Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.1998, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 23. NÓVEMBER 1998
15
Sjálfræði og
skyldur ríkisins
Fyrir nokkru varp-
aði Björn Þ. Guð-
mundsson lagaprófess-
or fram þeirri spurn-
ingu í Morgunblaðinu
hvort ríkinu væri
heimilt að setja lög af
þvi tagi sem nú liggja
fyrir þingi í frumvarpi
um miðlægan gagna-
grunn.
Fennt hefur yfir
þessa spurningu í
deilum um friðhelgi
einkalífs, frelsi til
rannsókna og rétt-
mæti einokunar á
þessu sviði. Þetta
mikið umræðuefni og
enn ekki til lykta leitt,
né heldur nægilega
reifað til skynsamleg- ”
ar ákvörðunar. Þrátt
fyrir mikilvægi þessa tæknilega
efnis er ljóst að þetta er ekki
kjarni máls og snertir ekki það
sem Bjöm spurði um.
Spuming Bjöms er tvíþætt: Er
rikisvaldinu rétt að takast á hend-
ur svo víðfeðmt verkefni sem hér
er stefnt að? Og: Er ríkisvaldinu
rétt að leggja byrðar á þegnana í
Kjallarinn
þessu skyni? - Það
virðist ljóst að svara
verður báðum þess-
um spurningum
neitandi.
Markmið stjórn-
valda
Tilgangur gagna-
grunnsins er að
bæta heilsufar heil-
brigðisþjónustu,
ekki hér á landi
heldur alls staðar.
Því er ljóst að hags-
bót íslendinga af
þessu sprytti af al-
þjóðlegri nýtingu
grannsins. Hún til-
heyrir ekki okkur
sérstaklega, né held-
ur ráðum við því
hvort hún kemur
fram og hvar. Markmiðið sem
stefnt er að liggur utan sviðs ís-
lenskra stjómvalda.
Stjórnvöldum er ekki skylt að
taka sér slík markmið, hversu há-
leit sem þau kunna að vera. Vera
má að íslensk lög séu þannig snið-
in að stjómvöldum sé að lögum
heimilt að setja slík markmið. En
í því að skyldu brestur til slíkrar
ákvörðunar stendur þó enn eftir
hvort stjórnvöldum er rétt að
velja sér slík markmið. Þetta síð-
Halldór
Guðjónsson
dósent við Háskóla
íslands
„Ekki fer á milli mála að grunnur■
inn nær ekki árangri nema heilsu-
farsupplýsingar um obba þjóðar■
innar fari í hann. Því hafa þeir
sem sömdu frumvarpið neitað að
taka til greina rökstudda ósk
margra að leitað verði samþykkis
hvers eins við því að upplýsingar
um hann fari ígagnagrunninn.u
asta ætti helst að skoða í ljósi
greiningar á réttmætu valdi
stjórnvalda en þó nægir í þessu
tilviki að horfa til þeirra byrða
sem leggja verður á hvern þegn til
að koma þessum áformum fram.
Vegið að sjálfræðinu
Ekki fer á milli mála að grunn-
urinn nær ekki árangri nema
„Það er sjálfræði manna mikilvægara að geta hafnað því að taka ákvörðun en að geta tekið af skarið með eða
móti. - Tölvunefnd fundar um gagnagrunninn.
heilsufarsupplýsingar um obba
þjóðarinnar fari í hann. Því hafa
þeir sem sömdu frumvarpið neitað
að taka til greina rökstudda ósk
margra að leitað
verði samþykkis
hvers og eins við
því að upplýsing-
ar um hann fari í
gagnagrunninn.
Frumvarpið
kveður í þess
stað svo á að
hverjum sé heim-
ilt að hafna því
að upplýsingar
um hann fari 1
grunninn.
Með þessu er
vegið að sjálf-
ræði hvers og
eins. Ríkisvaldið
tæki fram fyrir hendur þeirra sem
em ekki reiðubúnir til að taka
ákvörðun sjálfír. Að grípa þannig
fram fyrir hendur manna er að
taka ákvörðun fyrir þá og svipta
þá sjálfræði á viðkomandi sviði.
Það er rökleysa að telja þögn
sama og samþykki. Ákvörðun um
tiltekið efni getur fallið á þrjá
vegu: með, móti eða engin ákvörð-
un tekin. Almennar reglur um
fundarsköp sýna þetta ljóslega.
Krafist er nægrar þátttöku á fundi
og í ákvörðun. Engum dettur í
hug að telja beri auða seðla með
jáyrðum. Það er sjálfræði manna
mikilvægara að geta hafnað því
að taka ákvörðun en að geta tekið
af skarið með eða móti.
