Þjóðviljinn - 11.05.1991, Blaðsíða 23

eru ekki bara einfold, þau eru líka
hljóðlát og hógvær eins og þau
vilji ekki láta mikið á sér bera. Og
litaskalinn er líka hljóðlátur: til-
brigði í gráu yfir í blátt með stöku
brúnu eða bleiku innskoti. Hvorki
liturinn né formin hafa minnstu
þörf íyrir að þrengja sér upp á
okkur. Þau standa ekki íyrir inni-
byrgðar persónulegar tilfmningar
sem þurfa að fá útrás. Hér er held-
ur ekki verið að fjalla um eftirlík-
ingu náttúrunnar. Málarinn styðst
við alþekkt fyrirbæri og form úr
umhverfinu til þess að taka af all-
an vafa um það að myndin eigi sér
ekki neina dulda eða dramatíska
skirskotun. Hér er fyrst og fremst
verið að rannsaka nokkrar grund-
vallareigindir málverksins, form,
lit og vídd.
Það sem gerir málverk Sverre
Wyller áhugaverð er fyrst og
ffemst sá heiðarleiki sem fólginn
er í aðferð hans, hvemig hann ein-
faidar myndmál sitt og hreinsar af
öllum óþarfa í því skyni að kom-
ast að ákveðinni myndrænni nið-
urstöðu. Niðurstöður hans valda
engri byltingu en þær em byggðar
á ákveðinni rökréttri þróun og em
staðfesting á sjónrænu gildi sem
varðar ekki bara málverkið sem
slíkt, heldur líka manninn og af-
stöðu hans til umhverfisins.
Ásmundarsalur
„Það gefur auga leið“ nefnist
sýning á smáverkum eftir 7 lista-
menn sem nú stendur yfir í As-
mundarsal. Þetta er sýning sem
minnir okkur á það að myndlistin
sækir nú út yfir hefðbundin mið
málverks, teikningar og skúlptúrs
og nýtir sér hvaðeina í umhverfi
okkar bæði sem efnivið og við-
fangsefni. Þannig sýnir Anna
Þóra Karlsdóttir örsmáa ullar-
skúlptúra úr þæfðri ull. Guðrún
Marinósdóttir sýnir samsett verk
úr blönduðu efni með skírskotun
til náttúrunnar á sjó og landi.
Guðrún Gunnarsdóttir sýnir
„Samhæfur", einföld form úr tág-
um og hör sem minna á handverk
„ftumstæðari“ þjóða. ína Salóme
sýnir litaðar bómullarmyndir. Ás-
laug Sverrisdóttir sýnir verkin
„Þráður og lína“, sem eru gróf-
ofnar tjásur úr togi settar upp and-
spænis geómetriskum línuteikn-
ingum. Níels Hafstein sýnir 16
„línuteikningar" sem gerðar eru
úr svörtu línureipi, sem bundið er
í mismunandi hnúta og „Grálita-
boga“, sem er eins konar útskorin
mynd af parti af regnboga sem lit-
aður er með mismunandi dökku
grafítblýi. Verk þetta er sam-
kvæmt skilgreiningu höfundar
teikning. Að lokum sýnir Kristín
Jónsdóttir myndir úr ullarflóka
sem hylur dulda skrifl er minnir á
gömul handrit.
Flest verkin á sýningunni eiga
það sameiginlegt að leitast við að
gefa efniviðnum nýja vídd eða
skilgreina viðfangsefiii sitt út frá
nýjum forsendum og stjaka þann-
ig við stöðluðum hugmyndum um
myndlistina og form hennar. Það
gefur auganu leið að nýrri og
ferskri sjónrænni reynslu.
Borg og Hafnarborg
Þeir Baltasar og Haukur Dór
sýna um þessar mundir málverk í
Hafnarborg í Hafnarfirði og Gall-
erí Borg í Reykjavík, sem geta í
báðum tilfellum talist unnin í
anda expressíónismans. Myndir
Baltasars í Hafnarborg eru unnar
út frá upplifun hans á Eddukvæð-
unum, en myndir Hauks Dórs eru
á mörkum þess að vera óhlutlæg-
ar og standa nærri formleysumál-
verkinu og Cobra-listinni sem
blómstraði í N-Evrópu á 5. cg 6.
áratugnum.
Expressíónisminn mótaðist
sem listastefna í upphafi aldarinn-
ar sem eins konar andsvar við im-
pressíónismanum. í honum fólst
róttækt uppjör við fortíðina og
samtímann, þar sem myndlistin
hvarf í fyrsta skipti meðvitað frá
því að miðla ytri sjónrænum
áhrifum með eftirlíkingu náttúr-
unnar en leitaði þess í stað eftir
þeim frumkrafti sem býr imira
með manneskjunni og hefur með
sköpunarmáttinn að gera. Til þess
að stíga slíkt skref þurfli að strika
yfir alla myndlistarsöguna og
byija frá núlli. Expressíónisminn
var andsvar við þeirri firringu
sem vinnuskilyrði iðnaðarsamfé-
lagsins buðu upp á. Hann var líka
andsvar við þeim söguskilningi
19. aldarinnar sem gekk út frá
linulegri þróun til stöðugt meiri
framfara og stöðugt fullkomnari
heimsmyndar á grundvelli vís-
inda og tækni. Hann var jafhframt
andsvar við forræðishyggju borg-
arastéttarinnar, hemaðarhyggju
hennar og þjóðrembu, en höfðaði
til þeirra ftumkrafla sem bjuggu í
hverjum manni óháð stétt, þjóðfé-
lagsstöðu menntun eða þjóðemi.
