Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1998, Blaðsíða 12

: %ðtal
LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1998
Náttúran er bæði grimm og
siðlaus
DV-mynd E.ÓI.
Samkvœmt oröabók
Menningarsjóðs er vargur
„skaörœöisdýr sem leggst
á hrœ“. Tœpast á það við
um alla varga sem Sigfús
Bjartmarsson skrifar um í
Vargatali sínu sem nýver-
iö kom út hjá Bjarti. Sjálf-
ur segir Sigfús að honum
þyki sú skilgreining frem-
ur þröng og aö í mœltu
máli sé merking orðsins
mun víöari. Til dœmis noti
menn orð eins og sauð-
vargur yfir kindur sem
leggjast á gróður landsins.
Sigfús er þá spurður hvort
orð eins og kvenvargur sé
honum tamt og hvort slík-
ir vargar fái um sig kafla
í bókinni. Hann neitar því,
en segist þó reyndar hafa
frétt af nokkrum sem andi
léttar þessa dagana.
„Ég hef gert nokkrar atrennur að
því að skrifa þessa bók,“ segir Sig-
fús þegar hann er inntur eftir til-
drögum verksins. „í fyrstu var ég
bara með nokkra varga. Svo vafði
verkefnið utan á sig og fór að taka á
sig mynd. Bókin átti síðan að koma
út í fyrra en ég var svo upptekinn
við brauðstrit að það fórst fyrir.“
Sigfús Bjartmarsson rithöfundur. Hann hefur nú nýverið gefið út bókina Vargatal, hjá bókaforlaginu Bjarti.
Hálfgerður vísinda-
skáluskapur
„Hér áður lifði þjóðin af landinu
og var í samkeppni við hin rándýr-
in. Hagkvæmast þótti því að maður-
inn væri eina rándýrið og hinum
væri útrýmt. Menn skiptu náttúr-
unni upp samkvæmt tvihyggju.
Hagkvæm góð dýr og ónauðsynleg
vond dýr. Það var til dæmis stofnað
vargafélag viö Breiðafjörð sem fór
mjög nærri því að útrýma erninum.
Þorra fólks þótti það hið besta mál.
Þetta var vondur fugl.
Þaö sem mig langaði að gera var
að fara aftur fyrir þá sjm á náttúr-
una sem okkur er töm þó að hún sé
mestanpart ekki eldri en rómantík-
in. Það er að líta á náttúruna sem
fegurð og síðan ánægjulegt
myndefni. Að landslag sé fallegt út
af fyrir sig er sem sagt ung hug-
mynd. Fyrir þann tíma þýðir, svo
dæmi sé tekið, „landið er fagurt og
frítt“ búsæld, eitthvað matargott.
Hrikaleiki í náttúrunni var hins
vegar uggvænlegur, skelfilegur,
fjandsamlegur, auðnir ömurlegar.
Þetta má sjá glöggt í ýmsum göml-
um ferðabókum sem ég las þegar ég
var að undirbúa þessa bók. 1 þeim
höfðu menn allt aðra sýn sem
grundvallast á hagsmunum og nota-
gildi og hún hentaði þessari bók bet-
ur, auk þess finnst mér hún sögu-
lega sannari en hin, byggir allavega
á mun lengri hefð.“
Þó að í hverjum þætti sé fjallað
um einn varg þá er náttúran aðal-
persónan, séð með mismunandi
augum, oft barnsaugum. Sigfús seg-
ir aö skynjunin sé í bland hans
bemskuskynjun en fleira í textan-
um sé þó sett þannig upp en minn-
ingar hans. Því fari fjarri að hann
sé sögumaðurinn. En það er engu að
treysta. Það sem lítur út eins og
skáldskapur getur allt eins verið
minning og öfugt.
„Ég er líka að gera þama ákveðn-
ar tilraunir til að sýna heiminn út
frá þekkingu náttúruvísindanna á
því hvemig svona dýr skynja um-
hverfi sitt. En þar sem skynjun
skepna er frekar lítið rannsökuð og
þekkingin gloppótt þá var nóg pláss
fyrir hugarflugið eftir því sem mér
skildist á mér fróðari mönnum og
því er sá þáttur í þessu hálfgerður
vísindaskáldskapur, helvítis bölvuð
lygi, eins og maðurinn sagði, en
mikið til í henni," segir Sigfús.
Um skilianleg Ijóð og
óskiljanleg
Þetta hefur aldrei átt að vera
ljóðabálkur sem hefur svo sprengt
utan af sér formið?
