Þjóðviljinn - 19.07.1991, Blaðsíða 21

Hvers virði er vatnið?
Kaliforníubúar eru
orðnir eilítið kvíðnir. 19
milljónir manna reiða
sig á vatnsveitu frá svæð-
inu við ósa Sakramentó
árinnar, sem er í 800 km
fjarlægð frá Los Angel-
es. Vegna síaukinnar
vatnsnotkunar lækkar
grunnvatnsyfirborð ár-
ósanna stöðugt, -að talið
er um 75mm á ári. Ef svo
fer fram sem horfir fer
innstrevmis sjávar brátt
að gæta í grunnvatninu.
Kröftugir jarðskjálftar
eru k'ka þekktir á svæð-
inu og gæti einn slíkur
auðveldlega rofið varn-
argarðana umhverfis
þessi dýrmætu vatnsból
og gereyðilagt þau.
Ef við tökum annað
dæmi ffá Kalifomíu, þar
sem vatn frá Kólóradó
ánni er tekið í áveitur,
skolast óhemju magn salta
úr jarðveginum aftur út í
ána. Þegar vatn árinnar
loks skilar sér út í Kali-
fomíuflóa er það orðið 28
sinnum saltara en við upp-
tök hennar og farið að
valda vatnalífinu eiturá-
hrifum.
Þar sem sólarorka nær
að eima áveituvatn við
jarðvegsyfirborð, sogast
sölt upp og safnast fyrir.
Þetta hefur smám saman afleit áhrif
á rætur plantna. það dregur úr upp-
skem og landið breytist í eyðimörk.
Þróun af þessu tagi þekkist frá fyrri
tímum og er meðal annars talin hafa
kollvarpað menningu Mesópótam-
íu og Babylon eystra og Majamenn-
ingunni í Suður-Ameriku.
' Menningarsvæði nútimans em
einnig í stórhættu. 70% vatnsbóla
Pekingborgar em nú þurr, gmnn-
vatnsborðið hrapar 2 metra á ári.
Aralvatn í Spvétríkjunum, sem var
á stærð við írland hefur nú þomað
upp að tveim þriðju vegna ábyrgð-
arlausrar landnýtingar. Mengun
vegna uppþomaðra salta og eitur-
efna berst þar í öndunarfæri tólks og
veldur stóraukinni tíðni magakvilla
og krabbameina í hálsi. 30 milljón-
ir inanna í Mexíkó drekka mengað
vatn, það em 40% þjóðarinnar. 1
Indlandi og víða um Afríku geisa
urrkar, sem verða alvarlegri með
veiju ári. Samkvæmt heimildum
Sameinuðu þjóðanna deyja 40.000
böm daglega af vannæringu og
veldur óneysluhæft drykkjarvatn
stórum hluta þessara hömiunga.
Samkvæmt upplýsingum frá
World Resources lnstitute búa 3.4
af 5.3 milljörðum jarðarbúa við
lágmarksaðgang að vatni, sem er
innan við 50 lítrar á dag. Til saman-
burðar má geta þess að meðalnotk-
un í Bandarikjunum er um 350 lítr-
ar á dag.
Þótt 70% af yftrborði jarðar séu
þakin vahii, er 98% þess saltvatn
sem er óhæft til drykkjar.
Langstærsti hluti hinna tveggja ó-
söltu prósenta er bundinn í ishettu
heimskautanna eða óaðgengilegum
neðanjarðarfljótum. Ferskvatn, scm
er aðgengilegt í uppsprettum, ám og
vötnum er aðeins talið vera um
0.014% af áðumefhdum tveim pró-
sentum. Þessari auðlind er misskipt
á milli jarðarbúa, eins og áður er
getið. Víðast hvar hefur umgengn-
in við hana samt ekki borið þcss
vimi að hér væri um takmarkaða
auðlind að ræða. Þetta cr nú óðum
að breytast.
Því hefur oft verið haldið fram
að “blóðið” í æðum iðnaðaðarsam-
félaga nútímans sé olian og víst er
að verðlagning hcnnar skiptir sköp-
um í hagkerfum heimsins. Þetta
kann að brcytast á 21. öldinni, þeg-
ar verðlagning vatnsins er orðin rétt.
Samfélög nútímans eru raunar
miklu háðari vami cn olíu, efgrannt
cr skoðað. Vatnið er ein af undir-
stöðum lífsinsá jörðinni. Matvæla-
framleiðsla veraldarinnar er alger-
lega háð þvi. Eftir nokkur þurrka-
sumur i Bandaríkjunum frá 1987,
hafa kombirgðir veraldarinnar
helmingast. Með sömu þróun verð-
ur ástandið orðið mjög alvarlegt
1992. Ódýrt kom hcfur víða kom-
ið i veg fyrir hungursneyð síðastlið-
inn áratug en með hækkandi vcrði
má búast við hörmungum um allan
heim.
