Þjóðviljinn - 11.05.1991, Blaðsíða 26

Hiartans ál
Á meðal erlendra þjóða er
farið að gæta verulegrar tor-
tryggni í garð áls innan um mat-
væli, og það ekki að ástæðulausu.
Víða er farið að flokka ál með
þungmálmum í vísindarítum
vegna eituráhrífanna, sem það
veldur, þótt það sé eðlislétt. Fyrir
nokkrum mánuðum tók ég saman
og birti yfirlit um helstu eiturá-
hríf áls.
Fyrir mér vakti að vekja menn
til umhugsunar um notkun áls í
framtíðinni. Mikill og einhæfur á-
róður hefur verið rekinn fyrir ágæti
nýrrar álbræðslu í íslensku um-
hverfi og að öðrum ólöstuðum hefur
Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra
gengið þar harðast fram.
„Hún snýst nú samt“
Það er kannski að bera í bakka-
fullan lækinn að bæta enn við upp-
lýsingum, því ráðamenn taka ekkert
mark á þeim í metnaðarblindri fýsn
HANDBRAGÐ MEISTARANS
Bakarí
Brauðbergs
Ávallt nýbökuð brauð
-heilnæm og ódýr-
Aðrir útsölustaðir:
Hagkaup-Skeifimni
-Kringlunni
Verslunin Vogar,
Kópavogi.
Brauðberg
L6utótar2-6 stoi 71539
HTOintxarg 4 stná 77272
sinni að „landa þeim stóra“. Það er
líka huggun harmi gegn, að mistak-
ist verkefnið, á iðnaðarráðherra
alltaf frátekið pláss á hvíldar-og
hressingarhælinu við Kalkofnsveg.
,4íún snýst nú samt“ sagði sá á-
gæti maður Kópemíkus. Tek ég mér
hann til fyrirmyndar og klappa enn
á sama stein.
Þar sem iðnaðarráðherra er hag-
fræðingur að mennt er líklegt að
tímaritið The Economist komi hon-
um fyrir sjónir öðru hverju. I heft-
inu 27. apríl sl. er greinarkom með
heitinu Aluminium and heart disea-
se - ál og hjartveiki.
Áliö truflar rafboð til
hjartans
Þar greinir Derek Birchall, einn
af vísindamönnum ICl (Imperial
Chemical Industries) í Runcom frá
athyglisverðum niðurstöðum þar
sem aukin tíðni hjartveiki í Norður-
Englandi borið saman við Suður-
England er rakin til súrara gmnn-
vatns. Við þær kringumstæður leys-
ist meira af ál-jónum út í gmnnvatn-
ið. Aukinn styrkur áls í líkamsvess-
um hefur áhrif á raf-svömn hjartans
með því að trnfla bæði kalsíum- og
jámbúskap líkamans. Það sem helst
vegur upp á móti þessu er tilvist kís-
ils. Aukinn styrkur hans virðist slá
álið út.
ÁI er þriðja algengasta frumefni
jarðar og ofgnótt þess í líkamanum
veldur auk hjartakvillanna blóð-
sjúkdómum, beinátu, hraðri elli-
hrömun heilans og ýmsum nýma-
kvillum. Fæstir sýna samt merki á-
leitrunar og það virðist vera vegna
áhrifa kísilsins.
Hlutverk kísils
Kísill er eitt þeirra frumefna,
sem lífefnafræðin hefur aldrei fund-
ið afgerandi hlutverk. Við vitum að
hann kemur við sögu í myndun
beina og tengivefja þeirra, sina og
bijósks, en enginn veit nákvæmlega
hvemig.
Án kísils dregur vemlega úr
vexti planta og dýra. En um leið og
fæðan inniheldur kísil fer allt á betri
veg. Derek Birchall telur það hafa
svipuð neikvæð áhrif að kísil vanti í
umhverfið eða of mikið sé af áli til
staðar.
Mest af þekkingunni um eiturá-
hrif áls kemur frá rannsóknum á
sjúklingum með nýmasjúkdóma
sem fá meðhöndlun í nýmavélum.
Þá er álstyrkur blóðsins aukinn og
koma þá fýrmefnd eitmnareinkenni
oft í ljós. Um leið og dregið er úr ál-
styrk, dregur úr einkennunum.
Hr. Birchall var líka kunnugt
um að vatn í súrari kantinum sem
inniheldur áljónir í nokkm magni er
banvænt fýrir fisk. En um leið og
styrkur kísils var aukinn í þessu um-
hverfi, braggaðist laxinn. Kisillinn
hafði svo góð áhrif við þessar
menguðu kringumstæður að lax-
fiskamir tóku jafnvel upp minna ál
en þeir gera jafnan í náttúmnni þar
sem álstyrkur er langtum minni.
