Þjóðviljinn - 12.10.1990, Síða 22

Þjóðviljinn - 12.10.1990, Síða 22
riiflUi__Jón Óskar Aðkvelja vegna maniv kynsins Á dögum síðari heimsstyij- aldar gerðu læknar þýsku naz- istanna allskyns tilraunir á fólki, stundum bömum. Þetta var í vísindaskyni, sögðu þeir, fyrir mannkynið. Og þeim fannst ekkert við þennan hryliing að at- huga, því það vom að jafnaði gyðingar sem þeir kvöldu, og þeir vora skepnur, en ekki fólk, og skepnur mátti kvelja fyrir vísindin og fyrir mannkynið. Sagt er þó, að þeir hafi stundum sprautað tilraunadýr sín (fólkið) með deyfilyfjum, þegar þeir gátu ekki sofið fyrir kvalaópum þeirra. Líklega hafa þessir vís- indamenn álitið sig velgerðar- menn mannkynsins. Öldum saman hafa menn kvalið og hrjáð dýr sem ekki gátu varið sig, og enn er það sumsstaðar haft til skemmtunar að horfa á dýr hrjáð og drepin. Fyrir nokkram árum var ég á gangi um eina af götum Parísar- borgar rétt hjá því hverfi sem frægt er um heim allan fyrir gleðihús sín, og vissulega er margskonar gleði hægt að finna í París. En þá sá ég út undan mér eitthvað sem ekki minnti á gleði. Það var mynd í glugga, stór ljósmynd. Ég nam staðar og fór að athuga nánar hvað þetta væri sem svo sviplega hafði valdið mér hryllingi. Það var mynd af ketti og sást nærri beint framan á hann, þannig að andlit- ið blasti við. Einnig sáust fram- fætumir vafðir í einhveijar viðj- ar og bundnir fastir, þannig að kötturinn gæti sig hvergi hrært. I höfuð hans vora festir óteljandi þræðir og augun vora einsog þau væra að springa út úr höfð- inu af ólýsanlegri skelfingu og kvöl. Til hliðar við þessa mynd var önnur ljósmynd. Hún var af apa, líkum þeim sem sýndur var í íslenska sjónvarpinu fyrir nokkram áram, þar sem sagt var frá mjög fatlaðri stúlku í vestur- heimi, og apinn sást vera að hjálpa henni af ótrúlegu viti og hjartagæsku. En apinn á mynd- inni i glugganum var ekki sýnd- ur i slíku ljósi. Hann var bund- inn á tilraunaborð, höfúðið teygt til annarrar hiiðar og munnurinn galopinn í ofboðslegu kvala- öskri. Einhversstaðar hef ég séð það gefið í skyn á prenti, að vís- indamenn hafi skorið raddbönd- in úr tilraunadýram sínum til að þurfa ekki að heyra í þeim kvalaöskrin. Ef til vill hefur kvalari apans á myndinni ekki heyrt öskur hans. Fyrir neðan myndimar i glugganum stóð, að þannig væri farið með dýr í Frakklandi, - í vísindaskyni. Félagsskapur sem berst gegn kvikskurði (vivisecti- on) hafði stillt út þessum ljós- myndum til að vekja athygli á því sem fram fer í okkar mennt- aða lýðræðisheimi á okkar margrómuðu visindaöld. Og þar stóð, að í Frakklandi einu væri lífið murkað úr milljón dýra á hverju ári í nafni vísindanna. I marga daga á eftir sá ég þennan hrylling fyrir mér og gat ekki vikið honum úr huga mér. Og mér datt í hug hvort mennta- menn heimsins hefðu vitneskju um þessa hluti og hvort þeir létu sér standa á sama. Siðan hef ég lesið grein eftir vísindamann sem úthúðaði fólki sem berðist gegn tilraunum á dýram, vegna tilfinningasemi, og fullyrti að allsstaðar væri farið vel með dýrin. Greinin var einkennilega óvísindaleg og vakti hjá mér óhug. Það er vissulega tilfinn- ingasemi, ef menn vilja ekki láta kvelja dýr og fólk. Það er til- finningasemi, þegar fólk vill ekki horfa á hryllingskvikmynd- ir sem gera fólk ónæmt fyrir hryllingi og grimmd. Fyrir fá- einum áram lýsti kona ánægju sinni í íslensku blaði yfir því, að hryllingsmynd hafði verið sýnd í sjónvarpinu. Og hún bað um fleiri hryllingsmyndir til að skemmta sér við. Én myndimar