Dagblaðið Vísir - DV - 18.09.1998, Blaðsíða 19

Þeir eru ekki margir poppararnir sem vilja vera kúl og treysta
sér í íslenskuna. Veröld þeirra öll er á ensku; ekki bara
textarnir heldur líka nafnið á því sem þeir búa til, stefnunni
sem þeir taka. Dr. Gunni reynir hér að aðstoða þá með því
að aðlaga helstu stefnur poppsins að ástkæra ylhýra.
Átt1 eitthvað
nýtt kj arr,
trítl-hopp
eða hús?
Það er ekki auðvelt að tala um
tónlist í dag án þess að sletta
eins og vitleysingur. Ef þú ferð í
plötubúð hitturðu fyrir fólk sem
talar tungum. Amma þín myndi
ekki skilja orð af því sem verið
er að tala um en þú ert nokkurn
veginn með þetta á hreinu þótt
þú standir kannski stundum á
gati. Nöfn tónlistarstefna sem
hafa verið lengi í gangi hafa flest
verið íslenskuð þótt í flestum til-
fellum sé enska heitið meira not-
að, samanber:
Pop Music: Dægurtónlist / Popp
Rock & Roll: Vagg og velta
/ Rokk og ról
Punk Rock: Ræflarokk / Pungrokk
/ Pönk
Heavy Metal: Þungarokk / Bárujárns-
rokk / Heffí metal
Fushion: Bræðingur / Fjúsjón
Soul: Sálartónlist / Sól
Folk: Þjóðlagatónlist / Folk
Langalgengast er að enska
heitið festist strax við stefnur án
þess að tilraun sé gerð til ís-
lenskunar. Þess vegna eru djass,
blús, diskó, fönk og raggí nánast
orðin að íslenskum orðum og er
lítið út á það að setja. Síðustu
árin hafa skotið upp kollinum
ýmsar nýjar stefnur, yfirleitt í
beinu framhaldi af sífellt meiri
tækninotkun og þeim möguleik-
um sem tölvur gefa í tónlistar-
sköpun. Það að „sampla" (e.
sampling) er orðin lenska hjá
flestum, þ.e.a.s. að hljóðrita með
„sampler“-búta úr lögum ann-
arra (yfirleitt trommutakt,
bassagang eða sönglínu) og setja
í eigið verk. Tónlistargagnrýn-
andi Morgunblaðsins, Árni
Matthíasson, hefur notað orðið
„hljóðsmali" yfir „samplerinn"
og sögnina „að smala“ yfir það
að „sampla". Kannski á þétta eft-
ir að festast, en einhvem veginn
sér maður alltaf menn í lopa-
peysum fyrir sér þegar sagt er
t.d. „Propellerheads smala mikið
á nýjustu plötunni sinni“. Þá
gengur orðið tæplega sem nafn-
orð, varla segir maður „Þeir
nota mörg smöl á nýju plötunni"
og því er e.t.v. betra að nota hér
orðið tónsýni, sbr. nýjasta tísku-
orðið, „lífsýni".
Önnur lenska em „rímixin",
þegar tónlistarmenn eru að
krukka hver í annars verk og
hrista þau saman upp á nýtt.
Endurhljóðblöndun er óþjált orð
og þá held ég að „rímix“ sé
betra, eða kannski „endurmix",
þó það sé eitthvað Tjarnarlegt
við það.
En íslenskan er barnaglingur
og hvöss sem byssustingur og
það er algjör óþarfi að týna sér í
slettum. Hér kemur listi af mis-
gáfulegum þýðingum og ísl-ensk-
unum sem mætti kannski nota í
framtíðinni. Ég ætla allavega að
reyna það og þú hefur þá þenn-
an leiðarvísi þegar þú hættir að
skilja poppsíðuna. Hafa skal þó í
huga að þótt spekúlantar noti
þessar skilgreiningar eru lista-
mennirnir sjálflr oftast ragir við
það, enda dægurlandslagið orðið
að algjöra öngþveiti þar sem allt
blandast saman í frábærlega
spennandi graut. Listann má því
e.t.v. líka nota til að reyna að
átta sig á stöðunni.
