Þjóðviljinn - 29.12.1990, Blaðsíða 6

ARANGUR
Viö áramót 1990-1991
Hátíðimar um jól og áramót hafa marg-
víslegt gildi fyrir okkur sem byggjum
norðurslóðir. Sumir leggja áherslu á hinn
trúarlega þátt, öðrum þykir mest um vert að
fá hvíldartíma með íjölskyldu sinni, og
margir fagna tímabili skemmtunar og gleð-
skapar.
Öllum er þó sameiginlegt djúpstætt
tákngildi þessara hátíða. Við tendrum ljós á
þeim tima árs þegar myrkrið hefúr öll völd.
Við rifjum upp liðna tíma birtu og sólar og
horfum fram á veg til vorsins. Allt minnir á
hina sífelldu hringrás náttúrunnar og
mannlífsins. Vonin er sterkasta tilfinning
hátíðanna - traustið sem við bindum við
endurkomu ljóssins og endumýjun lífsins.
Við þurfum á hátíðum að halda vegna
þess hvað það er mikilvægt að staldra við,
líta yfir farinn veg og setja okkur heit til
framtíðarinnar, - ekki síst á þeim tímum
sem við lifum nú, sögulegum tímum mik-
illa breytinga. Þær breytingar og þá sögu
sannreynum við á hveijum degi, bæði sem
íslendingar og sem heimsborgarar.
Við finnum það öll að við erum á
þröskuldi nýrra tíma. Það á við um alþjóða-
þróun, þar sem gömul heimsmynd hrynur
og með henni kreddubundin kenningakerfi.
Það á við um íslenskt samfélag sem nú
stendur á efnahagslegum tímamótum og
þarf um leið að svara áleitnum spumingum
um alþjóðleg tengsl, nýtingu auðlinda,
varðveislu þjóðemis.
Endurreisnartími
Ýmsir hafa orðið til að benda á að þeir
timar sem við lifum nú minni um margt á
fyrri ögurstundir í mannkynssögu síðari
alda, þegar andleg og veraldleg heimsveldi
höfðu mnnið skeið sitt á enda, og það beið
viðtakendanna að leggja gmnn að nýrri
skipan. Hvað varðar samskipti stórveld-
anna hafa verið nefndar samlíkingar við ár-
in eftir síðari heimsstyrjöld eða ástandið í
Evrópu eftir frönsku stjómarbyltinguna og
Napóleonsstyrjaldimar.
Ef til vill getum við einnig sótt ókkur
samlíkingu aftar í söguna, til þeirra tíma
sem kenndir em við endurreisn. Endur-
reisnartímamir tóku við af miðöldum, þeg-
ar eldingu laust niður í múra kenningakerf-
anna og jarðhræringar skóku til þá samfé-
lagsskipan sem talin var eilíf og óendanleg.
Endurreisnartíminn var tími spumar-
innar og efans, en hann var Iíka tími þroska
og sóknar. Hann var tími sjálfstrausts og
mannlegrar reisnar, tími mikilla afreka í
veraldlegum og andlegum efnum.
Þessi samliking við tíma endurreisnar-
manna kann að þykja djörf. Hún er þó að
einu leyti gagnleg. Nú eins og þá færa nýir
timar okkur gífurlega möguleika, endalaus
sóknarfæri. En við þurfum bæði kapp og
forsjá. Breyttir tímar bera með sér nýjan
vanda. Við verðum að gæta þess að sóknar-
færin leiði ekki í vegleysur, að möguleik-
amir snúist ekki í höndum okkar.
Lýöræöi og jöfnuður
Ég trúi því að við getum á breyttum
tímum reitt okkur á vegvísi sem í einfald-
leika sínum er ævafom. Sá vegvísir á sér
rætur djúpt í norrænum arfi okkar en á sér
einnig kristilega hlið. Hann hefúr verið
kallaður ýmsum erlendum nöfnum og ver-
ið misnotaður á ýmsan veg, en hefúr staðið
af sér öll veður.
Þann vegvísi mætti á yfírlætislausan
hátt kalla samráð jafningja. An samráðs,
upplýsingar, lýðræðis, munum við ekki
geta nýtt möguleika þeirra tíma sem við
blasa, hvorki í íslensku samfélagi né á al-
þjóðavettvangi. Án jöfnuðar, samhjálpar,
jafnréttis, bæði í samfélagi okkar Islend-
inga og í samfélagi þjóðanna, blasir það
við að við ráðum ekki við verkefnin fram-
undan. Þá gildir einu hvort höfð em í huga
lífskjör og efnahagsgrundvöllur hér heima
fyrir, eða sú Ijölþætta hætta sem öllu
mannkyni stafar af misrétti, hemaði eða
spillingu sjálfrar náttúmnnar.
