Þjóðviljinn - 29.12.1990, Blaðsíða 21

NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 21
Formælingin
íslensla óperan: Rigoletto eftir
Giuseppe Verdi
við texta eftir Francesco Maria
Piave.
Hljómsveitarstjórn: Per Ake
Anderson
Sviðsetning: Bríet Héðinsdóttir
Leikmynd og búningar: Una
Collins
Flytjendur:
Rieoletto: Kostas Paskalis
Gilda: Sigrún Hjálmtýsdóttir
Hertoginn af Mantúa: Garðar
Cortes
Sparafucile: Guðjón Oskarsson
Maddalena: Signður EUa
Magnúsdóttir
Monterone greifi: Jón
Sigurbjörnsson
Borsa: Þorgeir J. Andrésson
MaruUo: Loftur ErUngsson
Ceprano greifi: Ragnar
Davíðsson
Ceprano greifynja: Asrún
Davíðsdóttir
Giovanna ráðskona: EUsabet
Erlingsdóttir
Þjónn: Þóra Einarsdóttir
Vorðpr: Sigurjón Guðmundsson
Kór Islenskp operunnar
Hljómsveit Islensku óperunnar
Konsertmeistari: Sigrún
Eðvaldsdóttir
ansahöfundur: Nanna
lafsdóttir
Hvers konar leikhúsverk er
Rigoletto? Það segir kannski ekki
mikið þótt það sé endurtekið hér,
að óperan Rigoletto telst til höf-
uðverka samanlagðra óperubók-
menntanna og er talin ein af fjór-
um höfúðóperum Giuseppe Verd-
is. Þetta er saga um ástríður og ör-
lög, þar sem höfuðpersónan er
krypplingur og hirðfifl sem hlýtur
bölbænir fyrir skæða tungu sína
og missir síðan alla stjóm á ástríð-
um sínum og lífi og gengur beina
leið til glötunar án þess að nokkr-
um björgum virðist við komið.
Sagan gerist við glæsta hirð
hertogans af Mantúa á 16. öld, en
er í raun ekki sérlega bundin við
stund og stað. Hertoginn er sjálfs-
elskur nautnaseggur og kvenna-
flagari, sem drottnar yfir undirsát-
um sínum með því að niðurlægja
þá. Rigoletto er þjónn hans og
senditík, og uppsker formælingu
Monterone greifa fyrir að gelta í
takt við ögranir hertogans. En Ri-
goletto var ekki bara vansæll og
lítilsvirtur þjónn valdsmannsins,
heldur átti hann sér sinn einka-
heim sem hann gætti eins og sjá-
aldurs augna sinna: það var dóttir-
in Gilda, sem sat innilokuð í húsi
ftflsins og fékk ekki að koma út
fyrir hússins dyr nema til að
ganga til messu. Föðurást Rigol-
ettos var svo öfgakennd að hún
umbreyttist í sjúklega afbrýði sem
leiddi á endanum hann sjálfan og
dótturina í glötun. Gilda varð
stungin af ástleitnu augnaráði her-
togans í kirkjunni og lét segjast af
svikulum ástarorðum hans og
endar að lokum í dyngju hans eft-
ir að hirðmenn hertogans höfðu
rænt henni með svikum úr húsi
Rigoletto. Þar sem hún sleppur úr
prísundinni, svipt meydómi sín-
um og æru, játar hún fyrir Rigol-
ettó skömm sína og jafhffamt
þann ástarhug sem hún ber þrátt
fyrir allt til hertogans. En Rigol-
etto heitir á hefhdir og dregst af
blindri ástríðu í félagsskap með
leigumorðingjanum Sparafucile,
sem býður honum að losa sig við
keppinauta sína fyrir vægt verð.
Gilda biður hertoganum vægðar,
jafnvel eftir að hún hefur orðið
vitni að fláttskap hans og tryggða-
rofi, þar sem hann daðrar við
gengilbeinuna Maddalenu, systur
leigumorðingjans, á kránni. En
allt kemur fyrir ekki. Rigoletto
semur við leigumorðingjann um
að hertoganum skuli komið fyrir
kattamef. Hertoganum vom hins
vegar engar bjargir bannaðar þar
sem kvenþjóðin var annars vegar,
og Maddalena biður honum
vægðar, þar sem ekki sé hægt að
kála svo engilffíðum manni.