-glh
Ambient: Umhverfa / Þoka / Ambient
Þokuleg og atburðasnauð (raf)tónlist;
Brian Eno, The Orb.
Bedroom Rock: Kytrurokk
Rokk (eða annað) upprunnið úr svefn-
herbergi listamannsins; Beck (í byrjun),
Liz Phair (í byrjun).
Big Beat: Ofurtaktur / Bigg-bít
Nautheimsk en fjörug danstónlist,
blanda af rokki, hipp-hoppi, fönki,
tekknói og fleiru. Upprunnin i Brighton;
Fat Boy Slim.
Black Metal: Sorti / Djöflarokk
Stífmálaðir þungarokkarar með Satan á
heilanum, oftast frá Noregi; Burzum,
Pervertum.
Break Beat: Rof / Rof-taktur / Breikbít
Náskylt bumbubassa og ofurtakti, takt-
urinn þó kominn nær 4/4-takti teknós-
ins; Bentley Rhythm Ace.
Brit Pop: Bretapopp / Brittpopp
Á tímabili héldu Bretar að þeir væru að
verða jafnáhrifamiklir í poppinu og á tím-
um Bítlanna. Sá draumur var snöggur
að gufa upp eftir að Oasis meikuðu það
ekki í Ameriku. I dag er Bretapopp hálf-
gert skammaryrði; Oasis.
DJ: PS (PlötuSnúður)
Forskeyti á nafn plötusnúðs, t.d. PS
Siggi.
Downtempo: Droll / Droll-tempó
Hæg tæknidanstónlist, oft með djössuðu
grúfi; Courtney Pine, David Holmes.
Drill 'N Bass: Bor og bassi
Nýlegt orð sett á öfgafulla tónlist sem
hefur óreiðutakt bumbubassans að leið-
arljósi. Hljómar oft eins og traktor sem á
erfitt með að komast í gang; Aphex
Twin, Squarepusher.
Drum 'N Bass: Bumbubassi
/ Drömmenbeis
Einfaldara form kjarrs þar sem mest ber
á trommum og bassa (eins og nafnið
bendir til), oft með djössuðum undirtóni;
Metalheads, Roni Size.
Dub: Dubb / Döbb
Bjagað, skælt og oftast löturhægt raggí.
Uppáhaldstónlist hassreykingamanns-
ins; Lee „Scratoh" Perry.
Easy-Listening: Auðveld hlustun
/ Stofupopp
Létt og glöð partítónlist, jaðrar við lyftu-
tónlist; Burt Bacharoh, Páll Óskar og
Casino.
Electro: Rafmagnó / Elektró
Fyrsta kynslóð raf(dans)tónlistarinnar;
Kraftwerk.
Emocore: Tilf-rokk
Melódiskt pönk með textum sem tjá
persónulegar tilfinningar; Sunny Day
Real Estate, Rites of Spring.
Eurotrash: Evrórusl / Meginlandssorp
Hröð og sápukúluleg danstónlist (frá
Evrópu); 2 Unlimited.
Freestyle: Flæðimas / Grobb-rapp
/ Fristæl
Rappmas samíð á staðnum, oftast
grobb um sjálfan sig; t.d. „Ég heiti PS
Siggi, ég er geggjað töff, sá besti i
bænum, það er ekkert blöff."
Garage Rock: Bilskúrsrokk
Hrátt rokk úr bílskúrnum, svar Banda-
rikjamanna við Bitlunum á sjöunda ára-
tugnum en hefur verið að koma aftur;
The Sonics, Man or Astronaut?
Garage: Skúr
Harðari hústónlist; The Reese Project,
187 Lockdown.
Grindcore: Mulningsrokk
Hörku-/dauðarokksblanda með myljandi
gitarhávaða; Carcass.
Groovc Gróp / Grúf
Eitthvað með góðum takti eða fílingi.
Sögn; Það grópar vel, eða það „grúfar"
vel. Einnig nafnorð. Djöfull er gott gróp í
þessu eða Vá, þetta er flott grúf!
