Þjóðviljinn - 05.10.1990, Side 12

Hugvekja
um
safn
Það var engin þörf á því að
leggja eitthvað sérstaklega við
eyrun: fyrir skömmu heyrðist
mikið ramakvein úr Kvosinni,
sem skarst í gegnum allan skark-
ala okkar hávaðasömu aldar og
bergmálaði víða á svölum og syll-
um borgarinnar. Málavextir voru
slikir að varla var hægt að lá
mönnum þótt þeir æptu ekki eftir
nótum: hér voru sem sé gamal-
grónir en örvæntingarfiillir kaup-
menn að uppljúka sinum munni
og héldu þeir því fram að verið
væri að drepa niður gamla mið-
bæinn á kerfisbundinn hátt og
gera hann að eyðimörk. Vildu
þeir að bílastæðum yrði fjölgað
hið snarasta og hálfgöngugötunni
Austurstræti umsvifalaust breytt
aftur í umferðaræð til að rétta við
mannlíf, verslun og viðskipti í
þessum foma kjama Reykjavíkur.
Ella væm örlög hans ráðin.
Maður sem væri neikvæður
og illa innrættur eins og sá andi
sem ávallt segir nei kynni nú að
segja að þetta ástand miðbæjarins
sé ekki annað en eðlileg afleiðing
af þeirri stefnu sem verið hefúr
rikjandi í málum þessa bæjarhluta
áratugum saman og eigi kaup-
menn sjálfir sinn hluta af ábyrgð-
inni. 1 illsku sinni myndi hann
kannske orða það svo, að í hvert
sinn sem gamalt og fallegt hús er
rifið fækki ástæðunum fyrir því
að nokkur maður leggi leið sína í
þann bæjarhluta, sem húsið
prýddi. Skipti þá ekki máli hvað
húsið hafði að geyma né heldur
hvað kemur í staðinn: þegar t.d.
kaffihús eða verslun eða einhver
önnur miðstöð verður að víkja
fyrir nöturlegum kumbalda fyrir
kontórista, geri það fyrrverandi
viðskiptavini þessara staða þeim
mun sporlatari. Og þótt gamla
húsið hafi ekki haft neitt annað
sér til ágætis en vera fallegt og
stílhreint, kannske með útskom-
um uppsum eins og tíðkaðist á
byggingartíma þess, dragi hvarf
þess úr aðdráttarafli bæjarhlutans
og geri hann kuldalegri, óvistlegri
og skörðóttari. Ekki sist ef í stað
húsanna komi grámygluleg bíla-
stæði, sem breiða úr sér eins og
mannfjandsamlegt berangur og
fælandi vindrass. En hlut í þeirri
þróun sem verið er að kvarta yfir
eigi vitanlega þeir sem sífellt hafa
verið að væla eftirbílastæðum, að
hinum ógleymdum sem vilja
ryðja öllu burt á milli bílastæð-
anna til að koma þar fyrir skrif-
finnskumusterum viðskiptanna.
Á sum þessara atriða hef ég áður
minnst við ýmisleg tækifæri. En
nú má segja að tími sé til þess
kominn að hætta að taka undir
neikvætt svartagallsraus af þessu
tagi, því er ekki æfinlega réttara
að reyna að einblína umfram allt á
jákvæðu hliðamar í tilverunni?
Og vist er, að Reykjavíkurborg,
nákvæmlega eins og hún er orðin
á þessum síðustu og hátimbruð-
ustu byggingartímum, gæti átt
fyrir sér glæsta framtið sem menn
geta tæplega látið sig dreyma um
á sínum villtustu bjartsýnisaugna-
blikum, - þ.e.a.s. ef Reykvíkingar
þekkja sinn vitjunartíma, því inn-
an skamms kynni það að verða of
seint.