Lýðræði og jöfnuður em því eðlilegt
birtingarform fyrir lífsviðhorf og hugsjónir
nútímamanna. Það er því nauðsynlegt að
sterk stjómmálastefna skapist kringum
þessa gmndvallarþætti. Til að ná árangri,
til raunvemlegra framfara í samfélaginu,
mega jafnaðarmenn þó ekki binda sig á
klafa hefðar og venju, verða eins konar
gíslar unninna sigra og fenginnar aðstöðu í
valdakerfínu. Þeir verða að efla með sér
dug og þor til að nýta eðliskosti lýðræðis-
legrar jafnaðarstefnu. Jafnaðarmenn eiga
r
Olafur Ragnar
Grímsson,
formaður
Alþyðubanda-
lagsins
sífrifar
að vera gerendur samtímans, fulltrúar
breytingarinnar, vonanna. Þeir eiga að geta
horfst óttalaust í augu við djúptækan vanda
og vera reiðubúnir að leggja fram raun-
vemlegar lausnir án tillits til hagsmuna yf-
irstétta og forréttindahópa.
Róttækni er því þriðja lykilorðið fyrir
þá stjómmálahreyfingu í nútímanum sem
byggir á fomum gmndvelli jöfnuðar og
lýðræðis. Róttæk jafnaðarstefna er sá veg-
vísir sem best mun duga um ókomin ár.
Spurl um verkin
Glæstar stefnuskrár vom eitt sinn ein-
kenni á hreyfíngu vinstrimanna og verka-
lýðssinna. Notuð vom stór orð og mikil-
fenglegar yfírlýsingar. Þessar aðferðir
hæfðu sínum tíma. Það er raunar merkilegt
hve sannspáir menn reyndust þrátt fyrir
stóm orðin, hversu miklu forverar okkar
komu í verk af hinum glæstu stefnuskrám.
Nú em timar hinna mikilfenglegu yfir-
lýsinga hins vegar liðnir í stjómmálum.
Það er ekki lengur spurt eftir spásögnum
um næstu aldir eða vilja manna til að skapa
himnaríki á jörðu. Nú er fyrst og fremst
spurt um verkin. Um það hversu vel orð og
gerðir standast á. Það er spurt um árangur í
stjómmálum. Það er mælikvarði nútímans
á þátttöku í stjómmálum, mælikvarðinn á
gagnsemi stjómmálakenningar og tilvistar-
rétt hennar, mælikvarðinn á erindi ein-
stakra stjómmálamanna og heilla stjóm-
málaflokka.
Það er fróðlegt að líta yfir farinn veg í
íslenskum stjómmálum síðustu misseri í
þessu tilliti.
Árangurinn -
Störf ríkisstjórnarinnar
Ekki er lengur umdeilt að mikill árang-
ur hefúr náðst við stjóm landsins eftir að
Alþýðubandalagið gekk inn í ríkisstjóm
haustið 1988. Alþýðubandalagið ákvað að
takast á hendur erfítt ábyrgðarhlutverk í
björgunarleiðangri og endurreisnar sem
hlaut að verða fyrsta verkefni þeirrar nýju
stjómar. Flokkurinn gekk til samstarfs við
tvo af fyrrverandi stjómarflokkum eftir að
sá þriðji hafði hrökklast frá. Brotthvarf
Sjálfstæðisflokksins og innganga Alþýðu-
bandalagsins var lykillinn að gjörbreyttri
stjómarstefnu. Þátttaka Alþýðubandalags-
ins var grundvallarforsenda þess að stefnan
var tekin upp úr öldudalnum, og þátttaka
flokksins tryggði að við endurreisnarstarf-
ið voru hagsmunir alþýðufólks um allt land
hafðir að leiðarljósi.
Árangurinn í efnahagsmálum á þessum
tveimur ámm verður alltaf talinn helsti
ávinningur þessarar stjómar. Þar komu
samtök launafólks líka að verkum, og einn-
ig skynsemismeirihluti í hópi atvinnurek-
enda. Það er hins vegar staðreynd að
grundvöllur þjóðarsáttarsamninga þessara
þriggja aðila í ársbyrjun var starfið sem rík-
isstjómin vann - við Iitlar vinsældir - á ár-
inu 1989.
Það starf fólst í aðhaldsaðgerðum í rík-
isfjármálum, hækkun skatta og niðurskurði
útgjalda, í skuldbreytingum í útflutnings-
grcinum, í lækkun vaxta og í markvissri
lækkun raungengis á árinu 1989, þegar
skilyrði höfðu skapast til þess án þess að
verðbólga færi úr böndum.
