Þjóðviljinn - 20.07.1990, Síða 9

Ofbeldi birtist í mörgum
myndum. Það getur verið andlegt
og það getur verið líkamlegt en
allir eru sammála um að hvort
heldur sem er sé ofbeldi dekksta
hlið mannlegrar tilveru. Þrátt
fyrir þetta bregðast þeir sem ekki
eiga hlut að máli mismunandi við
ofbeldi. Sjálfsagt ræður margt
viðbrögðum fólks, til dæmis ná-
lægð þess við ofbeldið og hversu
hrottalegt það er. Það myndi
. fáum bregða við þá frétt að mað-
ur hefði verið löðrungaður, en
þegar fréttir berast af hrotta-
legum morðum, hér eða erlendis,
verður flestum brugðið. Eitt al-
varlegasta ofbeldið sem þrífst í
hverju samfélagi eru nauðganir.
Þótt kastljósi fólks og fjölmiðla
hafi verið beint að nauðgunum í
ríkum mæli, eru þær enn þögull
glæpur. Málið er fórnarlambinu
viðkvæmt á margan hátt og það
vill ekki að það sé á allra vitorði
að brotist hafi verið inn í helgasta
vígi þess, líkamann.
Alþýðublaðið greindi frá því í
vikunni að ungri stúlku hafi verið
nauðgað af þremur mönnum í
Þórsmörk um síðustu helgi. Sam-
kvæmt heimildum blaðsins var
stúlkan illa útleikin, með áverka
á andliti og skallabletti í höfði
eftir að hafa verið háreitt. Þá
segir í greininni að stúlkan hafi
ekki kært glæpinn.
Erfitt um vik
ef ekki er kært
Það hlýtur að fá á alla sem
heyra af slíku ofbeldi og að stúlk-
an skuli ekki treysta sér til að
kæra þá sem réðust á hana. En
eins og segir hér að ofan, fyrir því
geta verið margar ástæður. Ein
ástæðan gæti verið sú að einn of-
beldismannanna vinnur á sama
vinnustað og stúlkan. En hvað
gerir rannsóknarlögreglan þegar
hún heyrir af glæp sem þessum og
enginn kærir hann?
Gísli Pálsson lögreglufulltrúi
hjá rannsóknarlögreglunni sagð-
ist ekki þekkja þetta einstaka mál
í Þórsmörk. Ef konur gæfu sig
hins vegar ekki fram og óskuðu
aðstoðar lögreglunnar væri
stundum svo erfitt um vik, að
ekkert væri hægt að aðhafast.
Ástæða þess að konur kærðu ekki
gæti verið margslungin. Samband
hennar við gerandann gæti til
dæmis ráðið einhverju.
Engu að síður leita margar
konur aðstoðar lögreglunnar.
Gísli sagði konur eiga í ágæt hús
að venda í þessum málum. Konur
ættu einnig greiðan aðgang að
áhugahópum sem hefðu staðið
myndarlega að aðstoð við konur
sem hafa orðið fyrir því að vera
nauðgað. Þessir hópar veittu
ágæta ráðgjöf og stuðning.
Því hefur verið haldið fram að
alvarlegum nauðgunarbrotum
hafi fjölgað. Gísli sagðist ekki
hafa óyggjandi tölur um þetta en
það virkaði ekki þannig á hann að
þessum ofbeldisverkum hefði
fjölgað. Þetta væri svipaður fjöldi
frá ári til árs, einhvers staðar í
kringum tuttugu á ári. Þessi tala
segði hins vegar ekki alla söguna
um fjölda kynferðisafbrota.
Mest nauðgað
í heimahúsum
Það er mat þeirra sem koma
nálægt nauðgunarmálum, að
nauðganir eigi sér flestar stað í
heimahúsum. Gísli tekur undir
þetta. Oftast hafi einhvers konar
samband komist á á milli aðila,
þannig að í flestum tilvikum viti
konan einhver deili á brotamann-
inum. Oftast gerðust nauðganir
eftir dansleiki eða annan gleð-
skap. Gísli sagðist þó ekki halda
að hægt væri að slá því föstu að
nauðganir væru algengari á úti-
hátíðum en annars staðar.