„Nei, en hins vegar vom fyrstu
drögin smátextar sem bólgnuðu út,
eins og allt sem ég geri, þaö bólgnar
upp og skreppur saman á víxl, þar
til ég er orðinn sáttur við það. Ég
hef líka alltaf verið spenntur fyrir
skáldskap sem er utan flokka, ef svo
má segja, eða á jöðrunum, þar er
meira rými til að skapa, ég upplifi
fyrir ram gefín form sem fangelsi og
fjötra."
Heldurðu að þú öðlist nýjan les-
endahóp með þessari bók þar sem
hún er frábragðin því sem þú hefur
áður gert?
„Þar ertu farin að nálgast við-
tökufræði sem ég held að sé ekkert
sniðugt að hugsa mikið um, og ban-
eitrað meðan maður er að skrifa,
maður reynir bara að gera eitthvað
sem manni fmnst gott eða skipti
einhverju máli og svo verður bara
að ráðast hvort öðram finnst það
líka. Auðvitað byrjar allt á hug-
mynd sem þróunin eyðir svo
kannski, grefur jafnvel í gleymsku,
eða þetta er svona hugarmynd sem
erfitt er að festa á hendur, svo mót-
ast eitthvað með tímanum, eða fæð-
ist allt í einu.“
Þú ert nú ekki skiljanlegasta
skáldið nú á dögum. Hefur enginn
sagt það við þig áður?
„Hvað segirðu? Mér finnst þetta
allt svo auðskiljanlegt! Jú, auðvitað
kannast ég viö þetta og einhverjir
hafa kvartað yfir því að það þurfi að
hafa of mikið fyrir ljóðunum mín-
um. Þau eru líka svolítiö öðravísi
en meginstraumur íslenskrar ljóð-
listar og myndu trúlega virka mun
auðlæsilegri á marga erlenda les-
endur. Þar er hefð fyrir einhverju
sem sótt er í svipaða aðferðafræði
og fólk hefur þá að því einhverja
lykla og kannast betur við sig. Ég
held að mín ljóð séu hvorki fjarska-
lega tyrfin né erfið heldur séu þau
umfram allt fólki framandleg. Ef við
væram ekki leidd í gegnum gamlan
íslenskan kveðskap í skóla væri sá
kveðskapur miklu erfiðari aflestrar
en hann virkar fyrir okkur í dag.
Fólk hefur hins vegar aldrei veriö
leitt í gegnum þá aðferðafræði sem
ég hef verið að nota.“
Á maður sem sagt að þurfa að
hafa fyrir ljóðum?
„Ég lít ekki á það sem neinn
gæðastimpil. En hluti af besta
skáldskap heims er þannig saman-
settur að það þarf að hafa fyrir því
að komast verulega ofan í hann. Það
er eins ef þú ætlar að komast ofan í
heimspeki; þú þarft að hugsa. Þú
ferð ekkert hugsunarlaust að neinu
gagni í gegnum heimspekikenningu
og þú ferð ekkert áfram í vísindum
nema brjóta heilann. Ef þú ert að
gera þá kröfu að allt verði auðskilj-
anlegt ertu að gera þá kröfu að höf-
undurinn einfaldi og banalíseri bók-
menntimar og geri þær ómerki-
legri. Það er dálítið háskaleg krafa.
Á hinn bóginn hef ég ekkert á móti
auðskiljanlegum bókmenntum sem
hægt er að skauta yfir, en að gera
þá kröfu til allra bókmennta er
krafa um afturfór. En Vargatalið
ætti hins vegar ekki að þvælast fyr-
ir neinum, það er án efa auðlæsileg-
asta bók sem ég hef sett saman.“
Verð fljótt saddur á
veiðum
Þú verður að segja mér frá síð-
asta kaflanum. Af hverju hefurðu
manninn með vörgunum?
„Maðurinn er yfirvargur. Hann
er langhættulegasti og afkastamesti
vargur jarðarinnar, enda langt kom-
inn með það að eyða lífríkinu. Kafl-
inn um veiðimanninn er þó aöallega
nokkur orð til skilningsauka, smá-
andóf gegn almennum fordómum
skinhelgra morðnauta sláturhús-
anna og garðyrkjubænda, tilraun til
að varpa ljósi, þó lítið sé, á hvað
liggur að baki veiðimentalítetinu.