Grungc: Grugg
Gróft og bjagað gítarrokk í beinu fram-
haldi af The Stooges og MC5. Spratt
upp seint á áttunda áratugnum í Banda-
rikjunum; Nirvana, Botnleðja.
Hard Core: Harka / Hörkukjarna-
/ Hardkor
Upprunalega notað yfir hörkupönkbönd
í Bandaríkjunum (t.d. Black Flag) en
færðist yfir á enn hraðara reif (allt upp í
200 slög á mínútu); DJ Slipmat.
Hip Hop: Hipp-Hopp
Annað orð yfir rapptónlist; Public
Enemy, Jurassic 5.
Massive Atteclc^
fundu upp trítl-hoppið
House: Hús / Hás
Nútímadiskó; Masters at Work, Todd
Terry.
Indie: Sjálfstætt rokk / Indí
Upprunalega notað yfir bönd sem gefa
út hjá „sjálfstæðum" útgáfufyrirtækjum,
þ.e.a.s. ekki hjá risasamsteypum. Hefur
færst yfir á það sem einhvern tímann var
kallað nýbylgjurokk; Elastica, Bellatrix.
Industrial: Stálsmiðjutónlist
/ Verksmiðjurokk
Níðþung tónlist, oft millistig þungarokks
og „hardkor tækjó". Má ekki rugla sam-
an við „iðnaðarrokk" (Toto, Boston); Lai-
bach, Reptilicus.
Janglepop: Juðpopp
Létt indí þar sem juðast er á gíturum.
Blómaskeiðið var fyrir sirka 10 árum; The
LA's.
Jungle: Kjarr / Djöngúl
Af refinu spratt kjarrið sem byggist fyrst
og fremst á óreglulegri og flóknari takti
en hinum stöðuga 4/4-takti reifsins;
Goldie, Alex Reece.
Kraut-Rock: Þýskararokk
Einhæf, taktföst og „listræn" tónlist, upp-
runnin í Þýskalandi á áttunda áratugn-
um, en hefur verið að fá mikla athygli aft-
ur með böndum eins og Stereolab; Neu,
Faust.
Leftfield: Öðruvísa / Leftfíld
Nýleg skilgreining á tónlist sem ber merki
danstónlistar en fetar nýjar brautir; Kid
Loco, Magga Stína.
Lo-Fi: Lágtæknitónlist / Ló-fæ
Kytrurokk gert með lélegum græjum, t.d.
oft tekið upp á slöpp upptökutæki; The
Beat Happenings, Granddaddy.
Lounge Music: Setustofutónlist
Næsti bær við kokteildjass-
inn, svöl ósungin tónlist,
upprunnin frá sjötta ára-
tugnum; Martin Denny.
Neo-dixie: Núdixí
Bönd sem leita aftur til þriðja
áratugarins, í raggtæmið,
svingíð og dixílandstónlistina.
Er í dag vinsæl partítónlist (
Bandarfkjunum. Tónlistin er
spiluð af fjölmennum grúpp-
um með dágóðum slatta af
pönkuðum töffaraskap;
Squirrel Nut Zippers, Big Bad
Voodoo Daddy.
ObOj
Heimskulegt pönk fyrir
rasíska skalla. Varð vinsælt í
byrjun níunda áratugarins í
Bretlandi; Cockney Rebels.
Old Skool: Af gamla skólan-
um / Gaggó-rapp
Fyrsti árgangur rappsins; Run DMC, Be-
astie Boys.
Post-Rock: Síð-rokk / Póst-rokk
Lítið sungin og „listræn" rokktónlist, m.a.
með áhrifum frá þýskararokkinu; Tor-
toise, Mogwai.
Power Pop: Kraftpopp
Einfalt og grípandi popprokk með áber-
andi gítarriffum. Upprunnið frá The Cars
og The Knack (“My Sherona") en er
komið aftur i umferð; Weezer, Dead Sea
Apple.
Prog-Rock: Þró-rokk / Þungt og þróað
/ Proggrokk
Lönnnnng sóló og djúpar pælingar. Upp-
runnið i Bretlandi upp úr hippatímabilinu
en er komið aftur (eins og reyndar flest
annað); Genesis, Ultrasound.