Markmið kjarasamninganna í glímunni
við verðbólguna hefðu verið fullkomlega
óraunhæf án þess árangurs sem þegar hafði
náðst í þessum efnum í ársbyijun. Árangur
ríkisstjómarinnar í verðlagsmálum, í
vaxtamálum, í viðskiptum við útlönd, í rík-
isfjármálum, var forsenda þess að samn-
ingar tækjust á gmndvelli þjóðarsáttar.
Árangurinn í efnahags-
málum birtist meö ertir-
farandi hætti:
■ Verðbólga er nú á svipuðu eða lægra
stigi en í nágranna- Iöndunum. Þetta er
einstæður árangur. Að þessu marki hafði
verið unnið - án árangurs - í hverri ríkis-
stjóminni eftir aðra í marga áratugi. Ár-
angurinn nú í baráttunni gegn verðbólgu
getur tryggt jafnvægi og stöðugleika í ís-
lensku eínahagslífí til frambúðar og verið
undirstaða tryggra iífskjarabóta á næstu
árum og áratugum.
■ Fjöldaatvinnuleysi hefur verið bægt frá
þvert á ýmsar hrakspár. Þrátt fyrir efna-
hagserfiðleika undanfarinna ára er Island
enn í hópi þeirra rikja á Vesturlöndum þar
sem atvinnuleysi er minnst.
■ Viðskiptahalli hefúr minnkað vemlega
þrátt fyrir samdrátt í þjóðarbúskapnum og
mikil flugvélakaup Flugleiða. Batinn
kemur skýrt ffam í því að afgangur verður
á vömskiptum við útlönd sem nemur
2,3% af landsframleiðslu í ár, en á árinu
1988 var halli á vömskiptum við útlönd.
■ Bæði nafnvextir og raunvextir hafa
lækkað. Meðalvextir óverðtryggðra útlána
bankanna vom 35% í byijun ársins en em
um 13'% nú um áramótin. Vextir spari-
skírteina vom 7- 8% haustið 1988 en em
6-6,2% nú.
■ Staða atvinnuveganna hefur batnað
mjög. Botnfiskveiðar em reknar með
hagnaði í fyrsta skipti í áratug. Fisk-
vinnslan greiðir í nýjan verðjöfnunarsjóð
og samkeppn- isstaða iðnaðar er sú besta í
rúman áratug.
■ Halli ríkissjóðs hefúr minnkað ár ffá ári
og er nú nær allur fjármagnaður innan-
lands. Á árinu 1988 vom hins vegar 80%
hallans fjármögnuð erlendis. Nú á þessu
ári em hins vegar horfúr á að halli rikis-
sjóðs verði nær allur fjármagnaður innan-
lands.
■ Þrátt fyrir óhjákvæmilega lækkun kaup-
máttar ráðstöfunartekna heimilanna frá
því óraunhæfa stigi sem þær náðu í þensl-
unni 1987, verður kaupmátturinn hærri í
ár en í góðærinu 1986.
Verkin tala
Þær aðstæður hafa skapast að í kosn-
ingabaráttunni í vor verður ekki tekist á um
hin hefðbundnu kosningamál á Islandi. í
vor þarf ekki að deila um sígildar skamm-
tímaspumingar íslenskra efnahagsmála
sem spurt hefúr verið í kosningum eftir
kosningar á okkar tímum, spumingar um
gengið og þróun þess næstu mánuði, um
rekstrargmndvöll sjávarútvegsins, um það
hvemig megi slá á verðbólguna. Þessum
spumingum hefur einfaldlega verið svarað
- í verki -í tíð þessarar ríkisstjómar. Árang-
urinn liggur fyrir.
í kosningunum í vor verður þess vegna
hægt að rökræða mikilvæg framtíðarmál-
efni, bæði á sviði efnahagsmála og annarra
stjómmála. Þá verður fyrst og fremst spurt
um það til hvers má nýta þann árangur sem
núverandi ríkisstjóm hefur náð og hvemig
á að varðveita hann.
Margs konar fframffarir
Þótt undanfarin tvö ár verði í sögunni
fyrst og fremst kennd við árangurinn í
efnahagsmálum er árangur ríkisstjómar-
innar þó ekki bundinn við efnahagsmálin
ein. Til marks um það má nefna margt.
Mikilsverðar umbætur hafa verið gerð-
ar i fjármálastjóm rikisins. Aukajjárveit-
ingar án fyrirframheimildar Alþingis heyra
nú sögunni til og fjáraukalög fynr yfir-
standandi ár em orðin reglubundinn þáttur
nýrrar kerfisbreytingar. I lántökumálum
ríkissjóðs var byggt upp sjálfstætt sölukerfi
með þeim árangri að útlit er fyrir að það
takist að mestu að sjá fyrir lánsfjárþörf rík-
6 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Laugardagur 29. desember 1990