Um leið tefldi expressíónisminn
ffam rómantískri tilvistarangist
gegn þeirri rökhyggju vísindanna
sem einkenndi söguskilning 19.
aldarinnar. Fyrir expressíónistun-
um var sannleikur myndlistarinn-
ar fólginn í verknaðinum: í stað
þess að likja eflir ytri fyrirmynd
var form myndarinnar og litur
mótað í athöftiinni við að bera lit-
inn á léreftið. Afmyndun sú á
veruleikanum sem margir sáu í
verkum expressíónistanna, var í
rauninni einungis fólgin í því að
Haukur Dór: Málverk
Laugardagur 11. maí 1991 ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 23
Baltasar: Völuspá
hin upphafna fegurðarímynd var
dregin niður á jörðina og snúið
þar með í andhverfu sína út frá
þeim tilvistarlegu forsendum sem
vom gmndvöllur listsköpunar ex-
pressíónistanna. Expressíónism-
inn gegndi þannig mikilvægu pól-
itísku og menningarlegu hlutverki
á fyrstu áratugum aldarinnar og
var um leið ögmn við viðteknar
hefðir og smekk sem og stétt-
skipta menningarpólitík þess
tíma.
Það verður ekki hjá því kom-
ist að líta á myndir þeirra Baltas-
ars og Hauks Dórs í þessu sögu-
lega samhengi. Og því verður vart
neitað, að það mikilvæga og bylt-
ingarkennda hlutverk sem ex-
pressíónisminn hafði í upphafi
aldarinnar er ekki til staðar leng-
ur. Eftir stendur mikill sögulegur
arfur sem orðinn er að skóla eða
fýrirframgefnu formi. Sá sem
málar í anda expressíónismans í
dag byijar ekki á núlli eins og þeir
Ensor, Kirchner eða Nolde. Hann
byijar á ákveðinni hefð. Hann er
ekki í andstöðu við myndlistina
sem stofhun í þjóðfélaginu, held-
ur er hann orðinn hluti af henni.
Þannig hefur það ekki sambæri-
lega merkingu að mála í anda ex-
pressíónismans í byrjun og lok
20. aldarinnar.
Baltasar notar sér formmál
expressíónismans til þess að færa
hugarheim Eddukvæðanna nær
samtimanum. Bókmenntalegt
innihald verkanna verður í sjálfu
sér ekki til þess að auka á mynd-
rænt gildi þeirra, heldur notfærir
listamaðurinn sér þennan goð-
sögulega bókmenntaheim til inn-
blásturs. Myndimar eru fullar af
myrkri, kulda og hryssingi, en
jafnframt kraumar undir sá suð-
ræni skaphiti sem einkennir Balt-
asar og minnir stundum á landa
hans Goya. Má þar til dæmis
nefna myndina sem sýnir þær
Hyndlu og Freyju ríða úlfinum og
geltinum, þar sem húmorinn í
Hyndluljóði kemst einnig vel til
skila.
Haukur Dór stendur nær sam-
tímanum í sínum expressíónisma.
Pensilskrift hans er nær ósjálfráð i
heiftarlegum hraða sínum og
tryllingi. Hún er fagmannlega
unnin og stendur formleysumál-
verkinu nærri. En formleysumál-
verkinu var hins vegar aldrei ætl-
að að verða skóli, og um leið og
það verður það er sú hætta alltaf
fýrir hendi að það snúist upp í
andhverfu sína og verði að innan-
tómu formi.
Það er þessi hætta sem þeir
eiga báðir við að glíma, Baltasar
og Haukur Dór, hvor með sínum
hætti. Spumingin sem þeir standa
ffammi fýrir er sú sama og allir
þeir er láta sig málið varða verða
að svara: á myndlistin að vera
eins og hver önnur stofnun í þjóð-
félaginu, eins og kirkja sem leyfir
öll trúarbrögð innan sinna vé-
banda, eða á hún að taka sér stöðu
utan stofnananna og ögra okkur
tíl endumýjunar skynfæranna og
endurskoðunar á afstöðu okkar til
samfélagsins og umhverfisins?
Ólafur Gíslason.
RARIK-kórinn heldur vortónleika laugardaginn
11. maí 1991 í Breiðholtskirkju í Mjódd og hefjast
þeir kl. 17.00.
r
A efnisskránni eru íslensk og erlend lög.
Stjómandi kórsins er Violeta Smid, tónlistarkennari.
Undirleik og útsetningu laga annast Pavel Smid,
tónlistarkennari. Einsöngvarar em Guðrún Lóa
Jónsdóttir og Guðrún Ingimarsdóttir.