Þjóðviljinn - 19.07.1991, Qupperneq 9

Enginn gat séð fyrir þá eldskím, sem grútarmengunin á Ströndum
átti eftir að verða þessum nýja pólitíkusi íhaldsins. Flestir bjugg-
ust reyndar við því að fyrrum siglingamálastjóri yrði þama á
heimavelli með 15 ára reynslu við að fást við mengun sjávar.
Annað hefur samt komið á daginn. Engin afgerandi viðbrögð
hafa verið höfð í frammi.
„Mestu máli skiptir auðvitað að brugð-
ist sé við kjarnorkuslysum með skjótum og
skynsamlegum hætti“
Svo hijóða lokaorð Víkverja í Morgun-
blaðinu, 17. júh', sl. Eg verð að viðurkenna,
að við fyrsta lestur fannst mér Víkverji
vera að fjalla um mcngunarslysið á
Ströndum eins og allir aðrir þessa dagana,
en svo gerði ég mér grein fyrir að Morgun-
blaðið var að hnýta í Stöð 2 fyrir fréttir af
ferðum bandarískra herskipa búnum
kjarnavopnum í íslenskum höfnum.
Eða eins það er orðað þarna: „vegna
aðstæðna um borð í bandanskum herskip-
um“. Aðstæðurnar voru sem sagt þær að
sannað þykir að kjarnavopn muni hafa
verið um borð þrátt fyrir fullyrðingar ís-
lenskra ráðamanna um hið gagnstæða.
Fagmannleg frétta-
mennska Stöðvar 2
Fréttamaður Stöðvar 2 beitti sömu aðferð-
um og Greenpeace samtökin hafa m.a. lýst í
ritum sínum „The Neptune Papers", þar sem
sýnt var ffam á komu kjamavopnabúinna
vígdreka til sænskra hafna. Sænskir kratar
tóku þessar upplýsingar alvarlega og var
leynimakki Bandaríkjamanna harðlega mót-
mælt af sænskum yfirvöldum. Yfirklór ís-
lenskra krata er svo aumt að DV les úr dag-
bókum hafnarstjómar Reykjavíkur staðfest-
ingu á komu skipanna, sem utanríkisráðu-
neytið sór af sér í fréttatilkynningu. Það þarf
ekki bandarísk leyniskjöl til!
Og aðstoðarmaður Jóns Baldvins í ráðu-
neytinu, sem eitt sinn var hægri hönd Magn-
úsar Kjartanssonar og þótti róttækur vel
sagði:
„Við erum svo fáliðuð hér núna, það em
allir í sumarfríi".
Það var verið að spyrja um svör við
brennandi spumingum Ingibjargar Sólrúnar
og ráðuneytið veit ekki sitt rjúkandi ráð!
Þama er um að ræða mál, sem skipt hefúr
þjóðinni í andstæðar stjómmálafylkingar í
meira en Ijóra áratugi! Það er eins og sé ver-
ið að halda í eitthvert hálmstrá vonarinnar að
ekki komi styggð að „vemdurunum" á Mið-
nesheiði.
Friðvænlegra er nú í veröldinni en verið
hefúr um árabil og sambærilegum herstöðv-
um víða lokað. A sama tima naga menn negl-
umar í utanríkisráðuneyti og senda bænaskjöl
vestur um haf. „Þetta er atvinnuspursmál fyr-
ir Suðumesjamenn" segja þeir. Það ekki spurt
um þjóðlega reisn og framtíð íslenskrar
menmngar í landinu. Slíkri „væmni“ er líka
ofaukið í Evrópusamningum ffamtíðar. En
það er önnur saga.
Við göngum svo léttir
í lundu
Það á að fara að ganga Keflavíkurgöngu.
„Flallærisleg tímaskekkja" segja margir.
Versta tímaskekkjan tifar þó í hugum þeirra
sem láta sig málið engu varða og fljóta sof-
andi áfram í samfélaginu.
Sjálfstæði er hugtak sem teygja má á
ýmsa vegu. Sá flokkur hérlendis, sem kennir
sig við þetta hugtak, er líka afskaplega teygj-
anlegur. Fyrir síðustu alþingiskosningar lýsti
hann yfir engri stefnu í neinum málum og
fékk út á það fylgi nærri fjögurra af hveijum
tiu kjósendum.
I kosningunum var afstaðan til hersins á
Miðnesheiði ekki á dagskrá en þar hefði trú-
lega verið komið eina málið sem „flokkur
alFra stétta" hefði getað tekið afgerandi af-
stöðu í.
Það er kannski þægilegast að lifa lífinu í
eilífu afstöðuleysi og fljóta fyrirhafnarlaust
með straumnum. Það virðist samt ekki hafa
verið háttur þeirra manna. sem við minnumst
hvað helst í íslandssögunni. Þeir hafa oftar
staðið fáliðaðir gegn straumnum. sem leið
hugsunarlaust hjá.
Auðvitað hrista allir göngufærir her-
stöðvaandstæðingar af sér slenið hinn tíunda
ágúst og þramma þessa fjörutíu kílómetra.