Leigumorðinginn Sparafucile
lætur undan orðum systur sinnar
og segir að ef einhver gestur komi
í gistikrána fyrir miðnætti þessa
óveðursnótt skuli hann drepa
þann hinn sama í staðinn fyrir
hertogann. Gilda verður vitni að
öllu saman og ákveður að ganga í
dauðann og fóma sér þannig fyrir
ást sína á hertoganum. Og Spar-
afucile drepur Gildu köldu blóði
og setur í sekk, sem hann færir
Rigoletto um leið og hann þiggur
laun sín fyrir morðið. Þar sem Ri-
goletto er að burðast með pokann
heyrir hann álengdar hvar hertog-
inn syngur af sjálfbirgingslegri
léttúð um hverflyndi kvenþjóðar-
innar og uppgötvar þá að hann
hefur lík dóttur sinnar í pokanum.
Formælingin hafði náð fram að
ganga.
Það sérstæða við þessa sögu,
eins og hún er túlkuð i ffamsetn-
ingu Verdis, er hversu persónum-
ar em breyskar og blendnar í sinni
afstöðu, en engu að síður mótaðar
skýmm dráttum. Rigoletto á alla
samúð tónskáldsins, en er engu að
síður allri gæfú rúinn og ófær um
að beina þeim heilbrigðu tilfinn-
ingum, sem hann ber í brjósti, til
heillavænlegra verka. Hertoginn
er sjálfselskur nautnaseggur sem
einnig vekur nokkra samúð, ekki
bara meðal þeirra kvenna sem
hann daðrar við, heldur einnig
með áhorfendum fyrir þær ljúfú
og lífsglöðu aríur sem tónskáldið
leggur honum á tungu. Gilda, sem
er sakleysið uppmálað, missir alla
stjóm á eigin gerðum andspænis
ofvemd foðurins annars vegar og
svikulli ástleitni hertogans hins
vegar, og gerir á endanum þá reg-
invillu að fóma sér fyrir ástina á
þessum tilfmningasnauða nautna-
segg. Öll er þessi saga mögnuð
upp stig af stigi með galdramætti
tónlistarinnar, þar til hún endar í
hryllingssenu sem á sér enga líka
í samanlögðum bókmenntum
leiklistar og tónlistar í síðasta
þætti ópemnnar. í rauninni er
þessi saga efni í ósvikna hroll-
vekju á óperusviðinu. Eina af
þessum ósviknu hrollvekjum 19.
aldarinnar sem eiga sér rætur í al-
þýðlegri rómantík þessa tíma með
sidrskotun til nýgotneskra áhrifa
þar sem hreggsvalir vindar og
svarbláir skýjabólstrar magna upp
hryllinginn á næturhimninum í
glampanum ffá eldingu sem lýst-
ur niður eins og bölvun eða ógn.
Hvemig hefur svo íslensku
ópemnni tekist að segja þessa
sögu?
I stuttu máli má segja að þar
hafi margt tekist vel og prýðilega,
en annað farið miður. Sem trúlega
skrifast fyrst og ffemst á reikning
þeirra erfiðu aðstæðna, sem þama
vom fyrir hendi. Það vantaði sem-
Áramóta-
tónleikar FÍH
Á morgun, sunnudag, verða
haldnir áramótatónleikar Félags
íslenskra hljómlistarmanna í sal
félagsins að Rauðagerði 27. Á
tónleikunum kemur fram einvala
lið tónlistamanna og fjölmargar
hljómsveitir.
Á meðal þeirra hljómsveita
sem troða upp á tónleikunum em
Súldin, Stjómin, Hljómsveit Eddu
Borg, Tríó Guðmundar Ingólfs-
sonar, Jasskvartett Ómars Einars-
sonar og Jólasveinar einn tveir og
þrír.
Stefnt er að því að árámóta-
tónleikar verði að árlegum við-
burði, en FHÍ gekkst fyrst fyrir
slíkri uppákomu um síðustu ára-
mót.
Miðaverð á tónleikana er
1200 kr. Kynnir verður Pétur
Grétarsson.
