Dagblaðið Vísir - DV - 15.10.1999, Blaðsíða 38

í Frakklandi er það ekkert grín að vera kona. Þingkonan Christine Boudin
fór til dæmis að gráta þegar samstarfsmenn hennar niðurlægðu hana í
þinginu og umhverfisráðsstýran, Dominíque Voynet, fær að finna fyrir því
að vera kona. Margrét Elísabet Ólafsdóttir kíkti á fund með kvikmyndastýrum
og athugaði hvernig þeim líður í kvikmyndabransanum.
Kvikmyndir, konur og völ
I fyrra var mér boðið að ganga í fé-
lag sem er eins og sniðið fyrir mig. Það
eina sem ætlast er til af mér sem félaga
- þó enginn neyði mig til neins - er að
mæta á kvikmyndasýningar um það bil
einu sinni í mánuði og drekka kampa-
vín á eftir. Þetta fina félag heitir Les
Lumiéres og var stofnað fyrir fimm
árum af fræknum breskum fréttaritara
hér í París, Edward Bohr, og frægum
kvikmyndaframleiðanda, Daniel Tosc-
an de Plantier, sem nú gegnir því
starfi að kynna franskar kvikmyndir í
útlöndum. Meðlimir félagsins eru ailir
erlendir fréttaritarar hér í Frakklandi
og er það eina skilyrðið fyrir inngöngu
í félagið - að vera útlenskur blaðamað-
ur sem skrifar í útlensk blöö. Rétt eins
og fyrirmynd félagsins, Golden Globe
(þetta er metnaðarfullt félag), veitir
Lumiéres kvikmyndaverðlaun einu
sinni á ári, rúmum mánuði áður en
frönsku César-verðlaunin eru veitt. Á
þessu ári steig félagið það framfaraspor
að vera með verðlaunaafhendinguna í
beinni útsendingu á ljósvakasjónvarps-
stöð - í stað kapalstöðvar áður - og spá
rétt til um Césarinn. Það verður hins
vegar að segjast eins og er að Lumiéres
hafa ekki beint sama vægi og Golden
Globe.
Kvikmyndaleikstýrur
Það voru ekki margir félagsmenn
mættir á fyrsta umræðufund félagsins,
Les Lumiéres, í síðustu viku með þrem-
ur frönskum kvikmyndaleikstýrum og
einum framleiðanda - af kvenkyni - til
að ræða stöðu kvenna í kvikmynda-
gerð.
Kvikmyndaleikstýra segi ég alveg
vUjandi þvi hér í Frakklandi hefur
mikU umræða verið að undanfómu um
kvengervingu orða sem tákna starfs-
heiti og stjómunarstörf. Kvikmynda-
leikstýra hljómar ágætlega á frönsku
(réalisatrice) en hið sama verður ekki
sagt um kvenkynsútgáfuna af ráðherra
sem mikið er rifist um - enda fimm
„Tónninn var í anda
þeirra sem telja að
kvenréttindabaráttunní
sé lokið. Konur séu þar
sem þær langi til að
vera, meðal annars í
kvikmyndum. Þetta sjá-
ist best á því að þær
eru áberandi í hópi nýrr-
ar kynslóðar franskra
kvikmyndaleikstjóra."
„Orðahríðin á ráðherrann
hefur hneykslað marga
en mest þó nokkrar kon-
ur sem stofnuðu sam-
tökin Varðtíkur. Þær hafa
það markmið að berjast
gegn niðurlægjandi
orðanotkun karlmanna
þegar þeir tala um kon-
ur, auk þess sem þær
vilja beita sér fyrir
breyttri ímynd kvenkyns-
orða, eins og tíkur. “
konur í ríkisstjóm sem enginn veit
hvernig best er að ávarpa. Frönsku
kvenráðherrarnir eru allar miklir
skörangar þó ólíkar séu og hafa allar
lent einhvem tíma í sviðsljósinu á
þessum rúmu tveimur árum sem þær
hafa setið í ríkisstjóm. Mest áberandi i
fjölmiðlum er þó vafalaust umhverfis-
ráðherrann Dominique Voynet.
