Þjóðviljinn - 19.10.1990, Blaðsíða 9

„Það hefur gnauðað dálítið um sum grundvallarverðmæti undan-
farin misseri, og í ákafa sínum við að þvo burt allan kommún-
isma hafa sumir gleymt því, að jöfnuður meðal fólks erþrátt fyrir
allt mikilvægur og var orðinn það löngu áður en austantjaidsfyrir-
komulagið var fundið upp, "segir höfundur ma. í grein sinni.
Ráðstefna um vel-
ferðarsveitarfélagið
í byijun nóvember næstkomandi verð-
ur haldin á vegum Samtaka félagsmála-
stjóra á Islandi ráðstefnam, sem ber heitið
„Velferðarsveitarfélagið?“. Þetta er fjórða
ráðstefnan á vegum samtakanna. Hin fyrsta
var haldin árið 1984 og hét „Félagsleg
þjónusta - undanfarið og ffamundan“, hin
næsta árið 1986 og spurði að því hvort fá-
tækt væri á íslandi. Árið 1988 var síðan
haldin ráðstefha, þar sem fjallað var um
hugtakið „hamingjuna" frá ýmsum sjónar-
homum og þótti þá ýmsum að nú væri
þessi annars ágæta stétt komin út fýrir efn-
ið. Svo er nú raunar ekki, því hið endanlega
markmið með öllum stjómmálum, opin-
berri þjónustu og félagsþjónustu, hlýtur
þegar öll kurl koma til grafar að tengjast
hamingju fólks.
Þessi ráðstefna er nokkuð jarðbundn-
ari. Annarsvegar er ætlunin að kynna ýmis
nýmæli laga, ýmist nýafgreidd lög eða óaf-
greidd frumvörp, sem snerta félagslega
þjónustu; hinsvegar að tengja þá kynningu
almennri umræðu um hugtakið velferð og
spumingunni um það hvert þessar nýjung-
ar steíhi þjóðfélaginu.
Undanfarið hafa verið og framundan
eru tímar róttækra breytinga í félagsmálum
á íslandi, og ekki síst í þeim.málaflokkum,
sem sveitarfélögin hafa umsjón með.
Frá síðustu áramótum hafa verið í gildi
ný lög um verkaskiptingu rikis og sveitar-
félaga, sem kynnt verða á ráðstefnunni.
Riki og sveitarfélög stóðu í ákaflega marg-
háttaðri samvinnu um ýmis verkefni þar
sem kostnaðinum var deilt eftir margvís-
legum leiðum. Oft var kostnaðaraðild rík-
isins þannig til komin, að rikið hafði tekið
að sér hlut í velferðarmáli til þess að stuðla
að ffamgangi þess og vera sveitarfélögun-
um hvati. Dæmi þess er t.d. að ríkissjóður
greiddi hluta í stofnkostnaði dagvista, þó
ella væri að flestu leyti litið á þær sem mál-
efni sveitarfélaganna. Oft á tíðum hafði
togstreita og þrái þróast upp úr samskiptum
þessum, þar sem hvor aðilinn vændi hinn
félög, nánast í refsingarskyni fyrir að gera
vel. Frumvarpi þessu er ætlað að bæta
nokkuð úr og reyna að tryggja landsmönn-
um meira jafhræði að þessu leyti. Þá er þar
lagt til að félagsþjónusta sveitarfélaga sé
öll undir eftirliti félagsmálaráðuneytis og
þess háttar málefni, sem nú heyra undir
önnur ráðuneyti skuli flytjast þangað. Þetta
hefur þegar valdið nokkrum ágreiningi og
ekki síst varðandi dagvistarmálin. Sumir
vilja skilgreina dagvistarmál sem skóla-
mál, gera þau að hluta grunnskólans, og
þeir sjá þeirri hugsjón stefnt í voða eigi að
ustu fyrir aldraða. Þá eru verulegar breyt-
ingar gerðar á fyrirkomulagi og rekstri ým-
issar þjónustu, t.d. dagvistar fyrir aldraða.
Lög þessi verða kynnt og gagnrýnin úttekt
gerð á því hvort þau hafi í raun bætt úr
ágöllum íyrri laga.