Engum degi er jafn vel varið. Þetta er ekki
spumig um málstað. þetta er spuming um út-
hald. Ef við 3ndæfum ekki nú. munu afkom-
endur okkar ekki andæfa siðar!
En auð\ itað fer herinn fyrr eða síðar.
Hvað er það sem hann mun skilja efiir sig?
Sjálfgtæðisflokk í sárum? Ekki líklegt.
A réttu augnabliki \ erður það orðin stefna
þess flokks að herinn fari eins og ekkert sé
eðlilegra. Þannig \ ar keyrt í landhelgismál-
og Svein heitinn Eiríksson slökkviliðsstjóra.
Lýsti hann m.a. fiaumi afisingarefna, sem ára-
tugum saman hefðu farið niður í hraunið.
40-50 svæði voru afmörkuð á kort, sem
síðar átti að vinna nánar úr. Þetta var unnið á
vegum stofnunar, sem hét Heilbrigðiseftirlit
ríkisins. Kortið varð eftir í umsjá stofnunar-
innar, er ég hvarf þar ffá störfúm.
Fyrir nokkmm árum var síðan haft sam-
band við mig af sveitarstjómarmönnum af
inu. Andstaða íhaldsins við útfærslu landhelg-
innar í tólf og síðar í fimmtíu mílur ætti að
vera flestum kunn. En þegar farið var endan-
lega út að tvö hundruð mílum var eins ekkert
mál væri þeim jafn hugleikið. Jafnvel tekin
upp landvinningastefna á Rockall-svæðinu.
Svona er Sjálfstæðisflokkurinn. Hann
reynir að fljóta með straumnum en ekki að
breyta honum.
Skjót viöbrögö
Eiturefnamengun frá
hernum
Aðumefndur Víkverji vildi gera litið úrá-
hyggjum manna af umhverfismengun af
völdum hersins á íslandi. Af þessu hafa aðrir
áhyggjur, því stórkostleg eiturcfnamcngun
hefur víða gert vart við sig í grennd við at-
hafnasvæði Bandarikjahers víða um jarðar-
kúluna.
Um þetta má lesa fróðlega grein i The Los
Angeles Times frá síðastliðnu sumri. Mikill
fengur væri í að birta greinina í heilu lagi í
Þjóðviljanum. Hið bandaríska blað greinir frá
því að gengið sé hart fram í hreinsun þessara
eiturefna, svo þau komist ekki í vatnsból þar-
lendis. Sérstakur sjóður hefur verið stofnað-
ur á vegum Bandarikjahcrs til að fjármagna
þessar aðgerðir.
Síðustu fregnir herma að þama sé um
miljarða dollara kostnað að ræða. Fyrir
nokkmm ámm lögðu Bandaríkjamenn til 600
miljónir króna til að flytja vatnsból Suður-
nesjamanna til. Það var aldrei viðurkcnnt
fonnlega að þetta væri vegna mengunar
gömlu vatnsbólanna og með þessum hætti af-
söluðum við okkur öllum skaðabótarétti
vegna mengunar, sem síðar kann að koma í
ljós.
Það er á margra vitorði, að gífurlegt magn
eiturefna hefur farið niður í hraunið í grennd
við Keflavikurflugvöll og athafnasvæði hers-
ins. Eg gerði tilraun til að kortleggja þetta árið
1974 i samráði við kunnuga heimamenn, sem
höfðu verið vitni að mengunartilfellum, svo
Suðumesjum, sem höíðu veður af kortinu, og
ég spurður hvort ég ætti afrit afþví. Uppruna-
lega kortið fyndist nefnilega hvergi. Því mið-
urgat ég ckki greitt götu þeirra en benti í stað-
inn á nokkra af heimildamönnum mínum,
sem enn eru á lífi.
Sagan endurtekur sig
Þetta kom upp i hugann, þegar starfshóp-
ur umhverfisráðuncytis um mcngunarrann-
sóknir á Straumnesfjalli og Heiðarfjalli skil-
aði af sér undarlegu áliti til ráðherra efiir
nokkrar vcttvangsferðir. (Hafa ber í huga að
gerð hefur verið skaðabótakrafa á hcndur
Bandarikjahcr af landeigendum Eiðis vegna
hugsanlcgrar mengunar frá haugum hcrsins á
Hciðarfjalli). Þar má mcðal annars lesa þetta:
„Prágangur á haugstæði.
Samstarfsaðilamir hafa komist að þcirri
niðurstöðu að ekki sé ráðlegt að grafa upp
haugana og setja sorpið á þétt undirlag, vegna
mikils kostnaðar. Þá hefur ekki verið sýnt
fram á neina mengun í gmnnvatni á Eiði þrátt
fyrir að liðin eru um 35 ár síðan þeir vom
teknir i notkun. Hins vegar þykir ráðíegt í ljósi
jarðfræði og aðstæðna á svæðinu að draga
verði sem mest úr því að vatn komist í snert-
ingu við sorpið. Það er í raun ein af megin-
reglum við rekstur og frágang urðunarstaða til
að draga úr hugsanlegri mengun af þeim.“
Hér rekur sig eitt á annars hom. Annars
vegar er gefið í skyn að þama kunni að leyn-
ast eitraður úrgangur, sem veija verði vatni,
og hins vegar að magnið sé vemlegt, þannig
að af uppgreftri hljótist mikill kostnaður.