Henni er ekki aðeins stillt fram sem
talsmanni ríkisstjórnarinnar þegar
gefa þarf fjölmiðlum diplómatísk svör
um innbyrðis ágreining, málaflokkur
hennar er viðkvæmur. Ráðherrann hef-
ur þurft að sæta sérlega grófum árás-
um frá skotveiðimönnum sem vakið
hafa mikla athygli, hvort sem um hefur
verið að ræða innbrot á skrifstofur
hennar eða munnlegar árásir þar sem
hún er uppnefnd hóra og beðin um að
fLetta sig klæðum og þekkjast jafnvel
dæmi þess að þær hafi verið notaðar í
sjálfu þinginu. Orðahríðin á ráðherr-
ann hefur hneykslað marga en mest þó
nokkrar konur sem stofnuðu samtökin
Varðtíkur. Þær hafa það markmið að
berjast gegn niðurlægjandi orðanotkun
karlmanna þegar þeir tala um konur,
auk þess sem þær vilja beita sér fyrir
breyttri ímynd kvenkynsorða, eins og
tíkur.
Öll þessi umræða virðist hafa farið
fram hjá frönskum kvikmyndaleikstýr-
um sem greinilega kannast ekkert við
framkomu á borð við þá sem konur í
stjórnmálum þurfa að glíma við. Á
fundi Lumiéres sátu þær fjórar, Tonie
Marshall (Pas trés catholique), Venus
Beauté (Institut), Claire Devers (Max
et Jérémie) og Emilie Deleuze (Peau
Neuve) með framleiðandanum
Fabienne Vonier á rauðum sófum og
fullyrtu að þessi umræða um kynferði
kvikmyndaleikstjóra ætti engan rétt á
sér. Það skipti engu máli hvort kvik-
mynd væri búin til af konu eða karli.
Slíkt væri algjört aukaatriði. Það eina
sem skipti máli væru gæði myndarinn-
ar.
Það var vissulega auðvelt að vera
sammála þeim stöllum og freistandi að
taka undir viðhorf þeirra. Eftir því sem
á umræðuna leið voru því bæði þátt-
takendur í sal og á sófum orðnir sann-
færðir um að allt tal um kynferði kvik-
myndaleikstjóra væri óspennandi tíma-
skekkja. Konur hefðu sannað sig og það
sæist best á því að þær byggju til alls
konar myndir en ekki neinar „konu-
myndir", ekki frekar en karlar byggju
til „karlamyndir". Og á endanum vora
allir farnir að vorkenna kvikmynda-
leikstýrunum fyrir að vera þarna sem
fulltrúar annarra kvikmyndaleikstjóra
af kvenkyni og enginn vissi lengur
hver tilgangur umræðnanna var.
Ekki treyst fyrir peningum
Tónninn var í anda þeirra sem telja
að kvenréttindabaráttunni sé lokið.
Konur séu þar sem þær langi til að
vera, meðal annars i kvikmyndum.
Þetta sjáist best á því að þær era áber-
andi í hópi nýrrar kynslóðar franskra
kvikmyndaleikstjóra. Öll umræða um
kynferði sé því ekki aðeins þreytandi
heldur óþörf. Það sé einstaklingurinn
sem skipti máli. En þó margt hafi
áunnist í kvenréttindabaráttunni og
konur séu orðnar þreyttar á því að tala
fyrst um sjálfar sig sem konur og svo
sem eitthvað annað þá tala tölumar
sínu máli. Því gátu konumar við pall-
borðið ekki neitað þó að þær neituðu
að gera mál úr því.
Þrátt fyrir vaxandi íjölda kvenna í
franskri kvikmyndaleikstjórastétt eru
þær enn sem komið er ekki nema brot
af heildinni. Af þeim 70 frönsku mynd-
um sem frumsýndar vora á fyrri helm-
ingi þessa árs voru aðeins níu eftir
konur. Það getur ekki talist hátt hlut-
fall. Það er líka staðreynd að kvenfólk-
ið býr aðallega til litlar myndir (lesist
ódýrar) og svokallaðar höfundarmynd-
ir. Ástæðan er einfaldlega sú, því neit-
ar engin, að þær hafa ekki sama að-
gang að fjármagni og starfsbræður
þeirra. Þeim er ekki treyst fyrir háum
peningafúlgum. Það kemur því varla
fyrir að kona hafi úr að spila hundruð-
um milljóna til að búa til stórmynd
(lesist dýr mynd). Nýjasta kvikmynd
Diane Kurys, Böm aldarinnar, sem
fjallar um ástarsamband George Sand
og Alfred de Musset, er líklega þessi
fræga undantekning sem sannar regl-
una.