Málið er sem sé það að
Reykjavík er alveg einstæð meðal
borga heims: hér eru nefnilega
samankomnar á einum stað öll
þau mistök, skyssur og axarsköft
sem frjórri mannskepnunni hefúr
yfirleitt tekist að gera í húsbygg-
ingum, borgarskipulagi, gatna-
gerð og slíku, hvar sem er á
byggðu bóli, bæði þau mistök
sem gerð hafa verið um víða ver-
öld, svo og ýmis þau mistök sem
íslendingar einir hafa hafl lag á að
gera. Tölfræðilega eru þau helst
sambærileg við Breiðafjarðareyj-
ar og Vatnsdalshóla.
Þegar svona er í pottinn búið,
blasir ein hugmynd við, sem er
svo augljós að hún liggur nánast í
loftinu og hlýtur að spretta upp
hvaðanæva, ef hún hefiir þá ekki
þegar gert það: Hún er sú að ffiða
Reykjavíkurborg í því ástandi
sem hún er í nú, og gera hana að
alþjóðlegu safni yfir mistök, -
„Museum omnium errorum" -
sem menn gætu heimsótt sér til
margvíslegs fróðleiks og
skemmtunar. Þannig yrði borgin
að breyttu breytanda eins og
Pompei og myndu menningarleg-
ar pílagrímsferðir á þessa tvo
staði kannske bæta hvor aðra upp:
eftir að hafa kynnst snilli hinna
fomu Rómveija i borgargerð við
fætur Vesúvíusar gætu þeir farið
og skoðað borgina við sundin blá
til að kynnast hinni hliðinni.
Nauðsynlegt er að hefjast
handa sem allra fyrst, því ef þró-
unin heldur áfram sem nú horfir
verður það næsta stig, að í ljós
kemur, að nauðsynlegt er að rífa
öll hús í miðbænum milli Hall-
grimskirkju og Landakotskirkju
til að koma fyrir bílastæðum fyrir
þá sem eiga erindi í Ráðhúsið til
að heimsækja vom ástsæla borg-
arstjóra. Munu þá einstæðir tum-
ar þessara tveggja höfúðkirkna
gnæfa í grárri auðninni eins og
kúrekar fyrir blikkbeljumar - I’m
a poor lonesome cowþoy - en hins
vegar er hætt við því að safnið
verði þá heldur fátæklegt, og
þurfa hagsmunir þess að sitja í
fyrirrúmi fyrir öðm.
Það er hins vegar alveg
ástæðulaust fyrir menn að láta
ffamkvæmdimar við að ffiða
borgina og breyta henni í safn
vaxa sér í augum, eða halda að
þær verði jafn óyfirstíganlega erf-
iðar eins og að yfirskyggja heila
dali með hugvitsamlegu þaki eða
jafnvel reisa íslenska Þjóðarbók-
hlöðu, svo vitnað sé í eitthvað
sem virðist mannlegum mætti of-
viða. Það er nefnilega ekki
minnsti vafi á því að hugmyndir
um mistakasafn af þessu tagi
muni hljóta harla jákvæðar við-
tökur erlendis, þar sem þær sam-
svara brýnni þörf sem ekkert ann-
að virðist geta fúllnægt jafn
glæsilega. Mun þá ekkert verða
því til fyrirstöðu að alþjóðastofn-
anir eins og Unesco taki málið
upp á sina arma, og enginn hörg-
ull verður þá á því að Islendingar
fái ríkulega styrki og bætur af öllu
tagi til að koma safninu á fót og
reka það. Þegar um er að ræða
stofnun sem hefur jafnmikið
menntunargildi fyrir tilvonandi
húsameistara, borgarskipuleggj-
endur og aðra slíka, þannig að til-
valið er að skipuleggja þangað
námsferðir, námsdvalir og slíkt,
er ekki að efa að aðrar þjóðir
myndu vilja leggja sitt af mörk-
unum: það mætti jafnvel setja
slíkt sem skilyrði fyrir því að
Reykvíkingar taki á móti náms-
mönnum viðkomandi þjóðar til
dvalar við safnið. Styrkimir gætu
orðið svo ríflegir að Islendingar
þyrflu ekki einu sinni að ganga í
Evrópubandalagið.