Guðmundur „Papa jass“ Steingrlmsson (léttri sveiifu og Stefán S. Stef-
ánsson. Mynd: Kristján Magnússon.
Garðar Cortes og Sigríöur Ella Magnúsdóttir sem hertoginn og
Maddalena. - Ljósmynd: Jim Smart
sagt viða nokkuð mikið á að sýn-
ingin gripi mann þeim heljartök-
um, sem tilefhi er til, þannig að
hrollurinn næði að hríslast niður
eftir bakinu og skilja mann eflir
sveittan um ennið og þvalan í
lófa.
Helsta ástæða þess að sýning-
in náði ekki að grípa okkur sem
skyldi liggur í ytri umgjörð sýn-
ingarinnar. Þótt hin dramatiska
stemmning og stigmögnun sé svo
mikilvæg í þessu verki, þá gerði
leikmyndin lítið sem ekkert til að
magna hana fram. Þetta fmnum
við strax í upphafstónum fyrsta
þáttar, þar sem sjálf tónlistin eins
og opnar fyrir okkur víða, bjarta
og litríka veislusali þar sem of-
gnóttin helst í hönd við yfirborðs-
mennskuna. Sviðsmyndin vinnur
hins vegar gagngert gegn þessum
fyrstu tónum fyrsta þáttar og
skorðar þessa veislu inn í þröngan
svartan ramma með lóðréttum
flekum sem síðan eiga eftir að
marka alla umgjörð óperunnar og
fletja út þá dramatísku stigmögn-
un og andrúmsloft, sem tónlistin
felur í sér. Það er auðvitað rétt, að
leiksviðið í óperunni er svo lítið,
að það er í raun ekki mögulegt að
sviðsetja þar óperu eins og Rigol-
etto með fullnægjandi sviðsmynd.
Engu að síður held ég að hægt
hefði verið með tiltölulega litlum
tilkostnaði að skapa þama svið-
sumhverfi sem væri í einhveijum
takt við sjálft verkið, þannig að til
dæmis hryllingssenan í síðasta
þætti yrði í svolítið öðmm dúr en
veislusenan í fyrsta þætti.
Mér er tjáð að hér hafi fjár-
skortur ráðið ferðinni, ekki hafi
verið lagt í að hugsa fyrir raun-
vemlegri sviðsmynd vegna kostn-
aðar. Það er ákvörðun, sem kann
að hafa átt sér einhverjar gildar
ástæður, en menn verða þá að taka
því, að hún hlýtur að bitna illa á
heildarúlkomunni.
Hvað sjálfan flutninginn
varðar, þá er fyrst að nefha hljóm-
sveitina og hljómsveitarstjórann,
Per Ake Anderson, sem komust
vel ffá sínu verki og gerðu sitt til
að gera þessa leikhússtund að eft-
irminnilegu kvöldi, þrátt fyrir það
sem að framan er sagt.
Af söngvurunum ber fremstan
að telja Kostas Paskalis hinn
gríska, sem söng og lék Rigoletto
af miklu öryggi og tilfinningu.
Hann var eins og burðarás sýn-
ingarinnar og lék af mikilli tækni
á alla þá strengi sem tónskáldið
ljær honum, allt frá hroka fíflsins
til umhyggju, ástar og afbrýði
föðurins, auðmýktar hins lítil-
lækkaða og örvæntingar þess sem
í lok óperunnar uppgötvar að
hann hefhr látið drepa yndið sitt.
Minnisstæð em atriði eins og dú-
ettinn sem hann á með Sparafúc-
ile, þar sem hann lætur ginnast af
freistingum leigumorðingjans
undir seðjandi tónum sellósins og
lágfiðlunnar, bæn hans til vinnu-
konunnar um að gæta dóttur sinn-
ar (sem hún svíkur umsvifalaust),
senan þar sem hann biður hirð-
mennina vægðar eftir að þeir
höfðu rænt dóttur hans eða þar
sem hann lætur Gildu gráta glat-
aðan meydóm sinn við brjóst sér.