Það kom hins vegar skýrt fram í
þessum umræðum að leikstýrurnar
töldu skýringuna á þvi að kvenkyns
kvikmyndaleikstjórar eru óvenju
margir í Frakklandi vera þá að í land-
inu eru einfaldlega framleiddar fleiri
kvikmyndir
en í flestum
öðrum lönd-
um heims.
Einhvern
veginn
fannst
manni
sú stað-
rey nd
s t i n g a
nokkuð í
stúf við þá
fullyrðingu að
það skipti engu
máli af hvað kyni
leikstjórinn er.
Kannski má
segja að það
skipti engu
máli þegar
myndin er orð-
in til en ein-
hver ástæða er
fyrir því að
konur eru færri en
karlar í þessari stétt.
Enginn viðstaddra
vildi kannast við að
ástæðan væri sú að
kona ræki sig á fleiri
veggi en karlmaður í
sömu sporum.
Þær fullyrða að
allt sé þetta
spurning um að
hafa gott handrit
sem geti sannfært framleiðandann.
Kynferði hafi þar engin áhrif. Claire
Devers beindi athyglinni í aðra átt og
benti á að það væri miklu erfiðara fyr-
ir konur að vera tæknimenn eða fram-
leiðendur en leikstjórar. Enn sé litið á
tæknina sem karlafag og hið sama
megi segja um framleiðsluna sem
höndlar með peninga. Þessir síðast-
nefndu hafa völdin. Það sjáist best í
Hollywood þar sem konur era útilokað-
ar frá leikstjórn af ráðandi karlaveldi. í
samanburði við bandarískar konur era
þær frönsku því í draumastöðu,
kannski vegna þess að samskipti kynj-
anna era á öðram nótum hér en í henni
Ameríku. í Frakklandi er talið bæði
sjálfsagt og nauðsynlegt að beita
sjarma í samskiptum. Þetta á ekki síst
við um kvikmyndabransann, segir Ton-
ie Marshall.
Leiðindadrósin og krafan
Kvikmyndaleikstýrurnar vilja því
ekki kannast við að hafa þurft að sæta
sams konar meðferð og umhverfisráð-
herrann. Claire Devers endar þó umræð-
una á því að vitna í litla reynslusögu
sem segir meira en margar fuilyrðingar:
„Þegar kona er með kröfur um vönd-
Mimi Leder er ein af fáum
kvenleikstjórum í Banda-
ríkjunum og leikstýröi
m.a. Deep Impact.
Þaö veröur samt aö
segjast eins og er aö
hingað til hafa kven-
leikstjórar átt mjög
erfitt upp-
dráttar í
Banda-
ríkjun-
um.
uð vinnubrögð er hún kölluð frekja en
þegar karlmaður fer fram á slíkt hið
sama er einfaldlega sagt að hann sé
kröfuharður. Ég held að karlmenn noti
svona orðalag þegar þeir vita ekki hvað
þeir eiga að segja við konur,“ heldur
hún fram og hristir af sér móðgunina.
Engin þeirra kannaðist við hafa
grátið undan særandi orðum sam-
starfsmanna sinna, líkt og þingkonan
Christine Boudin í fyrravetur þegar
þingmenn hæddust að henni í ræðustól
eftir að gaullistar höfðu stillt henni upp
sem fuiltrúa afturhaldsafla flokksins í
umræðum irni lagafrumvarp um sam-
búðarsáttmála en könnuðust svo ekk-
ert við að hafa sömu skoðanir. Þó má
reikna með því að slíkt hafi einhvern
tíma átt sér stað í kvikmyndabransan-
um. Það er hins vegar engin lygi að
franskar konur fá aðgang að því sem
þær ætla sér hafi þær nógu sterk bein
og þann jámvilja sem þarf til að standa
af sér tortryggið augnaráð, alls kyns
prófanir og niðurlægjandi háðsglósm-
starfsbræðra sinna - þegar barist er
um völd.
Margrét Elísabet Ólafsdóttir,
frá París
wrm.
MUSIC TELiVISION
Á MTV EUROPi MUSIC AWARDS í BOÐI
FARÐU INNÁ VÍSIR.IS
e>nx>pe
ITluSÍC
AWdS
1 11II IHM
AWAlttl IN llll WOHUt

f ó k u s
15. október 1999
38