Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1998, Blaðsíða 53

LAUGARDAGUR 28. NOVEMBER 1998
y
ból&kafli
65
Kanadískir hermenn f skotgröfum fyrri heimsstyrjaldarinnar. Vitað er með
vissu um 1245 íslendinga sem börðust í herjum Kanada og Bandaríkjanna í
styrjöldinni en sennilega hafa þeir verið ennþá fleiri. Stríðið rauf samband-
ið við ísland og eftir það dró mjög úr vesturferðunum. í stríðinu breyttist
einnig sjálfsmynd „landa" í Vesturheimi - þeir hættu að vera „Vestur-íslend-
ingar“ og urðu smám saman „lcelandic Canadians" - Kanadamenn af ís-
lenskum uppruna.
Frá vinstri: Einar Sigurður Anderson, Aðalsteinn Janus Sigurðsson, Gústaf I.. Magnússon og Hjáimar Stephaníus Sigurðsson, fjórir af þeim sem féllu í orr-
ustunni löngu við Somme sumarið 1916. Eftir því sem næst verður komist féllu 144 Vestur-íslendingar í strfðinu og 207 særðust f bardögum fyrir hina nýju
fósturjörð - Kanada eða Bandarfkin.
Hún setur jaíhan hátíðina og hefur
með sér tvær hirðmeyjar sem tákna
Kanada og Bandaríkin. Árið 1932 var
Winnipeghátíðin færð til Gimli og
hana sækja nú tugir þúsunda
manna.
Somme
I átökunum um fallega dalinn sem
áin Somme rennur um fengu margir
Vestur-íslendingar sína eldskím.
Sumarið 1916 höfðu stríðandi fylk-
ingar grafið sig þar niður í skotgraf-
ir hvor gegnt annarri með margra
kílómetra löngum rangölum. Á miUi
þeirra var einskismannsland, yfir-
leitt nokkur hundruð metra breitt.
Það var hinn eiginlegi stríðsvöllur,
sundurtættur af sprengjuregni. Fyrri
heimsstyrjöldin var einkum háð í
límkenndri gráleitri leðju þegar
rigndi og í rykmekki þegar þurrt var.
Bardaginn hófst í byrjun júlí en í
lok ágúst 1916 komu kanadískir her-
flokkar til Somme-héraðs til þess að
leysa af hólmi það sem eftir var af
áströlskum og nýsjálenskum sveit-
um. í þessum hópi voru fjölmargir
Vestur-íslendingar. Þeir voru komn-
ir til að undirbúa mikla árás sem átti
að hefja 15. september með þátttöku
fiölda herfylkja bandamanna.
Þá um morguninn, tuttugu mínút-
ur yfir sex, var hleypt af stóm byss-
unum, mennimir klifruðu upp úr
gryfjum sínum og hlupu yfir einskis-
mannslandið. Þeir réðust ofan í skot-
grafir Þjóðverja með handsprengjur,
rifila og byssustingi, drápu allt kvikt
og komu sér fyrir. Sumir komust þó
ekki alla leið. Einar Sigurður Ander-
son, þrítugur bóndi sem fæddist á
Hólshúsum í Borgarfirði eystra, kom
ekki aftur úr þessari fyrstu árás.
Undir kvöld var aftur skipað til árás-
ar. Enn rigndi sprengikúlum yfir
Þjóðverja og aftur hlupu vestur-is-
lensku hermennimir með félögum
sínum upp á opið svæði og náðu
nokkur hundrað metrum til viðbótar
af blóði drifinni leðju.
Það rigndi látlaust. Dagar liðu.
Sumir herflokkanna vora örmagna.
Byssumar virkuðu ekki, allt var
gegnblautt og mennimir úrvinda,
særðir og sjúkir. Aðrir gátu haldið
áfram og rekið fleyga í víglínu Þjóð-
verja. En alltaf tóku við nýjar og nýj-
ar skotgrafir óvinarins og alltaf virt-
ist hann geta svarað skothríðinni.
Eins og jafnan i stríði stóðu hers-
höfðingjar í öraggi-i fjarlæð og færðu
nýja vígstöðu jafnharðan inn á landa-
kortið. Að tíu dögum liðnum varð
ljóst að ef árangur ætti að nást i or-
ustmmi yrði að hrekja Þjóðverja úr
mikilvægri skotgröf sem kölluð var
Regina. Skipun kom til tveggja
kanadískra herfylkja: Þau skyldu
vera í víglínunni þar til Regina væri
unnin.
Þetta var vonlaust verk hvemig
sem á það var litið. En það var reynt.
Nokkur hundruð menn ruddust
skyndilega upp úr gröfum sínum og
hlupu skjótandi í átt að Þjóðverjum.
Þeir komust ekki áfram fyrir gadda-
vírsflækjum og á hlaupunum til baka
voru þeir brytjaðir niður. Þá var aft-
ur reynt. Nú fóra menn með góðar
gaddavírsklippur og náðu að komast
í gegn. Sá hópur var drepinn allur í
heild sinni. Enn var safnað liði og
sendur af stað nýr hópur manna sem
hljóta að hafa verið viti sínu fjær af
hræðslu. Einhverjir komust alla leið
ofan í hina eftirsóttu þýsku skotgröf,
en þeir vora fáir og þegar þeir höfðu
kastað handsprengjunum sem þeir
höfðu meðferðis og tæmt rifila sína -
þá snera Þjóðverjar aftur. Þeim varð
ekki bjargað.
Á nokkrum vikum fórast í þessum
bardaga og öðram ámóta við Somme
um 20 þúsund kanadískir hermenn
og mikill fjöldi særðist. Þama vora
nokkrir tugir pilta af íslenskum ætt-
um og lifðu flestir. Þó ekki allir. Ámi
Valdimarsson féll 21. september, Að-
alsteinn Janus Sigurösson lést 26.
september, Hjáimar Stepbaníus Sig-
urðsson særðist þrisvar, síðast til
ólífis 27. september. Svo voru þeir
fjölmörgu sem fórast án þess að
mönnum tækist að ná líkum þeirra
upp úr leðjunni. Þar á meðal hafa lík-
lega verið John Johnson, sem fór sjö
ára með foreldram sínum, Pétri Jó-
hannssyni og Jóhönnu Jónsdóttur,
úr Skagafirðinum vestur um haf.
Hann tók þátt í þessum áhlaupum og
var að þeim loknum sagður horfinn í
hermálaskýrslunni. Gústaf I. Magn-
ússon var fæddur í Manitoba, sonur
Ingimars Magnússonar af Barða-
strönd og Júlíu Jóhannesdóttur frá
Hallormsstað. Hann var aðeins sext-
án ára þegar hann gekk í herinn árið
1915 og eftir æfmgar í Kanada og
Bretlandi var hann sendur til Frakk-
lands. Vegna þess að hann var aðeins
sautján ára stóð honum til boða sum-
arið 1916 að verða eftir en hann kaus
að fara með félögum sínum í her-
flokknum til Somme. Þar beið hann
bana í einu af hinum vonlausu
áhlaupum og spurðist aldrei til hans
meir.
KRAKKAR!
MUNIÐ EFTIR OKKUR
TANNIOGTÚPA
Öll Lionsdagatöl eru merkt:
Þeim fylgir límmiði með Tanna og Túpu og tannkremstúpa.
Allur hagnaður rennur til líknarmála.
>