Þjóðviljinn - 09.08.1991, Blaðsíða 16

Þú skalt ekki
girnast
- heldur gæta
Mig langar til að staldra enn
frekar við eitt af því sem mér lá á
hjarta i síðustu viku, sem sagt
hve lítið fer fyrir baráttugleði
okkar Islendinga nú orðið.
Er það einfaldlega þannig að
fólk á sér ekki sameiginlegan
málstað til að berjast fyrir? Er
orðið svo langt síðan háð var
barátta fyrir mikilvægum mál-
stað á Islandi að stór hluti yngri
kynslóðarinnar veit ekki hvað
barátta er, hvað hún felur í sér?
Jafnréttisbarátta kvenna hef-
ur verið talsvert áberandi í þjóð-
félaginu í hartnær þrjá áratugi, en
hér á landi sem annars staðar
virðist sú kynslóð kvenna, sem
er að komast á fullorðinsár, hafa
mun minni áhuga en sú á undan.
Nema hún sjái einfaldlega ekki
ástæðu til að berjast fyrir því að
réttur kynjanna sé jafnari en orð-
ið er. Sett hafa verið lög um jafn-
an rétt, fleiri konur sitja á þingi
en áður, kvenþjóðin fer í lang-
skólanám í auknum mæli. A yfir-
borðinu hafa orðið framfarir. En
ef grannt er skoðað er munurinn
sá, að frá því að bera ábyrgð á
heimilum sínum og því sem inn-
an þeirra veggja gerist, eru konur
líka famar að vinna fullan vinnu-
dag utan heimilisins. Ég efa það
ekki að einhver hluti karlpen-
ingsins tekur virkari þátt í heim-
ilisstörfunum en áður tíðkaðist,
en ábyrgðin er sem fyrr á herðum
kvenna.
Það er mikill vandi að þekkja
sinn vitjunartíma; að vita hvenær
mál er að söðla um, grípa til
nýrra aðgerða, finna ný markmið
að stefna að. Það er nauðsynlegt
að endurskoða viljayfírlýsingar
og stefnuskrár frá grunni. Þjóð-
félagsaðstæður breytast, nýir
starfskraftar bætast í hópinn með
nýjar hugmyndir, unnir sigrar
hljóta að fela í sér ný markmið.
Innan stjómmálaflokkanna
hafa verið töluverðar sviptingar
undanfarin misseri. Sé Alþýðu-
bandalagið tekið sem dæmi þá
fór hópur fólks í einu stökki yfír í
Nýjan vettvang, í öðru yfir í Al-
þýðufiokkinn, og vitaskuld væri
við hæfi að a.m.k. sumir kláruðu
þrístökkið og fiyttu pólitískt lög-
heimili sitt alla leið yfir í Sjálf-
stæðisflokkinn, þar sem þeir
virðast eiga heima.
Það hefur margofl verið lýst
eftir Uppgjöri innan Alþýðu-
bandalagsins, að Flokkurinn geri
upp við fortíðina eins og það er
kallað, og leggi línur þess starfs
er koma skal. En annað hvort er
dagur uppgjörs ekki kominn, eða
þá að þeir em færri sem þekkja
sinn vitjunartíma en þeir sem
vilja viðhalda gamla mynstrinu.
Þetta er eins og slæmt hjóna-
band. Þó svo að ektaparið viti og
finni að hvorugur aðilinn er ham-
ingjusamur, þá veit það líka hvað
það hefur og það gefur alltaf
ákveðið öryggi, jafnvel þótt
(folsku) örygginu fylgi vanlíðan
og óhamingja. Við erum krónísk
hjón, krónískir áskrifendur,
krónískir kjósendur, emm lík-
lega alltaf að vonast til þess að
einn góðan veðurdag lagist þetta,
svona-svona-elskan-þetta- lag-
ast. En ekkert lagast af sjálfu sér.
Betri tímar koma ekki íyrr en við
tökum af alvöru til í lífi okkar og
hendum mslapokunum. Betri
laun koma ekki af sjálfu sér,
heldur eftir launabaráttu sem,
eins og ljóst er orðið, á sér ekki
stað við samningaborðin. Þar
fæðast samningar sem kallaðir
em þjóðarsáttir eða öðmm vel-
lyktandi nöfnum sem blekkja
okkur. Þau hljóma alltaf svo
grand, eins og allir séu virkilega
sammála. Þjóðin lætur sig hafa
það hvað eftir annað að fóma,
fóma launahækkunum, borga
hærri beina og óbeina skatta,
borga matarskatt og hvað það nú
er sem herrunum þóknast að gera
til að bjarga þjóðarskútunni sem
þeir reyna svo að kollsigla um
Ieið og nýtt tækifæri gefst.