Háþróuð samfélög cins og Jap-
an, cru farin að meðhöndla gæða-
vatn cins og eðalvín. í Tókíó frétl-
isl nú af vatnsveilingahúsum, þar
sem kaupsýslumennimir
dreypa á synishomum hins
eðla vökva ffá öllum heims-
homum og borga vel fyrir.
Það hefur sýnt sig að Japan-
ir hafa oft haft meiri fram-
sýni í markaðsmálum en
Vesturlandabúar og ættum
við hér uppi á skerinu að
taka vel eftir þessu.
I Persaftóadeilunni var
gantast með það í haust, að
vatnslítrinn á vettvangi væri
miklu dýrari en olíulítrinn.
Þetta vísar á það sem koma
skal,
I athyglisverðu viðtali
við Davíð Scheving Thor-
steinsson í Mbl., 22. nóvem-
ber lýsir hann íslensku vatni
sem besta, hreinasta og
dýrasta vatni í heimi. Von-
andi §tenst þetta allt hjá hori-
um. 1 samkeppninni, sem Is-
lendingar ætla brátt,að taka
þátt í, skiptir ímynd lslands.í
veröldinni miklu máli. í-
mynd hreins og ómengaðs
lands, sem býður besta vatn
í heimi til sölu. Nýlegar ffétt-
ir af erlendum verðlaunum
til handa lslensku bergvatni
virðast staðfesta orð Davíð.
Þetta eru mjög spenn-
andi hlutir. Við erum hér
með gullmola í höndunum.
Svo virðist samt sem ís-
lenskir ráðamenn taki óæðri
málma fram yfir, þegar þeir
stefha á byggingu álvers á Keilis-
nesi. Framkvæmdar, sem prófessor
í auðlindahagfræði telur hafa nei-
kvæð áhrif á hagvöxt, þegar til
lengdar er litið. Þetta er sorglegt.
Svo vitnað sé aftur í Davíð
Scheving: “Hcppilegasti staðurinn
fyrir vatnspökkunarverksmiðju frá
náttúrunnar hendi í nágrcnni
Rcykjavíkur er á kunnuglegum
stað, sem heitir Keilisnes. Stóriðja á
ckkert samciginlegt með vatnsiðn-
aði, sem mengar ekki ffá sér og
brífst einungis í ómenguðu um-
hverfi.”
Eins og gerlar í glasi...
I þróunarlöndunum i heild
hefur fólksfjöldun haegt á sér, far-
ið úr 5.2% á ári í lok 6. áratugar-
ins niður í 3.4 % á ári, á 9. ára-
tugnum.
Þessi tala mun halda áfram að
lækka á næstu áratugum. Ef þessi
þróun heldur áfram mun fólksaukn-
ingin frarn til ársins 2000 verða 750
milljónir í borgum þriðja heimsins
og íl 1 miljónir munu bætast \ ið í-
búafjölda i borgum iðnvæddra ríkja.
Þessar framtiðarspár vekja mcnrítil
umhugsunar um að þörf er á að
takast á viö fólksfjöldunarvandann.
umfram allt i þróunarlöndunum.
Á aðeins 15 árum (5500 dög-
um) verður þriðji heimurinn að
auka húsnæði og framleiðslugetu
sína um 65° o og þróa uppbyggingu
samgangna og þjónustu. aðeins til
að > iðhalda s\ ipuðu ástandi og nú
er. í mörgum löndutn þarf að vTnna
þetta verk \ ið injög erfiðar aðstæð-
ur: efnahagslegan óstöðugleika og
þverrandi auðlindir en vaxandi
| væntingar og þarfir.
Ntjög laar bæja og sveitastjóm-
ir í þróunarrikjunum hafa nægileg
i \ öld. auðlindir eða mannafia til að
sjá stöðugt \axandi íbúaljölda sin-
um fyrir landsvæðum. þjónustu og
tiáttiun sem nauðsynlegir eru til að
ifa mannsæmandi lifi: hreinu vatni,
hrcinlætisaðstöðu. skólum cða al-
mcnningsfarartækjum. Utkoman er
fjölgun bráðabirgðahverfa með
frumstæða þjónustu. samþjöppun
fólks i hcilsuspillandi umhverfi þar
sem pmitsjúkdómar breiðast stöðugt
út. I stórum hluta borga þriðja
heimsins er mikill þrýstingur \ egna
mikillar cfiirspumar eftir húsnæði
og þjónustu. Afieiðingin er upp-
lausn borgarskipulags.