Umræða um nauðganir hefur
aukist og þakkar Gísli það
Mikill fjöldi naudgana framinn á Islandi á ári hverju.
Stór hluti kvenna kærirekki nauðganir. Aðstæður
fórnarlamba nauðgana hafa batnað mikið eftirað
Kvennaathvarfog fleirisamtökkomu til
Margar konur leita sér ekki aðstoðar eftir nauðgun fyrr en mörgum árum seinna og atburðurinn verður þá eins og vofa í lífi þeirra.
Kvennaathvarfinu og öðrum
samtökum sem hafa látið sig mál-
in varða. Nú væri auðveldara
fyrir konur að gefa sig fram þegar
þær geta fengið stuðning þessara
aðila. Þá væru tvær konur við al-
menn rannsóknarstörf hjá
rannsóknarlögreglunni og ef
fómarlömb nauðgana óskuðu
eftir því að kona taki af þeim
skýrslu, væri reynt að verða við
þeirri ósk.
Lögreglan hefur verið gagn-
rýnd fyrir að taka á nauðgunarm-
álum af karlrembu, eins og Gísli
orðaði það. Hann sagðist þó
alltaf hafa haldið því fram að lög-
reglan væri vel í stakk búin til að
taka á þessum málum. Samskipti
lögreglunnar og þolenda hefðu
yfirleitt tekist vel. Hins vegar
væri fólk misjafnlega fært um að
segja frá því sem gerst hefði en
við rannsókn mála þyrftu
ákveðnar grunnupplýsingar að
liggja fyrir þannig að hægt sé að
hefja rannsókn. „Skýrslutakan af
konunni er rétt upphafið én fram-
haldið eru síðan aðgerðir okkar
hér sem beinast gegn brotamann-
inum“, sagði Gísli.
Það hefur verið gagnrýnt að
brotamaður í nauðgunarmáli fær
réttargæslumann frá dómsvald-
inu en fórnarlambið þurfi síðan
að kaupa sér lögfræðiaðstoð.
Gísli sagði þetta í samræmi við
almennar réttarvenjur. Þegar
maður væri handtekinn, ætti
hann rétt á réttargæslumanni, al-
veg óháð því fyrir hvað hann er
grunaður. Gísli benti hins vegar á
að ákærandinn gæti gert það að
sinni kröfu að hinn ákærði
greiddi þann kostnað sem ákær-
andinn bæri af málarekstrinum.
Almenna reglan í réttarkerfinu
er sú að sá sem ákærir ber sönn-
unarskylduna en ekki sá sem er
ákærður. Þetta er einn af horn-
steinum vestræns réttarkerfis og
hefur ekki alltaf verið við lýði.
Það er hins vegar skiljanlegt að í
viðkvæmum málum eins og
nauðgunum, fínnist mörgum
þetta öfugsnúin regla.
Kvennaathvarfi
kunnugt um
80 nauðganir í ár
Hjá Kvennaathvarfinu varð
Hólmfríður Jónsdóttir fyrir
svörum. Hún sagði mikinn fjölda
kvenna leita til athvarfsins eftir
nauðganir og margar þeirra
kærðu aldrei glæpinn. Ef kærur
eru um það bil tuttugu á ári þá er
sláandi mikill fjöldi kvenna sem
aldrei kærir. Það sem af er þessu
ári sagði Hólmfríður fjörtíu kon-
ur sem hefur verið nauðgað hafa
sett sig í samband við Kvennaat-
hvarfið og fjörtíu og ein hefur
orðið fyrir sifjaspellum. Sifja-
spell er auðvitað ekkert annað en
nauðgun og þá er fjöldi tilvika
orðinn áttatíu og eitt. Síðan verð-
ur að hafa í huga að Kvennaat-
hvarfinu berast ekki spurnir af
öllum nauðgunum þannig að
þessi tala gæti verið miklu hærri.