Skólagjöld og legugjöld á sjúkra-
húsum em nú handan við homið
ef marka má orð ráðherra.
Og við, við gefum þeim tæki-
færi til að halda leiknum áfram
óáreittir. Ég efa ekki að til séu
einstaklingar í ráðherrastólum
sem kysu að sjá betri vinnu-
brögðum beitt, en það em líklega
ekki þeir sem fara með æðsta
valdið. Þau velja þó frekar að
vera í ríkisstjóm og fá þar með
einhverju framgengt, heldur en
að horfa upp á enn einn meðals-
kussann athafna sig í stólnum.
Stór hluti þjóðarinnar lifir við
sæmilegar aðstæður, hefur ofan í
sig og á, búinn að koma sér upp
húsnæði og sæmilegum bíl, jaftt-
vel utanlandsferð þegar hlaupár
er. Búinn að puða ámm saman
(nema þeir heppnu sem fengu
húsnæðið í verðbólgugjöf frá
þjóðarbúinu) og því skyldi mað-
ur gæta bróður síns?
Barátta fyrri áratuga hefur
skilað sér í viðunandi hag ákveð-
inna stétta, en ekki allra. Gæti
hugsast að hagur okkar hafi of
lengi verið of góður, og skilað
sér í týndum baráttuvilja? Að
það sé þess vegna sem við horf-
um upp á óréttlætið í kringum
okkur án þess að kippa okkur
upp við það? Látum berja (líka
bókstaflega) á náunganum án
þess að rétta hjálparhönd? Í ræðu
og riti ausa þeir misvitm úr for-
dómabrunnum sínum án þess að
nokkrum detti í hug að svara fyr-
ir þá sem minna mega sín. Pass-
aðu sjálfan þig - ekki bróður
þinn.
Við eigum sameiginlegan
málstað; við eigum meira að
segja fleiri en einn: K.onur eiga
rétt á sömu möguleikum í þjóð-
félaginu og karlar; láglaunafólk á
heimtingu á öðm en lúsarlaunum
fyrir utan styttri vinnudag;
minnihlutahópar eiga að öðlast
aukin réttindi - mannréttindi sem
þykja eðlileg og sjálfsögð; mis-
munandi stéttir ættu allar að hafa
sömu möguleika til menntunar;
viðunandi húsnæði ætti ekki að
vera lúxusvara á uppsprengdu
verði. Listinn er langur, en til að
ná þessum markmiðum þarf
samstöðu; tilfinningu fyrir sam-
ciginlegum málstað. Þú átt að
gæta bróður þíns, svo ég tali nú
ekki um systur.
Joan Backes opnar sýningu ( Hafnarborg laugardaginn 10. ágúst kl. 14.00. Mynd: Jim Smart
ísland í augum
Joan Backes
Listakonan Joan Backes
opnar sýningu í Hafnarborg á
morgun, laugardaginn 10. ág-
úst. Joan voru veitt Iaun til
starfa hér á íslandi árið 1989 og
nýlega hlaut hún styrk úr sjóði,
„The American- Scandinavian
foundation", tii að vinna að
verkum sínum í vinnustofu Ed-
vard Munchs í Noregi.
í sýningarskrá segir Aðal-
steinn Ingólfsson: „Myndir er-
lendra listamanna á borð við Joan
Backes vekja með okkur efa-
semdir um þá siðfáguðu evrópsku
landslagssýn sem við erum alin
upp við og markað hefur skynjun
okkar á eigin náttúru."
Joan var spurð að því hvort
þær myndir sem hún ætlar nú að
sýna í Hafnarborg væru árangur
íslandsdvalarinnar og hún sagði
að margar þeirra væm það. Sumar
gerðar hér og í sumum tilvikum
hefði hún gert frummyndina hér
og unnið úr henni seinna. Hún
sagðist ekki beinlínis geta gert
grein fyrir þeim áhrifum sem ís-
lensk náttúra hefði hafi á sig, en
Island hefði lifað í minningu sinni
og þannig einnig haft áhrif á
myndir sem hún gerði eftir að hún
fór héðan.