Stærsti hluti fátækrahúsnæðis er
i mjög lélegu ástandi. opinberar
byggingar skortir viðhald og eru í
slæmu ásigkomulagi. Þetta gildir
líka um frumskipulag borga; sam-
göngutæki era framstæð, yfirfull og
ofullnægjandi: opinber hreinlætis-
aðstaða er léleg: einnig era gíitur og
samgöngunuðstöðvar í slæmu ásig-
komulagi.
X’atnsrör era sprangin og \ alda
þrýstingstapi sem aliur gerir af
verkum aðskólp blandast fersku
vatni. Stóran hluta bæja skortir
dr\ kkjarhæfl \ atn. skolpleiðslukerfi
og nothæfar götur. Í borgum hrjáir
há tiðni sjúkdóma. vegna lieiisu-
spillandi lunhverfis, mikinn fjölda í-
búanna. Þessum sjúkdómum mætti
útry nia eða takmarka mcð tiltölu-
lega lágum tilkostnaði. Öndunar-
færasjúkdómar, berklar, sýking í
meltingarfærum, og sjúkdómar
vegna mengaðs drykkjarvatns t.d.
niðurgangur, blóðkreppusótt, gula
(lifrarsýking), og dilasótt (typhoid
fever) eru alvarlcgir og helstu or-
sakir þjáningar og dauöa, sérstak-
lega.á mcðal bama.
í sumum fátækrahverfum deyr
eitt af hvcrjum fjórum börnum
vegna næringarskorts áður en það
nær fimm ára aldri og annar hver
fullorðinn maður vegna.mellingar-
eða öndunarsjúkdóma. I litlum bæ
cr nóg að tvær verksmiöjur losi sinn
úrgang í einu á staöarins til að þær
mengi vatniö sem íbúar bæjarins
nola lil drykkjar. niatargerðar og
hreinlætis. Mörg bráðabirgðaiðnað-
arþorp verða til kringum verksmiðj-
ur sem framleiöa hættuleg el'ni.
Þessi þorp verða til á jörðum sem
cnginn kærir sig um. Þetta hel'ur
aukið hættuna fyrir talæ'ka eins og
fjöldi nýlegra iönaðarslysa sýnirog
hefur haft ntiklar hönnungar i för
með sér. Ostjómleg stækkun og
fjölgun borga hefur leitt afsér breyt-
ingtir á umnverfi og cfnahag . Ein
afieiðingin er hækkun á veröi hús-
næðis og opinberrar þjónustu. Oft
byggjast borgir á frjósömu landi.
Oskipulagður vöxtur borga
lciðir af sér að slíkar jarðir tapast.
Þetta er mjög alvarlcgt í þcini lönd-
um þar sem slíkar jarðir era fiigæt-
ar eins og í Egyptalandi. Óskipu-
lögð þróun hef'ur i for með sér cyð-
ingu opinna almenningsgarða. Þeg-
ar búið er að byggja á ákveðnu
svæði er afar erfitt og dýrt að búa til
slík svæði. Yfirleitt kemur borgar-
þróun til áöur en sterkur efnahags-
lcgur grunnur hefur myndast sem
tryggir byggingu húsnæðis, skipu-
lag og atvinnu. Viða eru vandamál
samfara þessari iðnþróun og mót-
sögninni á ntilli landbúnaðar og
borgarþróunar. Tengsl þjóðarefna-
hagsins og alþjóðlegra efnahags-
þátta htifa verið rædd í fyrsta hluta
þessa bókar. Alþjóðlega efnahag-
skreppa áttunda áratugarins hefur
ekki aðeins leitt af sér minnkandi
gróða, meira atvinnuleysi og skerð-
ingu á félagslegum áællunum held-
ur hefur kreppan cinnig tafið fyrir
því að finna lausnir á borgarvanda-
niálum, minnkaö stórlega aðgcngi-
lcgar auðlindir til bygginga, skipu-
lags og borgarviðhalds.
Það að þcssi starfshópur hafi
beint athygli sinni sérstaklega að
éttbýliskreppu þróunarlandanna
ýðir ekki aö borgir þróaðra landa
eigi ckki sinn þátt. Þcssar borgir
ciga stóran þátt í notkun auðlinda og
orku og umhvcrfismcngun jarðar-
innar. Þær hafa áhrif af þvi að þær
nota auðlindir og orku unna í lönd-
um víðs fjarri og hafa því áhrif á
vistkerfi þeirra landa.
HANDBRAGÐ MEISTARANS
Bakarí
Brauðbergs
Ávallt nýbökuð brauð
-heilnæm og ódýr-
Aðrir útsölustaðir:
Hagkaup-Skeifúnni
-Kringiunni
-Hólagarði
Verslunin Vogar,
Kópavogi.
Brauðberg
LöuJtófar 2-6 stmi 71539
Hraunberg 4 sirni 77272
Föstudagur 19. júlí 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 21