Það verður þó að varast allar
alhæfíngar um fjölda nauðgana á
hverju ári, því eins og Hólmfríð-
ur benti á koma sumar konur til
athvarfsins löngu eftir að
nauðgunin átti sér stað, jafnvel
mörgum árum seinna. „En
nauðgunin er vofa í reynsluheimi
þeirra sem alltaf skýtur upp koll-
inum annað slagið", sagði Hólm-
fríður. Hún sagði viðhorfin sem
kona, sem hefur verið nauðgað,
mætir heldur ekki alltaf vera já-
kvæð. Hún væri oft sett í stöðu
glæpamannsins.
Nauðgun er alltaf jafn hrotta-
leg hvemig sem hún fer fram,
sagði Hólmfríður þegar hún var
spurð hvort starfskonur Kvenna-
athvarfsins hefðu orðið þess var-
ar að hrottalegum nauðgunum
hefði fjölgað.
Stígamót eru nýleg samtök sem
veita konum og börnum sem orð-
ið hafa fyrir kynferðislegu ofbeldi
stuðning. Ingibjörg Guðmunds-
dóttir sagði margar konur sem
lent hefðu í hræðilegri lífsreynslu
leita til Stígamóta. I lögum væri
nauðgun einnig skilgreind sem
glæpur sem komi næst manns-
morði. Það gæfí því augaleið að
það þyrfti að veita þessum kon-
um mikla aðstoð.
Beðið eftir
neyðarmóttöku
„Það sem við gerum á Stíga-
mótum er bara einn hluti af því
sem þarf að gera“, sagði Ingi-
björg. Það þyrfti að koma af stað
frekari fræðslu og fyrirbyggjandi
aðgerðum eins og Stígamót stæði
fyrir. Nauðgunarmálanefnd
hefði til dæmis nýlega skilað
skýrslu þar sem lagt hefði verið til
að koma á neyðarmóttöku fyrir
fórnarlömb nauðgana. Hjá Stíga-
mótum væri beðið eftir þessari
þjónustu.
Neyðarmóttökunni er ætlað að
vera opin allan sólarhringinn á
einhverju sjúkrahúsanna, að
sögn Ingibjargar. Þar ætti að vera
til staðar sérþjálfað fólk í
nauðgunarmálum. Eins og ást-
andið væri núna þyrfti stundum
að leita að lækni og stundum
hefði þurft að fara með konuna á
tvo eða fleiri staði til að finna
lækni. Þá þarf að fara með kon-
una í yfirheyrslu hjá
rannsóknarlögreglunni, þannig
að þessu fylgdi mikill og óæski-
legur þeytingur. „Konan á kröfu
á því að geta farið á einn stað og
fengið þar þá þjónustu sem hún
þarf“, sagði Ingibjörg. Oft fengju
konur ekki þá umhyggju sem þær
þurfa eftir nauðgun. Það þyrfti að
veita þeim stuðning og blíðu og
segja þeim að þær séu jafn góðar
manneskjur eftir sem áður, því
konur legðust oft í þunglyndi eftir
nauðgun og þessu gætu fylgt
miklir sálrænir erfiðleikar.
„Nauðgun er aldrei sök þeirra
sem fyrir henni verða, hverjar
sem aðstæðurnar eru“, sagði Ing-
ibjörg.
Hjá Stígamótum er kona á vakt
allan sólarhringinn sem er
reiðubúin til að styðja þolendur
þegar leitað er læknis, þegar kært
er og í gegnum öli réttarhöld. Þo-
lendur geta nálgast þessar konur
með því að hringja í síma Kvenn-
aathvarfsins, 21205. -hmp
Heimir Már
Pétursson
Föstudagur 20. júlí 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 9
Mynd: Jim Smart.