- En hvers vegna kemur Joan
Backes til Islands?
- Til þess liggja margar ástæð-
ur, sagði Joan. Móðir mín var af
norsku bergi brotin og ég man eft-
ir því þegar amma mín var að tala
um ættingja okkar í Noregi og
fékk bréf þaðan. Þegar ég var Iítil
hugsaði ég oft um það hvers lags
fólk og staðir þetta væru þama
lengst í norðri. Ég er frá Viscons-
in og mér finnst norðurljósin fal-
leg. I Kansas City þar sem ég á
heima er allt öðm vísi.
- Skiptir uppmni miklu máli
fyrir Bandaríkjamenn?
- Ég hugsaði heilmikið um
það fyrir stuttu, í flugvél á leiðinni
í heimsókn til mömmu í Viscons-
in. Þar var tímarit með greinum
um tvo menn sem buðu sig fram í
borgarstjóraembætti og greinamar
snemst að langmestu leyti um það
hverra manna þessir tveir náungar
væm. Mér kom þetta ókunnug-
lega fyrir sjónir. Ég er ekki vön
þessu frá Kansas City þó að þar
séu auðvitað svona hveifi með
Itölum og þess háttar.
En mér finnst gaman að þekk-
ingu um uppmna minn og ég
hafði gaman af því að lesa þessar
tvær greinar.
- Hvers vegna er uppruninn
mikilvægur?
- Ég held að líf okkar sé leit.
Allt sem við vitum um það hver
við emm gerir okkur gott; öll vitn-
eskja um það hvaðan við komum
og hvemig við höfum mótast er
gagnleg. Hún verður til þess að
við eignumst sterka sjálfsmynd.
- Þegar þú komst til Islands
fannst þér það þá vera eins og þú
hafðir búist við?
- Já, það var reyndar sterkari
reynsla en ég hafði átt von á.
Landslagið býr yfir sterkum, sér-
stökum eiginleikum. Það er eigin-
lega ekki hægt að lýsa þeim. Mað-
ur verður að skynja þá.
- A myndunum þínum má iðu-
lega sjá staka steina eða kletta á
sléttri gmnd. Sérðu ísland þann-
ig?
- Ætli þetta sé ekki eitt af því
sem ég sé í islensku landslagi.
Hins vegar finnst mér fleira í
þessu. Ég er auðvitað líka að mála
listamannslífið, sögur sem ég
heyri og fólk sem ég kynnist. Sýn-
in á mannlifið blandast því hvem-
ig Island verður í augunum á mér.
- Hvað þarf til þess að skapa
frábæra mynd?
- Þetta held ég að sé góð
spuming. Ég held að þessi spum-
ing haldi listamönnum stöðugt að
verki og fái þá til þess að reyna að
gera örlítið betur en síðast. Þegar
best tekst til þá held ég hins vegar
að það sé göldrum líkast. Um það
verður ekki sagt fyrir. Allt verður
að falla í ljúfa löð: Augnablikið,
hugarástandið, efnið sem þú ert að
vinna með og þá upplifirðu list-
ræna nautn. Svo heldurðu stans-
Iaust áffam vegna þess að næsta
mynd verður betri.
Deborah Emont Scott hefur
skrifað ágæta grein um myndir Jo-
an Backes og talar í grein sinni
meðal annars um það hvemig hún
sér vörðumar á íslenskum heið-
um. I sýningaraskrá er þess ekki
getið hver þýddi greinina: „Varð-
an er fyrir henni tákn mennskrar
nærveru. Ferðalangar í aldanna
rás hafa reitt sig á leiðsögn hennai
og sumir Uveijir bætt og aukið við
þessa máttugu, lóðréttu smíði er
þjónaði tilgangi leiðarmerkja í
landslagi þar sem engin náttúrleg
kennileiti var að finna. Varðan
skyggnist út í fjarskann og vekur
spumingu um upphaf og endi-
mörk þessa staðar og allra staða.
Það er sem varðan ýti okkur áfrarn
eitt skref á leið lífsins, kaldhæðn-
islega firrt sínu náttúrlega sam-
bandi þar sem hún var leiðarvísir
til raunverulegs áfangastaðar.
Fönguð af Backes hefur varðan
þann kost að vísa á stað sem er
ekki til.“ -kj
’.t AéWiJ — yAJtl/SAyjJíl < i >'»'
16.SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 9. ágúst 1991