert
hljóð út tækinu, afréð hann að
skreppa með mér austur eftir.
Þegar þangað var komið var farið
að flæða undir líkið. Við bárum
það upp úr flæðarmálinu og
bjuggum um það. Líkið var síðan
sótt daginn eftir og flutt til Grind-
avíkur.
Þegar heim var komið um
kvöldið fer pabbi aftur að fikta í
útvarpinu og það er alveg sama,
engu tauti var við það komandi.
En viti menn næsta dag var allt í
lagi með útvarpið. Hefðum við
farið að hlusta á fréttirnar hefði
flætt undir líkið og það tekið út,
segir ísólfur.
- Það hefur aldrei hvarflað að
mér að bregða búi. Sagt er að
þangað sæki klárinn sem hann er
kvaldastur. Ætli það eigi ekki við
um okur mennina líka. Við hím-
um flest þar sem við erum niður-
komin mestan part af okkar
hundsævi, segir ísólfur.
Hvað skyldi nú verða um
ísólfsskála í framtíðinni þegar
þau ísólfur og Herta verða að láta
af búskap fyrir aldurs sakir?
Þau segjast engar áhyggjur
hafa af jörðinni. Öllu verra sé að
segja til um það hvort hún muni
haldast áfram í byggð.
- Haft hefur verið eftir Einari
Benediktssyni, stórskáldi, er átti
Vatnsenda og fleiri stórbýli, að
allar þær jarðir sem liggja nærri
þéttbýli verða fyrr eða síðar gull-
náma. En þegar ísólfsskáli hækk-
ar í verði verðum við náttúrulega
margdauð, segir ísólfur.
-rk
Föstudagur 20. júlí 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15
*