Óviss tækifæri til ávinnings
Enginn vafi er á að ríkisvaldinu
er við knýjandi aðstæður rétt og
skylt að ganga á sjáifræði manna.
En hér er ekki um að ræða knýj-
andi aðstæður er lúta neinu því
sem ríkis ber að gera. Hér er um
að ræða óviss tækifæri einstak-
linga til ávinnings. Ríkinu er ekki
skylt að beita allsherjarvaldi til að
veita slíku framgang. Engu af
sjálfræði þegnanna er fyrir slíkt
fómandi.
Halldór Guðjónsson
Kvennaklósettið
Þegar ég var að komast til vits
og ára barst mér í hendur bók eft-
ir bandaríska rithöfundinn Mari-
lyn French. Bókin heitir í ís-
lenskri þýðingu Kvennaklósettið.
Þessi bók vakti mikla athygli þeg-
ar hún kom út og hafði talsverð
áhrif á þjóðfélagsumræðuna, þó að
hún hafl að sumu leyti verið barn
síns tíma.
Kvennaklósettin
áfram að koma við
sögu jafnréttisbar-
áttimnar af og til.
Til dæmis hafa
bandarískar kven-
réttindakonur
barist mikið fyrir
jafnrétti á sviði
klósettmála á und-
anförnum árum.
Þær krefjast þess
að á opinberum
stöðum séu jafnmörg salerni fyrir
bæði kynin. Um þetta mál hafa þar
í landi verið flutt mörg framvörp
og ræður, bæði í gamni og alvöru.
Postulínsþakið
Enn koma kvennaklósett við
sögu varðandi stöðu kvenna, nú
síðast hér á íslandi. Nýlega átti
Guðný Guðbjömsdóttir, þingkona
Kvennalistans erindi á karlakló-
settið á Alþingi. Þar átti að taka
upp auglýsingu til þess að minna á
að það þyrfti að fjölga konum í
stjómmálum.
Við töku auglýsingarinnar kom
athyglisverð staðreynd í ljós. Það
eru fjórum sinnum fleiri salemi,
ef „pissuskálar" eru meðtaldar,
fyrir karla heldur en konur á hina
háa Alþingi. Það er sérstaklega at-
hyglisvert í ljósi þess að alþingis-
konur eru einmitt fjórðungur
þingmanna, ef miðað er við aðal-
menn á þingi.
Það er sem sagt ekki gert ráð fyr-
ir því að á Alþingi geti verið meira
en ein kona á móti hverjum fjórum
körlum. í postulínsskálunum á Al-
þingi kristallast því kenningin um
„glerþakið". Samkvæmt henni geta
konur komist til nokkurra áhrifa og
valda, en aðeins að ákveðnu marki.
Þegar því marki er náð fara þær að
reka sig í glerþakið, eða í þessu til-
viki postulínsþakið,
sem kemur í veg fyrir
að konur nái „of ‘ langt.
Þannig geta konur
orðið deildarstjórar en
ekki bankastjórar.
Þær geta orðið einn
fjórði þingmanna, en
helst ekki mikið fleiri.
Og þær geta verið í
öðra eða þriðja sæti á
framboðslista, en helst
ekki efstar.
Ekki gert ráð fyrir
konum
Að öllu gamni
slepptu, þá segir þessi
staðreynd um postu-
línsskálamar sina sögu.
Það er ekki gert ráð fyr-
ir konum, þó að þær
séu helmingur þjóðar-
innar. Sama vandamál hefur komið
upp viða á svokölluðum“karla-
vinnustöðum", þegar konur hafa
komið þar til starfa.
Þrátt fyrir allar auglýsingar
með kvenlegum þingkörlum og
karlmannlegum þingkonum era
konur enn langt frá því að eiga
helming fulltrúa á Alþingi. Allt of
margir trúa áróðri „flokkseigenda-
félaga" um að hæfni einstakling-
anna en ekki kyn skipti öllu máli.
Allt of fáum dettur í
hug að spyrja af
hverju allar konum-
ar séu taldar svona
óhæfar.
Hversu lengi ætla
konur að sætta sig
við það að kúldrast
undir glerþaki
þeirra sem völdin
hafa? Og hversu
lengi ætlum við,
kjósendur, að trúa
því að konur sem
bjóða sig fram séu
ekki eins hæfar,
ekki nógu miklir
skörungar, of hroka-
fullar, væmnar, allt
of frekar eða hvað
það nú annars er
sem helst er notað
gegn þeim?
