Þjóðviljinn - 25.01.1991, Blaðsíða 16

Draumur
í dansi
Ámi Bergmann skrifar um leikhús
Mynd: Kristinn
íslenski dansflokkurinn
og Þjóðleikhúsið.
Draumur á Jónsmessunótt.
Ballett eftir Gray Veredon.
við tónlist eftir Felix
Mendelssohn.
Allt Iætur Shakespeare yfir
sig ganga eins og kunnugt er:
Hvað skyldu margar óperur og
ballettar hafa orðið til um verk
hans? í leikskrá eru upplýsingar
um eina átta balletta sem gerðir
hafa verið um þann elskulega
gamanleik Draum á Jónsmessu-
nótt, og hefur það vitanlega skipt
miklu að Mendelssohn samdi við
verk þetta einstaklega elskulega
tónlist sem mikil freisting hlýtur
að verða dansandi fólki.
Það er ekki auðvelt að „rekja
söguna" úr leikritinu í dansi: þar
eru fem pör úr mannheimum og
álfheimum að bítast og elskast á
víxl og hafa bæði eðli þeirra og
álög ýmiskonar sitt að segja um
þær sveiflur. (Og má skjóta því
hér að, að stúlkan Helena fer með
merkilega jafnréttisræðu á einum
stað: hún spyr Hvers vegna í
ósköpunum megum við konur
ekki bera okkur eftir körlum eins
og þeir elta okkur á röndum?)
Fléttan sjálf skapar m.ö.o. nokkra
hættu á óreiðu á sviðinu og ekki
hefúr danshöfundurinn leyst úr
þeim vanda öllum: sýningin er
nokkuð á flökti og verður áhorf-
andinn stundum dasaður nokkuð
fyrir bragðið, einkum ffaman af.
En vissulega er margt fallegt í
þessari sýningu og margt vel af
hendi leyst í dansi.
Að vísu vekja þau atriði ball-
ettsins síst hrifningu sem næst
fara klassískum ballett (kröfu-
harkan um fullkomið tæknilegt
frelsi dansaranna er svo mikil
orðin að hún gefur engin grið). En
mun betra og áhrifasterkara er
ýmislegt sem á að sýna annað-
hvort gamanmál eða ffjálslega
giímu ástríðnanna.
Hér verður ekki farið langt út í
þá sálma að fjalla um einstaka
dansara, en röskur helmingur
þeirra sem með veigamestu hlut-
verkin fara eru innfluttir sýning-
arinnar vegna. Daniel Havas er
hinn fimasti og úrræðabesti í hlut-
verki Bokka. Af íslenskum döns-
urum er rétt að nefna fýrst ágæta
og örugga framgöngu þeirra Þóru
Guðjohnsen og Helenu Jóhanns-
dóttur: samspil þeirra við sína
herra (Hany Hadaya og Jonathan
Broad) stóð í engu að baki því
sjónarspili sem Mark Hawkins og
Elaine Mayson stóðu fýrir í hlut-
verki álfakonungs og drottningar.
Og svo er að geta sex leikara sem
héldu uppi þakklátum gaman-
málum (í orðum og látbragði) í
hlutverkum „iðnaðarmanna“ sem
skemmta eiga í brúðkaupi. Fyrir
þeim var Sigurður Siguijónsson
sem tekur á sig ýmsar myndbreyt-
ingar og Ieysir úr öllu af lævísri
og skemmtilegri útsjónarsemi.
Frumsýningarhelgina birtist
viðtal I Morgunblaðinu við dans-
höfúndinn, Gray Veredon. Hann
er þar hinn harðorðasti um ástand
mála í íslenska dansflokkinum og
munu margir hneykslaðir á hans
orðum.
En kannski er mál til komið
að allt fari í bál og brand: íslenski
dansflokkurinn hefúr margt þarf-
Iegt og gott unnið á sínum ferli, en
samt er enn sem hann hangi í
lausu lofti og viti ekki í hveija
heima skal halda og þau vandræði
aukast heldur en hitt. Þýðir víst
lítið að segja að allt yrði í lagi ef
flölgað væri stöðugildunum eða
eitthvað í þá veru - listdansdæm-
ið íslenska þarf blátt áfram að
hugsa upp á nýtt.
Þegar Muddy
Waters sló í gegn
Sumarið 1941 voru þjóðhátta-
fræðingar með hljóðupptökutól
sín á ferð lengst suðri Mississippi
í leit að Robert Johnson, sem þá
var látinn. Þeir fundu Muddy
Waters. Meðfram striti útá ökrun-
um framfleytti hann sér með því
að syngja blús og selja landa.
Þjóðháttafræðingamir hljóðrituðu
söngvana hans sem þóttu svo
merkilegir að blúsmaðurinn ungi
var sóttur heim að nýju sumarið
eflir.