í glugganum vora ekki til að skemmta fólki. Þær vora til að vekja athygli á grimmd. Og í þeim fólst spuming: Hvað þyk- ist maðurinn vera? Hver gaf honum rétt til að kvelja dýr? Og mér varð hugsað til nazistanna sem kvöldu gyðinga og annað óæðra fólk í tilraunaskyni, af því að þeir sáu engan mun á því fólki og dýram. Hversvegna að vera með þessa tilfmningasemi? mundu sumir segja. Við lifum á tímum ofbeldis og grimmdar og hvers- vegna þá ekki að lofsyngja of- beldi og hrylling? Vissulega mætti halda að slíkt viðhorf hefði náð tökum á Islendingum. Fjálglega er skýrt frá því í ís- lenska ríkissjónvarpinu, að fólki hér gefist kostur á að sjá þessa eða hina hryllingsmyndina í ein- hveiju af kvikmyndahúsum Reykjavíkur. Og sjónvarps- áhorfendur fá sinn skammt. Markmiðið er það eitt að skemmta með ofbeldi og hryll- ingi. Smám saman verður fólk samdauna viðbjóðinum. Síðan undrast menn, ef hryllingurinn er endurtekinn í raunveraleikan- um. Ingvar E. Sigurðsson og Elva Ósk Olafsdóttir I hlutverkum sínum í Ég er meistarinn. Mynd: Jim Smart. Næstbest Leikfélag Reykjavíkur sýnir í Borgarleikhúsi ÉG ER MEISTARINN eftir Hrafnhildi Guðmundsdóttur. Leikstjóri: Kjartan Ragnarsson. Leikmynd og búningar: Hlín Gunnarsdóttir. Tónlist: Pétur Jónasson. Lýsing: Lárus Björnsson. Leikendur: Elva Ósk Ólafsdóttir, Ingvar E. Sigurðsson, Þorsteinn Gunnarsson. Frumsýningin á Meistaran- um, einsog leikurinn kallast nú í auglýsingum LR, verður likasttil minnisstæð öllum þeim sem sáu. Hún hafði allt til að bera sem okkar borgaralega leikhús býður best: vel saminn leiktexta með skýram persónum, fyndinn og leitandi, atburðir vora settir í fjarlægan en kunnuglegan heim, sérstakan og fínan, leiksýning leikin af einlægni á nokkuð kaldhamraðan máta og harðan, leikmyndin smart stílfærsla. Undir lokin stóðu allir upp og klöppuðu ungum höfúndi og aðstandendum lof í lófa. Sætur sigur fyrir alla. Hrafnhildi, Leik- félagið, mér liggur við að segja leikhússamfélagið allt, og áhorf- endur. Hversvegna? Ástæða ánægjunnar er marg- þætt en þó hygg ég að einn hvati hennarsé stærstur. Leikrit Hrafn- hildar skiptir máli. Erindi henn- ar er ákaft og umfjöllunin brýn, knúin persónulegri sýn svo texti hennar verður sannfærandi. Sem ungur listamaður, byijandi er víst rétt orð þótt byijendabragur sé lítill á handverki hennar, er hún margorð, átök í verki hennar spretta af huglægum granni, stundum mjóum vísi, oft er hún banal í samtölum persónanna án þess að fullljóst sé hvort það er bragð, enda sjaldnast einkennt sem slíkt í leik þrímenninganna, eða stíll sem hún hefur ekki full tök á. Oröogæði Hér verður sá sem á penna heldur að skilja á milli textans og sýningar. Það er fullljóst hverjum sem kynnir sér texta leiksins að hann er skrifaður af höfundi sem hefur föst tök á við- fangsefninu. Leikurinn virðist settur upp í fullkomlega natúral- ískt umhverfi. Hann er knappur í leiðbeiningum en gefur þó til kynna næsta hefðbundið stofu- drama. Kjartan Ragnarsson sviptir leiknum úr því umhverfi inní stílfærða leikmynd. Hann velur leiknum skýra og rökræna stefnu í stóru og smáu sem held- ur sem slík og skilar afbragðs sýningu. En leikrit Hrafnhildar er annað og meira. Það ber ger- ólíka sýningu, annað sjónar- hom. Hlýlegri og smágerðari leik og aðra hrynjandi. Ekki vil ég gera því skóna að leikritið njóti sín betur þannig. Timinn leiðir það í ljós einhvers staðar á heimskringlunni. Þetta leikrit á að þýða og koma á ffamfæri við erlend leikhús og umboðsfyrirtæki. Raunin er