Hagsmunir hins opinbera virðast fyrst og
fremst hafðir í huga, en ekki skaðabótakrafa
landeigenda. Þetta kemur raunar enn greini-
legar í ljós á bls. 4 í sömu skýrslu:
„Þar sem ekki hefúr verið sýnt ffam á
mengun ffá haugstæðinu þykir tæpast veij-
andi að nota þykkan þéttiduíc sakir kostnaðar.
I stað þess er lagt til að nota þolplast sem lagt
er á jarðvegsduk (síudúk). Loks yrði haug-
stæðið þakið með 50 cm af jarðvegi og sáð
yfir“
Ég ætla að láta lesendum eftir að meta
essar niðurstöður nefndarinnar og það
versu traustvekjandi vinnubrögðin em.
Landeigendum hef ég sent mitt álit og er þeim
til ráðgjafar í málinu.
Umhverfismálin og
Sjálfstæðisflokkurinn
I síðustu alþingiskosningum lagði Al-
þýðubandalagið milda áherslu á umnverfis-
málin og hafói m.a. í ffamboði í Reykjavík
verðugan málsvara þeirra. Vart varð töluverðs
titrings í röðum íhaldsins þegar gagnrýni var
beint að ffammistöðu flokksins í Reykjavík í
þessum málaflokki og varð fátt um svör.
Mörgum til mikilYar furðu reið þá ffam á
ritvöll Morgunblaðsins Magnús Jóhannesson,
siglingamáTastjóri, og hélt uppi vömum fyrir
sína menn. Trúlega hefur hann viljað endur-
gjalda sveitunga sínum, Matthíasi Bjamasyni
fyrrum samgönguráðherra, greiðann þá er
hann þáði af honum embættið í samkeppni
við þijá vaska skipaverkffæðinga.
(Matthíasar naut ekki við nokkrum árum
áður þegar Magnús var ekki talinn hæfúr sem
aðstoðarsiglingamálastjóri annars sveitunga,
Hjálmars R. Bárðarsonar).
Skrif Magnúsar boðuðu samt önnur og
meiri tíðindi. Fundinn varkandidat Sjálfstæð-
ismanna í umhverfismálin. Þetta varð enn bct-
ur Ijóst, þegar honum var boðinn stóll aðstoð-
armanns Eiðs Guðnasonar umhverfisráð-
herra. Hugðu margir þetta hið besta ráðslag
enda maðurinn með góða reynslu.
Grútarmengun fyrir
Norðurlandi
Enginn gat séð fyrir þá eldskím, sem grút-
armengunin á Ströndum átti eftir að verða
Eiessum nýja pólitíkusi ihaldsins. Flestir
juggust reyndar við því að fyrrum siglinga-
málastjóri yrði þama a heimavelli með 15 ára
reynslu við að fást við mengun sjávar. Annað
hefur samt komið á daginn. Engin afgerandi
viðbrögð hafa verið höfó í frammi.
í stað þess hefur Magnús látið húsbónd-
ann, Eið Guðnason, standa berskjaldaðan
frammi fyrir beinskeyttum spumingum ffétta-
manna:
„Er engin neyðaráætlun til hjá Siglinga-
málastofnun í tilfellum sem þessu? Er ekkert
vitað um erlendar skipaferðir í íslenskri land-
helgi? Eiga kannski erlend skip með eiturúr-
gang greiða leið til losunar hér? Hefur sigl-
ingamálastofnun engin skipulögð efnagrein-
ingarfcrli til reiðu, ef um óþekkta sjávarmeng-
un er að ræða?“
Það eina sem heyrst hefur ffá Magnúsi er
að þetta og hitt sé of dýrt og þess vegna sé
ekkert skipulag til.
Vandræðagangijrinn er alger. Nýjar tilgát-
ur fæðast daglega. 1 stað þess að viðurkenna
cðlilegan þekkingarskort em allar tilgátur
hentar á lofti sem ný sannindi þann daginn og
afskrifaðar hinn næsta. Þetta er ekkert spaug!
Umhveríísmál eru flókinn málafiokkur.
Þar cr cnginn alvitur. Mestu skiptir að hafa
sem víðast samráð við kunnáttumenn úr ýms-
um grcinum og með.góðum samskiptum má
Ieysa flestan vanda. Ég er ekki að draga úr al-
vöru þessa máls. Viðbrögð stjómvalda hafa
hins vegar verið á þann veg að allur almenn-
ingur trúi því vart, að kæmi til alvarlegs slyss,
eins og lýst er í fyrirsögn þessarar greinar, að
„brugðist verði við með skjótum og skynsam-
legum hætti“.
Einar Valur
Ingimundarson
umhverfisverkfrœ-ðingur
NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 19. júlí 1991 —9 SÍÐA