Lög um málefni fatlaðra hafa verið til
endurskoðunar, en frumvarp hefur enn
ekki verið lagt lfam. Þar koma mörg
grundvallaratriði til umræðu. Fundið hefur
verið að því að svæðisstjómir um málefni
fatlaðra em samtímis rekstraraðilar þjón-
ustu fyrir fatlaða og eftirlitsaðilar með
forsjá foreldra á bami eftir sambúðarslit.
Þetta er nýjung sem allskiptar skoðanir era
um hérlendis sem erlendis. í öðra lagi er
gert ráð fyrir því að héraðsdómstólar úr-
skurði um umgengnisdeilur milli foreldra í
stað dómsmálaráðuneytis, og kann sumum
að þykja það að fara úr öskunni í eldinn.
Það er því vart ofmælt að margar rót-
tækar breytingar á félagsþjónustu sveitar-
félaganna séu til umræðu um þessar mund-
ir. Mikilvægt er að geta séð þær í samhengi
við þau grundvallarverðmæti, sem við vilj-
um að félagsmálastefna okkar standi vörð
um tregðu við að standa við sinn hlut, og
hvoragur aðilinn tók á sig fulla ábyrgð á
málaflokknum. Það er forvitnilegt að
fregna hvemig hvemig til tekst um þessa
hreinsun í samskiptunum og hvort vanda-
málin sem hún bjó til era skárri eða verri en
hin eldri sem hún átti að leysa.
Mikil umbrot hafa átt sér stað i hinum
svonefndu félagslegu húsnæðismálum. Ný
lagasetning um þau tók gildi á árinu og
verður kynnt. Ágreiningur hefur þegar ris-
ið vegna laga þessara, er snerta húsnæðis-
nefndir í sveitarfélögunum og hvemig þær
skuli skipaðar. Sumum sveitarstjómar-
mönnum þykir miðstjómarárátta rikis-
valdsins of mikil, öðram þykir íhlutunar-
réttur launþegasamtaka í húsnæðisnefnd-
unum varhugaverður.
Á síðasta vori var lagt ffarn framvarp
um félagsþjónustu sveitarfélaga, en um-
fjöllun beið þess þings sem nú er nýhafið.
Þama er um að ræða að setja lagaramma
utan um félagsþjónustu sveitarfélaga.
Sveitarfélög landsins era, sem kunnugt er,
ákaflega misstór og misburðug til að veita
íbúum sínum þjónustu, þar á meðal félags-
lega þjónustu. Mörg minni sveitarfélög
hafa hundsað ákveðin verkefni sem era þó
lögboðin, t.d. framfærslu og bamavemd.
Þetta hefur valdið því, að fólk sem þarf á
þjónustu að halda flytur sig gjaman til
hinna burðarmeiri sveitarfélaga þar sem
slíkt er að fá. Skammsýnir sveitarstjómar-
menn hafa þá fagnað skammtímasigri sem
til lengdar lætur vitaskuld snýst í ósigur, en
sveitþyngsli hafa lagst á hin stærri sveitar-
flytja dagvistarmál burt frá menntamála-
ráðuneyti. Þá heyrðust þær gagnrýnisradd-
ir nýverið frá sveitarstjómarmönnum, að
þetta framvarp væri eitt dæmi margra um
það, hvemig ríkisvaldið seilist æ lengra inn
á þau verksvið sem sveitarstjómir hafa til
umsjár.
Leikskólafrumvarpið svonefnda var
lagt fram á síðasta vori með sama hætti og
frumvarp um félagsþjónustu sveitarfélaga.
Framvarp þetta boðar byltingarkennda
breytingu á dagvistarmálum, með því að
dagvist (leikskóli) skuli vera til fyrir öll
böm frá hálfsárs aldri til sex ára aldurs og
gegna veigamiklu uppeldishlutverki er falli
að uppeldi grannskólans. Þessi hugmynd
vekur margar spumingar; hver á að greiða
stofnkostnað þessa? hvemig á að afla fjár
til rekstrar? er raunhæf! að leggja út í slíka
áætlun meðan grunnskólamir era margir
tvísetnir og skóladagur ósamfelldur hjá
fjölda bama? er þetta rétt forgangsröðun
verkefna í menntunarmálum bama? Þá hef-
ur sú rödd heyrst að í ffumvarpinu sé gert
ráð íyrir alltof viðamikilli yfirbyggingu
þessa málaflokks og fleira mætti telja.