Psychobilly Geggjóbartarokk
/ Sækóbillí
Pönkað bartarokk. Blómaskeiðið var
snemma á níunda áratugnum en hlýtur
að fara að koma aftur; The Cramps.
R&B (Rhyfhm & Bluesj: Taktsverta
/ Taktblús / T og B / Errobé
Eldgamalt hugtak sem hefur í seinni tíð
færst yfir á mjúka og mollulega sál-
ar/hipp-hopp blöndu; Mary J Blige, Real
Flavaz.
Rap: Mas / Rapp
Masað hipp-hopp; Wu-Tang Clan,
Subterranean.
Rave: Reif
Hröð og endurtekningarsöm danstónlist,
vaxin úr verksmiðjupartíum á Bretlandi í
lok níunda áratugarins. E-taflan var fylgi-
fiskur reifsins; Prodigy (i byijun), Altern 8.
Rockabilly: Bartarokk / Rokkabillí
Enn hrárri meðferð á upprunalegum hrá-
leika rokksins. Oftast spilað af töffurum
með barta; The Stray Cats, Langi Seli og
Skuggarnir.
RiffrRiff
Lína (oftast spiluð á gítar), sem er
margendurtekin i lagi.
Scratch: Risp
Það að rispa vinylplötur og nota hljóðin
sem myndast ofan á tónlist (oftast hipp-
hopp). Er orðið að sér stefnu (sjá
„Turntablism").
Shoegazing: Rolurokk / Skóstara
Dapurlegt indírokk. Sett í samband við
stúdenta í anorökkum sem stara oná
skó sína í sálarkreppu; My Bloody Val-
entine.
Ska: Ska
Fjörugt raggí upprunnið á Jamaíka
snemma á sjöunda áratugnum en spratt
upp aftur í Bretlandi snemma á níunda
áratugnum. Er vinsælt i Bandaríkjunum í
dag í pönkaðri mynd; Prince Buster, The
Specials.
Space-Age Bachelor-Pad Music:
Geimaldar-piparsveinamúsik
Hátækni setustofutónlist sem notuð var
m.a. af piparsveinum til að prufa nýju
víðóma græjurnar sínar um það leyti er
þær komu á markaðinn; Esquivel.
Speed Garage: Ofsaskúr / Spýttskúr
Blanda af skúr og bumbubassa; Smok-
in' Beats.
Speed Metal: Ofsaþungarokk
/ Spýttrokk
Hratt og hart þungarokk frá níunda ára-
tugnum; Metallica, Megadeth. '
Surf Rock: Brimrokk
Áberandi og skrækt gítarfrumrokk, oftast
ósungið. Vinsælt af brimbrettaköppum á
fjörum Kaliforníu snemma á sjöunda ára-
tugnum; Dick Dale, Brim.
Techno: Tæknitónlist / Tekknó / Tækjó
Tók við af reifinu, tónlist með hægara
tempói. Tekknó er oft notað sem sam-
heiti yfir danstónlist, en spekingar deila
um hvort það sé réttmætt; Orbital, Black
Dog.
Trance: Trans
Nákvæmlega það sem liggur í orðinu.
Rafmagnaðar og berar 4/4-takts endur-
tekningar; Sven Vath, Plastikman.
Trash Metai: Ruslþungarokk
Endurtekin gítarriff á margföldum hraða
og hörku, náskylt mulningsrokkinu;
Napalm Death.
Trip hop: Tritl / Trítl-hopp / Tripp-hopp
„Wild Bunch” gengið í Bristol ber ábyrgð
á trítlinu. Fljótandi og draumkennd
blanda af hipp-hoppi, döbbi, tækjói og
raggíi. Hljómsveitin Pop Group (einnig frá
Bristol) er forveri tritlsins en nafnið festist
ekki fyrr en með plötunni „Blue Lines";
Massive Attack, Tricky (í byrjun).
TUmtablism: Plötun
Sú tónlist sem myndast þegar margar
plötur eru rispaðar í einu. Gerandinn kall-
ar sig „Turntablist" (Platari); Mix Master
Mike, The X-Ecutioners.
18. september 1998 f ó k U S