Muddy Waters hét réttu nafni
McKinley Morganfield og var
fæddur i Rolling Fork, Sharkey
County í Mississippi 4. apríl
1915. Hann missti móður sína
ungur og ólst upp hjá ömmu sinni
í Clarksdale. Ungur fór hann að
iðka tónlist: 13 ára eignaðist hann
munnhörpu og 17 ára spilaði hann
á gítar. Árið 1933 kynntist Muddy
gítarleikaranum og blússöngvar-
anum Eddie „Son“ House (1905-
1988) og fékk hann örlitla tilsögn
hjá honum. Mest lærði hann þó af
því að fylgjast með öðrum blús-
mönnum leika list sína. Þar voru
fremstir Charley Patton (um
1887-1934), áðumefndur Son
House og Willie Brown (sem lítið
er vitað um). Þessir voru mestir
blúsmenn þar í héraði. Muddy
hlustaði líka á hljómplötur þeirra
bestu og munar þar mest um Ro-
bert Johnson (sem ég gat um í síð-
asta þætti). í blús Muddy Waters
kennir mestra áhrifa frá Son
House og Robert Johnson, eins og
heyra má bæði á lagavali, söng og
gílarleik. Á upptökum Þjóðskjala-
safhsins heyrum við að Muddy
Waters er mótaður blúsmaður
strax 1941.
Gífurlegir fólksflutningar
voru úr sveitum í suðri og norður
til iðnaðarborganna í kjölfar fýrri
heimsstyrjaldar. Önnur flóðbylgja
slíkra fólksflutninga varð í og eft-
ir síðari heimsstyrjöld. Milli 1940
og 1950 fjölgaði blökkumönnum
í Chicago um 77%, þar af 55%
vegna aðflutnings. Fjöldi blús-
manna barst auðvitað með þess-
um fólksflutningum.
Muddy Waters var staðráðinn
í að rifa sig upp úr fátækt og fá-
sinni sveitalífsins og láta draum-
inn rætast um að verða músík-
maður. Hann fluttist því til Chic-
ago 1943.
Utgáfa á sveitablús var blóm-
leg fVá 1925 og fram að efnahags-
kreppunni sem hófst 1929.
Kreppan mikla hafði afdrifarík
áhrif á útgáfu og sölu sveitablús.
Blökkumenn höfðu ekki lengur
efni á að kaupa hljómplötur.
Plötufyrirtæki lentu í kröggum
eða fóru á hausinn. Hljóðritun og
útgáfa drógust verulega saman.
Eftir kreppuna safnaðist hljóm-
plötuútgáfa á færri hendur og höf-
uðáherslan var lögð á að hljóðrita
blúsmenn sem búsettir voru í
borgunum með hljómsveitum
sem fyrirtækin réðu til starfa í
hljóðverum sínum. Þetta hafði
auðvitað í for með sér að blúsinn
varð einsleitari og blúsmennimir
fóru að líkjast hver öðrum.
Fyrstu árin eftir síðari heims-
styijöldina höfðu stóm hljóm-
plötufyrirtækin lítinn áhuga á að
taka upp og gefa út blús- hljóm-
plötur. Gerðar vom nokkrar til-
raunir til að að gefa út gamla
borgarblúsinn, en hann höfðaði
ekki lengur til blökkumannanna,
síst þeirra sem vom nýfluttir
norður. Gróskan í blústónlist að-
komufólksins fór alveg framhjá
stórfýrirtækjunum. Rúm skapað-
ist því fýrir smærri fyrirtæki. Eitt
þessara fyrirtækja var Aristocrat
(sem síðar hét Chess) í Chicago,
og sá blúsmaður sem braust í
gegn á nýjum markaði með nýjan
hljóm á plötum var Muddy Wat-
ers. Árið 1947 gaf Aristocrat út
plötu með Muddy sem seldist
dræmt, enda fékk sérstakur stíll
hans ekki að njóta sín. Árið eftir
spilaði Muddy á gítarinn sinn
með sleða (slide) og söng inn á
plötu „I Can't Be Satisfied“. Á
baksíðunni var „I Feel Like Go-
ing Home“, sem var tilbrigði um
sígilt blúsþema að heiman,
„Walkin Blues“ sem bæði Son
House og Robert Johnson sungu.
Margur ungur svertinginn vissi nú
hveijum klukkan glumdi og skíf-
an seldist eins og heitar lummur.
Muddy Waters spilaði og söng
blús sem höfðaði betur til blökku-
manna sem voru nýfluttir úr sveit-
inni en sú músík sem var ríkjandi
í Chicago á þeirri tíð. Að öðrum
ólöstuðum var hann foringi þeirra
sem umbyltu borgarblúsnum eftir
seinni heimsstyijöld. Þróttmikill
og ástríðufullur blús varð til þegar
Delta-blúsinn var leikinn og
sunginn í samstilltum, kraftmikl-
um og oft háværum hljómsveit-
um. Söngur Muddy Waters fýrir
Þjóðskjalasafnið (Library of Con-
gress) eru á „Muddy Waters
Down on Stovall's Plantation"
(Testament Records T-2210).
„Best of Muddy Waters" (Chess
GCH 8044) er ágæt safnplata með
bestu lögum Muddy Waters milli
áranna 1948 og 1954. Þessa plötu
má ekki vanta í blúsplötusafnið.
Pétur
Tyrfingsson
skrífar um blús
Ég vaknaði mæddur í morgun...
16.SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 25. janúar 1991