Þetta framvarp verður kynnt og rætt.
Vænta má þess að allmiklar umræður
verði um bæði þessi ffumvörp á yfírstand-
andi þingi, megi þingmenn þá yfirleitt vera
að því að ræða lagasetningar.
Um síðustu áramót tóku gildi endur-
skoðuð lög um málefni aldraðra. Þar er gert
ráð fyrir veralegum breytingum á stjómun
öldranarþjónustu í héraði og sveitarfélög í
raun skylduð til þess að reka heimaþjón-
þeirri þjónustu, og það þykir ávallt til
vansa að svo sé, að hinn dæmdi og dómar-
inn era einn og sami aðili. Þá hefur verið
gagnrýnd aðild hagsmunasanmtaka fatl-
aðra að svæðisstjómum með þeim rökum,
að með þeirri aðild verði samtökin geld og
ónýt í hinni raunveralegu hagsmunabaráttu
þeirra. Þá má minna á þann vanda sem
liggur i því hve illa og lítið hugtakið „fatl-
aður“ hefur verið skilgreint lagalega til
þessa. Á það hefur illþyrmilega reynt í
sambandi við túlkun svonefndrar 10. grein-
ar, og sumum hópum fatlaðra fínnst, að
þeir séu settir hjá eða séu jafnvel algjörlega
utanveltu, af því þeir séu ekki viðurkennd-
ir af hinum voldugu hagsmunasamtökum
fatlaðra og þar með heldur ekki af ríkis-
valdinu. Ymsum finnst að eðli sínu sam-
kvæmt ættu málefni fatlaðra að fera til úr-
lausnar hjá sveitarfélögunum fremur en
ríkinu, en með áðumefndum verkskipting-
arlögum færðust þessi mál enn kyrfílegar
en áður til ríkisins.
Þá era enn ónefnd frumvörp um breyt-
ingar á lögum um vemd bama og ung-
menna og bamalögum, sem lögð vora fram
á síðasta löggjafarþingi en fengust ekki af-
greidd. Til helstu nýmæla í fyrmefnda
framvarpinu telst að málaflokkurinn skuli
fluttur frá menntamálaráðuneyti til félags-
málaráðuneytis og að það verði héraðs-
nefndir í dreifbýli en ekki hver einstök
sveitarstjóm sem skipi bamavemdamefhd-
ir. Til helstu nýmæla í frumvarpi til
breyttra bamalaga má telja, að þar er gert
ráð fyrir möguleikanum á sameiginlegri
um, og getum metið hvort þær horfa til
framfara eða trafala. I nokkram erindum
verður því á ráðstefhunni reynt að varpa
ljósi á það, hvaða grandvallarverðmæti við
erum pólitískt sammála um að standa vörð
um og hver ekki. Það hefur gnauðað dálítið
um sum grandvallarverðmæti undanfarin
misseri, og i ákafa sínum við að þvo burt
allan kommúnisma hafa sumir gleymt því,
að jöfnuður meðal fólks er þrátt fyrir allt
mikilvægur og var orðinn það löngu áður
en austantjaldsfýrirkomulagið var fundið
upp. Sömuleiðis er ekki allt frelsi fijáls-
hyggja. Þama verður leitast við að skil-
greina þetta afsleppa hugtak „velferð“, sem
vitaskuld aldrei verður gert í eitt skipti fyr-
ir öll. Það verður fjallað um spuminguna,
hvort fólk eigi rétt til einhverrar tiltekinnar
lágmarksvelferðar og hvert það eigi að
sækja þann rétt, sé hann til. Og það verður
reynt að varpa ljósi á spuminguna um það
hvert hafi stefnt um íslenska velferð und-
anfarið og hvert stefni nú.
Þeir sem áhuga hafa á þátttöku á ráð-
stefnunni, geta fengið frekari upplýsingar
og skráð sig á Félagsmálastofnun Kópa-
vogs í síma 91-45700.
Jón Björns-
son er felags-
málastjóri
á Akureyri
Föstudagur 19. október 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 9