Það hefur lengi verið vinsælt að líta
á náttúruna sem eitthvað fallegt og
saklaust. En að sjálfsögðu er hún
bæði grimm og siðlaus. í samræmi
við það er lítil viðkvæmni í þessari
bók, náttúran gengur út á að hver
étur annan eftir bestu getu, það er
svo einfalt. En þar með er ekki
nærri öll sagan sögð, fyrir mér er
dýrarikið bæði heillandi fallegt og
fullt af skemmtilegheitum sem ég
vona að komist þama að einhverju
leyti til skila.“
Nú ert þú veiðimaður. Finnst þér
gaman að drepa?
„Mér þykir ekki gaman að drepa
en mér þykir gaman að veiða, botna
örlítið meira í náttúrunni ár frá ári,
átta mig betur á atferli dýra, greina
hljóö o.s.frv. Maðurinn er lélegt rán-
dýr aö öðra leyti en því að hann hef-
ur skynsemina og námshæfileikana.
Veiðar era fyrir mér lífstíðarstúdía
í ákveðnum hliðum náttúrannar og
svo þarf vitaskuld að ná ákveðinni
fæmi á veiðitækið en það er minna
mál.“
Hvað skýturðu helst?
„Ég skýt yfirleitt bara nokkrar
gæsir sem ég ét og verð mjög fljótt
saddur á veiðum. Þótt ég fengi enda-
laust flug væri mér ómögulegt að
skjóta i kerruna eins og sumir. Ég
eyði líka miklu meiri tíma í að
verja vörp, sem er í eðli sínu skít-
verk, en það þarf einhver að sinna
því. Þetta er liður í náttúravemd
þar sem mannfélagið hér er búið að
raska náttúranni, einkum hvað
varðar máfastofna. Hér fyrr á öld-
um féll þessi fugl í stóram stíl und-
ir vor og náttúran hélt jafnvægi. En
núna situr máfurinn að kjötkötlmn
úti á miðum og viö frystihúsin og
haugana svo ekkert drepst af hon-
um af náttúrulegum orsökum. Svo
kippir náttúran í hann á vorin og
hann fer að ræna eggjum og ungum.
Fjöldinn er of mikill til að margir
aðrir stofnar þyldu það, væri ekkert
að gert.“
Maðurinn er ekki eðli-
legt dýr
í umræðu um ýmsa varga og nýja
minkagildru sem „leiftursnöggt
molar hausa“ segir Sigfús að mink-
urinn sé eina dýrið sem honum
væri sama um að yrði útrýmt.
„Minkurinn er aðskotadýr, sem
flutt var inn til loðdýraræktar fyrr
á öldinni, en slapp síðan úr búrum.
Svo komust menn að því að þetta
var geðbiluð skepna og forskrúfuð í
henni forðasöfnunarhvötin, drap
bara og drap eins og geðbilaður
fjöldamoröingi. Minkurinn er ekki
eðlilegt dýr þó að nú séu þeir farnir
að halda því fram að hann sé eitt-
hvað að lagast á geði og náttúran að
aðlagast honum.“
En maðurinn?
„Siðlegir veiðimenn era þokka-
lega eðlileg dýr en maðurinn sem
tegund er ekki eðlilegt dýr á meðan
hann heldur áfram að eyðileggja
umhverfi sitt og annarra. Hér á
landi kemur mannfæðin að vísu
náttúrunni enn til góða en þó hafa
mörg hervirkin verið unnin, á vot-
lendinu til dæmis, í miklu meira
mæli en þörf var á undir tún. „
Hvað þykir þér þá um væntanleg-
ar virkjanaframkvæmdir?
„Þegar ráðamenn fara að tala um
álver hugsa ég alltaf um það hvað
þessi þjóð er komin stutt frá úr-
ræðaleysinu sem hún sökk í á mið-
öldum. Mér finnst þessi áform
byggjast á vanþróuðum hugsunar-
hætti og Eyjabakkar eru engin smá-
fóm. Og þá fer maður að hugsa
dapur til þess að hin hliðin á mál-
inu er sú að það er enn algengt að
hugvit, framleiki og snilli mæti hjá
ráða- og peningamönnum sömu tor-
tryggni, tregðu og vantrú, ef ekki
fjandskap, og í gamla bændasamfé-
laginu. Það er nefnilega allt fullt af
möguleikum í þessu landi sem eru
bæði mann- og vistvænni en stór-
iðja. Það þarf hins vegar að veita
hæfasta fólkinu bæði tíma og fé til
þess að þróa þá.“
-þhs
„Maðurinn er yfirvargur. Hann er langhættuleg-
asti og afkastamesti vargur jarðarinnar, enda
langt kominn með það að eyða lífríkinu."