Sambýli við kísil hentar áli vel:
ólífræn siliköt binda ál betur en
nokkur önnur efnasambönd. I vatni
verða til álsiliköt, sem hafa engin á-
hrif á lífverur. Að minnsta kosti
ekki á meðan sýmstig helst skap-
legt. Hækki það hins vegar, t.d. af
völdum súrs regns eða annarrar
mengunar, leysast álsilikötin upp og
eitrunarhættan er aftur fýrir hendi.
Eitt lítiö líffræöiágrip
Eins og áður er getið mglast líf-
kerfi á áli og jámi. Frumeindimar
em svipaðar að stærð og bera sömu
rafhleðslu. Ef of mikið jám er i um-
hverfinu, binda lífvemr það með
hvítuefni er nefhist ferritin. Engin
slík vöm er til fýrir ál. Það sem
verra er, hvítuefhið transferrin, sem
flytur jám í lífvemm, mglast á jámi
og áli. Áljónir eiga því greiða leið
inn í frumur.
Þegar þangað er komið tmflar ál
flutning á kalsíum og ýmislegt
fleira andstyggilegt. Þar með em
26 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Laugardagur 11. maí 1991
raf-boðskipti fhunanna komin í
ólag.
Flestir sem þekkja til líffræði
vita að á milli fruma berast skilaboð
með raf-slögum. Það em kalsíum-
og klóijónir, sem bera rafhleðslum-
ar yfir frumuhimnumar. Ef boð-
skipti á milli fruma em ekki í góðu
lagi, rétt eins og símakerfi upplýs-
ingsþjóðfélagsins, fer all í steik. Þau
líffæri sem einkum em háð þessum
rafboðum, eins og heili og hjarta,
vinna þá ekki eðlilega og fer þá að
harðna á dalnum.
Þessi tenging áls við hjartveiki
er ný af nálinni og vafalaust beinast
sjónir vísindamanna á næstunni að
því að skoða þessar vísbendingar
Derek Birchall betur. Þetta em samt
upplýsingar sem ákvarðanataka
stjómvalda ætti að byggjast á.
Þáttur Guðmundar
Einarssonar
Það er vert að minnast þess að í
grein minni um ál og tengingu þess
við Alzheimer sjúkdóminn alræmda
höfðaði ég sérstaklega til ábyrgðar
Guðmundar Einarssonar, aðstoðar-
manns iðnaðarráðherra að hann
kynnti sér þessi mál til að ráða hús-
bónda sínum heilt. Guðmundur er
nefnilega taugalíffræðingur að
mennt.
Mér og öðrum til mikilla von-
brigða varð fátt um svör. Sú Iína
vafalaust valin að þegja þetta í hel.
Þegar Guðmundur var spurður sl.
haust hvort hann ætlaði ekki að
svara grein minni málefnalega
kvaðst hann ekki finna nein gögn á
landinu, sem hægt væri að byggja á
og gaf það jafnvel í skyn að Einar
Valur hefði diktað eitthvað upp af
þessu.
Eg fékk hins vegar fjölda sím-
hringinga fólks, sem tók upplýsing-
amar alvarlega. Þessi pistill er þvi
ekki síður til að viðhalda samband-
inu við áhugasaman almenning.
Það er leitt til þess að vita að
hlutskipti Guðmundar Einarssonar
skuli nú vera orðið það að skrifa
skæting i Alþýðublaðið sem iðnað-
arráðherra þykist of merkilegur til
að skrifa undir eigin nafni. Að fóstri
umbótamannsins Vilmundar Gylfa-
sonar skuli vera orðinn að endur-
varpsstöð fýrir Jón Sigurðsson, sem
er helblárri en nokkurt ihald. O,
tempora, o mores.
Á milli vonar og ótta
Það verður líka spennandi að
fýlgjast með því hveiju Össur
Skarphéðinsson endurvarpar á síð-
um Alþýðublaðsins í sumar. Mun
hann reyna að réttlæta stjómina,
sem formaður hans kveður nú vera
á milli vonar og ótta, eða slær hann
um sig með alkunnum brand-
araflaum til að breiða yfir bágt sál-
arástand ungra jafnaðarmanna
vegna haglabyssubrúðkaupsins sem
átti að kenna við maístjömuna?
Hendi það líffræðingana Össur
og Guðmund hins vegar að fá bak-
þanka vil ég benda þeim á það að
fagleg umræða um umhverfismál
hefúr engin verið á síðum Alþýðu-
blaðins og það kæmi sér áreiðan-
lega vel fýrir nýja umhverfisráð-
herrann þeirra að þeir fæm að dusta
tykið af fræðunum.
Einar Valur
Ingimundarson