Um þessar mundir er verið að
vinna að skipan framboðslista
flokkanna um allt land. Ýmsar að-
ferðir eru viðhafðar og hlutur
kvenna verður eflaust misjafn
eins og áður. Ég vil hvetja kjós-
endur, kjördæmisráð og uppstill-
ingarnefndir til þess að veita hæf-
um konum brautargengi og brjóta
með því postulínsþakið á Alþingi
íslendinga.
Ingibjörg Stefánsdóttir
hafa haldið
„Það er sem sagt ekki gert ráð
fyrir því að á Alþingi geti verið
meira en ein kona á móti hverjum
fjórum körlum. í postulínsskálun-
um á Alþingi kristallast því kenn-
ingin um „glerþakið“.
Kjallarinn
Ingibjörg
Stefánsdóttir
framkvæmdastýra Sam-
taka um kvennalista
Með og
á móti
Flugfélagið Loftur yfirtaki
hlutverk Leikfélags
Akureyrar?
Oddur Halldórsson,
bæjarfulltrúi á Ak-
ureyri.
A að skoða
þetta
„Ég vildi fara aðra leið en
meirihluti bæjarráðs sem vill
fyrst skoða rekstur Leikfélags Ak-
ureyrar og samninga við ríkið og
ræða síðan
hugsanlega við
Flugfélagið
Loft. Ég skil
ekki hvers
vegna málin
eru ekki skoðuð
öll í samhengi
ef verið er að
leita að rekstr-
argrundvelli
fyrir atvinnu-
leikhús á Akur-
eyri. í mínum huga er það ekki
spurning eða aðalatriði hver rek-
ur atvinnuleikhús á Akureyri,
heldur hvort það er rekið.
Mér sýnist að málið snúist hins
vegar um hagsmunagæslu fyrir
einhvern ákveðinn hóp því það
geta fleiri séö um svona rekstur
en Leikfélag Akureyrar. Ef annar
hópur gefur sig fram og segist
geta rekið hér atvinnuleikhús fyr-
ir lægri upphæð, hvers vegna er
þá ekki samið við hann, eða
a.m.k. talað við þann aðila? Mér
flnnst ckki skipta máli hvort sá
aðili sem sér um þetta heitir Flug-
félagið Loftur eða Leikfélag Akur-
eyrar. Á mínum stutta ferli í bæj-
arstjórn hef ég komið þrívegis að
því að veita Leikfélagi Akureyrar
aukafjárveitingu, nú síðast 18
milljónir króna. Ég er ekki að
leggja til að samið verði við Loft
en finnst fáránlegt að ekki sé rætt
við aðila sem telja sig geta rekið
hér atvinnuleikhús á hagkvæmari
hátt en gert er.“
Akureyringar
geri þetta sjálfir
„Mér finnst algjört lágmark að
Akureyringar sjái um það sjáiflr
að reka atvinnuleikhús í bænum,
það þurfi ekki að fá til þess hluta-
félag úr höfuð-
borginni. En
það sem þarf að
gera er fyrst og
fremst að skoða
þau skilyrði
sem era til
rekstrarins.
Það litla sem
ég veit um
rekstur Flugfé-
lagsins Lofts er
að hann er ákaf-
lega ólíkur rekstri Leikfélags Ak-
ureyrar. Þrjú stóru leikhúsin sem
oft er talað um, Þjóðleikhúsið,
Borgarleikhúsið og leikliúsið hér
Akureyri era rekin undfr ailt
öðrum formerkjum en Loftkastal-
inn. Þessi leikhús eru bundin af
ákveðnum kjarasamningum við
leikara, leikstjóra, leikmyndahöf-
unda, hljómlistarmenn og leikrita-
höfunda, og bera meiri ábyrgð
gagnvart sínum listamönnum en
t.d. Flugfélagið Loftur sem sam-
kvæmt minum heimildum semur
á annan hátt við sina listamenn.
Frá mínum bæjardyrum séð
snýst rekstur leikhúss þó ekki
einungis um peninga, því hætt er
við að hinn listræni metnaður
setji niður ef einungis er horft á
þá hlið málsins. Á það má líka
benda að það er annað að reka
leikhús á 200 þúsund manna
svæði en á Akureyri þar sem
segja má að markaðssvæðið sé
20-25 þúsund manns. Leikhúsið á
Akureyri er lítið, tekur ekki
nema um 200 manns í sæti og út-
koman á rekstri Leikfélags Akur-
eyrar væri allt önnur og betri ef
við hefðum yfir að ráða á fimmta
hundrað sætum eins og Flugfélag-
ið Loftur hefur í Loftkastalan-
um.“ -gk
Traustl Olafsson,
lclkhússtjóri Lelk-
félags Akureyrar.