að- eins sú að í einfaldleika sínum býður það uppá nokkrar leiðir í sviðsetningu sem er einkenni góðra sviðverka. Enkona, tveir karlar Þríhymingurinn sem leiddur er saman í verkinu er magnaður spennu á allar hliðar. Hún er ekki einungis samkeppni milli þriggja ólíkra tónlistarmanna, heldur líka knúin erótískri undir- öldu, vanmætti, aðdáun og öf- und. Tveir neikvæðir pólar bít- ast um einn jákvæðan sem sundrast að lokum. Stíllinn á sýningu Kjartans undirstrikar þetta á ýmsa vegu. Hann kristallar átökin, veikir vitandi vits eina hlið þríhym- ingsins á kostnað annarrar, und- irstrikar þannig enn frekar ein- manaleika konunnar. Hildur er raunveralega hamingjusöm með Þór. Hún veit að hann er minni listamaður en hún sjálf. En sá kaldhamraði leikmáti sem á sýn- ingunni er gerir það að verkum að Þór er veikur keppinautur, ósannfærandi ástmaður. Kjartan styrkir frekar fimmtugan kenn- ara Hildar frá fomu fari og um leið þann þáttinn í verkinu sem hvílir á pólunum kennari-nem- andi. í túlkun Ieikaranna þriggja skilar þessi lína sér prýðilega. Þór verður utanveltu. Síðustu daga í umfjöllun um verkið hef- ur það verið talið Ingvari til lasts, þótt ég sjái ekki betur en að það sé í fúllkomnu samræmi við megindrætti sýningarinnar. Niðurstaðan verður fyrir bragðið sú að Hildur er fómarlamb á öll- um sviðum, allsstaðar verður hún undir og sú sköpunarþrá fullkomnunar sem leynt og ljóst er kjaminn í hennar vanda sem manneskju hverfúr að nokkra í skuggann af átökum einkalífs- ins. Grimmd og gæska Leikmynd Hlínar Gunnars- dóttur er þríhymd, lengst í botni sviðsins en gengur fram í salinn. Yfir gnæfir mynd Eschers þar sem dökkir þríhymingar mynd- breytast í fljúgandi fúgla. ÖIl myndin er í dimmbláum litum. Efni á veggjum skilar birtu í mismunandi áferð. Þetta er fal- leg leikmynd í stilfærslu sinni, einföld og táknþrangin. Hún vekur djúpa kalda tilfinningu í þeli áhorfandans og rammar leikinn inn. Tríóið leikur á sömu nótum. Dimmir, djúpir tónar, grimmd- arlegur hráskinnsleikur undir blíðum brosum, látalæti og sár örvænting undir. Stíllinn sýnir leikendum litla miskunn. Hann er kröfúharður á kalda skel og kvikuna undir. Öll þijú standa sig vel í slagnum. Þorsteini er gefið talsvert mikið rými í sýningunni sem hann nýtir sér til fúllnustu, leik- ur af feikilegu öryggi og krafti. Elva sannar öðru sinni á sviði Borgarleikhússins að hún er geðþekk leikkona með umtals- verðan kraft, örugg tök í stóru og smáu, finleg og hörð í senn. Ingvar stígur hér sin fyrstu spor eftir glæsilegar vonir í nemendasýningum. Hann verð- ur fyrir áherslu leikstjórans að leika veika persónu með óljós mið í stóram hluta textans, tvö- faldur í roðinu frá upphafi til enda, sem mér þykir nokkuð á sveig við verkið þótt það sé í fúllu samræmi við ætlun leik- stjóra. Næstbest Hrafnhildur hefúr með frum- raun sinni gefið okkur vænt verk. Það er helgað góðri minn- ingu og færir okkur hálfhulinn heim þeirra sem heimta að hæstu óskir og þrár rætist í sköp- un og reynslu. Heimtingin skilar okkur nær alla leið að fullkomnun en hug- sýnin, hugmyndin er alltaf raun- inni yfirsterkari. Hvergi er sú reynsla sárari en í leikhúsi. Þar er fúllkomnun hilling sem sífellt ber við sjónarrönd. Hrafnhildur og samstarfs- menn hennar skila erindi sínu við áhorfendúr vel og hljóta fyr- ir bragðið mínar innilegustu hamingjuóskir. pbb / / 22 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 12. október 1990

x

Þjóðviljinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.