Þótt Paskalis hafi þannig bor-
ið sýninguna uppi, þá kom
frammistaða Sigrúnar Hjálmtýs-
dóttur vemlega á óvart í erfiðu
hlutverki Gildu, og sýndi að þama
er vaxandi ópemsöngkona á ferð.
Sigrún sótti í sig veðrið eftir því
sem leið á sýninguna og náði há-
marki í kvartettinum í lokaþættin-
um, þar sem tónskáldið sameinar
gagnstríðar tilfmningar Gildu, Ri-
goletto, hertogans og Maddalenu í
einhverjum magnaðasta söng-
kvartett allra ópembókmennt-
anna. Þama tókst Sigrúnu að lyfta
þessu meistaraverki í þær hæðir
sem gerðu kvöldstundina eftir-
minnilega. Án þess að vera sér-
fróður um söngtækni, þá fannst
mér þó eins og Sigrúnu vantaði á
stundum herslumuninn til að ná
þeirri silkimýkt í röddina, sem
þetta hlutverk krefst, en þær kröf-
ur virðast vissulega allt að því yf-
irmannlegar á stundum frá leik-
manni séð.
Garðar Cortes hafði ömgga
sviðsframkomu í hlutverki her-
togans, en mér fannst oft eins og
vantaði eitthvað á tilfinningalega
innlifún í túlkun hans. Þótt leikur
hans væri ömggur og hann kæmi
vel til skila sjálfselsku flagarans,
þá var oft eins og vantaði þá til-
finningu á bak við röddina sem
gerði hana grípandi og sannfær-
andi. Miðað við þá tilburði sem
Garðar hefúr áður sýnt virtist
hann ekki fúllkomlega í essinu
sínu þetta kvöld.
Annar söngvari sem kom
vemlega á óvart í þessari sýningu
var Guðjón Óskarsson sem söng
hlutverk Sparafúcile með seið-
magnaðri og mjúkri bassaröddu,
svo unun var á að heyra.
Sigríður Ella Magnúsdóttir
skilaði einnig sinu hlutverki með
prýði. Sama má einnig segja um
kórinn, en söngur hans var víða
tilþrifamikill þótt fámennur væri.
Um leikstjóm Bríetar Héðins-
dóttur er það að segja að hún mót-
ast mjög af þeirri ytri umgjörð
sem sýningunni er sniðin,
þrengslunum og sjálfri sviðs-
myndinni. Miðað við aðstæður
virðist hún hafa valið trúverðuga
leið. En lokaþátturinn, sem er
jafhffamt tónlistarlegur og dram-
atískur hápunktur ópemnnar, náði
eins og áður er sagt ekki að miðla
því hrollkalda andrúmslofti sem
verkið í rauninni krefst. Eg minn-
ist þess að hafa séð Rigoletto á
sviði Þjóðleikhússins fyrir 30 ár-
um, þar sem maður sat þvalur af
svita og hrolli og límdur við sætið
eflir lok þáttarins, þar sem hroll-
vekjan náði tökum á áhorfendum.
Þá fannst mér það ofleikur hvem-
ig hertoginn daðraði við spegilinn
á meðan hann söng hinn fræga
söng sinn um hverflyndi kvenna:
það var ágæt hugmynd að láta
hann Iíta í spegil, en þama snérist
spegillinn allt að því upp í að vera
aðalatriðið og stela senumii ffá
tónlistinni á vandræðalegan hátt.
Það er ekki lítil vinna sem
liggur á bak við það að setja upp
ópemsýningu á borð við Rigol-
etto svo skammlaust sé. Og miðað
við þær erfiðu aðstæður og þá
fjárhagslegu óvissu sem óperan
bjó við að undirbúningi þessarar
sýningar, þá var ólíklegt annað en
að það kæmi að einhveiju leyti
niður á sýningunni. Engu að síður
verður að segjast að hér hafi allvel
til tekist miðað við aðstæður, og
áð Islenska óperan og það dug-
mikla fólk sem að henni stendur
hafi enn einu sinni sannað tilvem-
rétt sinn á ópemsviðinu. Sýning-
unni var fagnað með klappi og
stappi og fagnaðarlátum og hún á
efalaust eftir að njóta vinsælda
meðal vaxandi hóps ópemunn-
enda hér á landi.
Ólafur Gíslason