Ymsir kynnu nú að halda, að
það muni standa Reykvíkingum
fyrir þrifum að búa í friðaðri borg
þar sem engu má breyta, - þar sem
ekki má lengur leggja hraðbrautir
gegnum gömul hverfi eða auka
bílastæðin. En á móti þessu öllu
kemur, að atvinnuhorfúr munu
batna mjög, því að fjölmargir
menn munu fá vinnu við rekstur
safnsins og aðrir við móttöku og
þjónustu við erlenda gesti. Nægir
að benda á þann sem nú er æðstur
Reykvíkinga: borgarstjórann
sjálfan. Hann þyrfti ekki lengur
að hafa áhyggjur af endurkjöri
sínu, því beinast lægi við að hann
hoppaði rakleiðis inn í það emb-
ætti að vera æfilangur forstöðu-
maður - curator perpetuus - safns-
ins.
Hver myndi líka verða færari
en hann til að fara um safnið með
þá gesti sem þurfa að fá sem ná-
kvæmastar og vandaðastar upp-
lýsingar og sýna þeim það sem
markverðast er? Það yrðu ekki
aðeins venjulegir námsmenn sem
flykktust að til að hlýða á fag-
mannlegar útskýringar hans,
heldur mætti búast við því að
stórstimi húsagerðarlistar og
borgarskipulags kæmu langan
veg til að verða vígðir inn í leynd-
ardóma þessa einstæða safns.
Og ef menn vilja að lokum
beina huganum rækilega að ein-
hveiju sem væri líklegt til að
byggja upp bjartsýnina gætu þeir
reynt að ímynda sér réttmætt stolt
forstöðumannsins, þegar hann
gengur um með heimsþekktum
meisturum, sem em kannske
komnir alla leið frá Kalifomíu
eða Japan, og bendir þeim á dá-
semdimar:
„Takið eftir því að hér var
upphaflega gamalt, stilhreint
einnar hæðar steinhús, en svo var
nokkrum hæðum bætt ofan á það
í stál- og glerstíl, og er stílblandan
jafn lystileg fyrir augað og
brennivín blandað með lýsi fyrir
bragðkirtlana. Lengra hefúr eng-
inn komist á þessu sviði, og em
uppi áform um að hafa hér rann-
sóknastofnun til að kanna áhrif
ósamræmanlegra hluta á manns-
heilann“. Eða:
„Þegar fomleifafræðingar
framtíðarinnar uppgötva húsin
með flötu þökin, halda þeir að
annað hvort hafi orðið býsna rót-
tækar loftslagsbreytingar í land-
inu á því tímabili þegar þau vom
byggð, eða þá að nemendur í
húsagerðarlist hafi átt völ á alveg
sérlegum hagstæðum námsstyrkj-
um við arkitektaskólann í Abúda-
bí á þessum tíma og hafi þeir
fengið þjálfún sína við að hanna
byggingar í eyðimörkinni. En
þótt við stöndum nær fyrirbærinu
í tíma, hefúr engin skýring fundist
ennþá. Er nú verið að leita að þvi
húsinu, þar sem flestra bala er
þörf, og verður þar komið á fót al-
þjóðlegri rannsóknastofnun til að
kanna skynsemi og verksvit hom-
inis sapientis". Eða þá:
>VA þessum stað stóð glæsi-
legt gamalt hús sem hafði m.a. að
geyma einn elsta kvikmyndasal
Vesturlanda, sem varðveittur var
óbreyttur. Hvar sem var í menn-
ingarlöndum hefði slíkt hús verið
sett efst á lista yfir þær byggingar
sem ætti skilyrðislaust að varð-
veita og gera að menningarmið-
stöð. En undir stjóm borgarstjóra
sem menn kannast við var gengið
alveg sérlega fram í að eyðileggja
það. Eru nú áform um að koma
fyrir á þessum stað sérlegri rann-
sóknastofnun um vandalisma."
Og þannig mætti lengi halda
áfram. Gestimir munu ekki telja
að þeir hafi verið sviknir.
12 3ÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 5. októberí 1990