Dagblaðið Vísir - DV - 22.11.1999, Blaðsíða 18

18
ennmg
MÁNUDAGUR 22. NÓVBMBER 1999 JLlV
Steinunn Sigurðardóttir heldur upp á 30 ára skáldafmæli með Hugástum:
Ljóðiö er mitt heimili
Steinunn Sigurðardóttir á þrjátíu ára
skáldafmœli um þessar mundir. Ljóóabókin
Sífellur kom út árió 1969, þegar Steinunn var
aóeins 19 ára, og um síöustu helgi kom út
sjötta Ijóöabók hennar, Hugástir. Auk Ijóöa
hefur Steinunn skrifaö skáldsögur, m.a.
Tímaþjófinn og Hjartastaö sem fœrði henni
íslensku bókmenntaverölaunin 1996, smásög-
ur og leikrit.
valdar á Sífellur voru þó fyrst og fremst Is-
lenskir módemistar. Ég er fædd 1950 og
mamma átti mikið af ljóðabókum módem-
ista og ungra skálda og hélt þeim að manni,
Steini Steinarr, Stefáni Herði Grímssyni,
Hannesi Péturssyni. Og í menntaskóla
kynntist ég Sigfúsi Daðasyni, Hannesi Sig-
fússyni og fleirum fyrir atbeina Baldvins
Halldórssonar og hans góða leshrings.
Steinunn Sigurðardóttir með um það bil þrjátíu ára millibili. Ekki verður séð að skáldskapurinn hafi
hentað henni illa. Eldri myndin er úr safni DV, þá yngri tók E.ÓI.
Þegar Steinunn kom fyrst fram vora tíma-
mót í okkar heimshluta. 1968 var hið mikla
byltingarár, kennt við æskuna, og á næstu
árum og áratug óx nýju raunsæi fiskur um
hrygg. Hið skorinorða ljóð var þá að vísu tíu
ára gamalt i íslenskri ljóðagerð en togaðist á
við hinn lífseiga módemisma, og viö spurð-
um Steinunni fyrst hvar hún flokki sjálfa sig
í upphafi - var hún módemisti eða nýraun-
sæisskáld? Steinunn hikar bara örskots-
stund áður en hún svarar.
Ekki hreinræktuð
„Maður hugsar ekki um sjáifan sig í flokk-
um,“ segir Steinunn. „Maður gerir sinn hlut
og finnst það vera verkefni fyrir aöra að at-
huga hvar maður stendur og með hverjum.
En ef ég lít á feril minn í heild þá tel ég úti-
lokað að ég sé hreinræktuð. Tímaþjófurinn
byrjar til dæmis sem tiltölulega normal
skáldsaga, raunsæisleg frásögn sem síðan fer
út um allar trissur í stíl og byggingu. Áhrifa-
Einnig byrjaði ég snemma að lesa enska ljóð-
list. Ljóð spretta ekki úr engu og áhrifavald-
ar á ungt skáld hljóta að vera margir. En svo
ég komi aftur að spumingunni þá finnst mér
fyrstu bækumar mínar, Sífellur og Þar og
þá, blandaðar. Það er ekki hægt að segja að
þær séu annaðhvort raunsæjar eða
módernískar."
Að buiðast með húsgögn
- Þú hófst feril þinn sem ljóðskáld en fórst
svo yfir i sögur, fyrst smásögur og 1986 kom
fyrsta skáldsagan þín. Nú býst ég við að flest-
ir af yngri kynslóð líti á þig sem sagnaskáld.
Hvað segirðu sjálf?
„Ég hlýt að segja að ég sé bæði og - bæði
ljóðskáld og sagnaskáld," segir Steinunn.
„En lengstu og dýpstu rætur mínar eru í
ljóði. Mér finnst eins og ljóðið sé mitt heim-
Úi en prósinn mín útlönd, og það er svo
miklu skemmtilegra að yrkja ljóð en skrifa
prósa. Skáldsagnagerð er i rauninni hrein
plága - svo ég komi nú út úr skápnum - að
burðast með þetta „segir hann“, húsgögn,
veðurlýsingar, það sem fólk leggur sér til
munns... og öll þessi orð, þessi massi af orð-
um. Vinur minn einn sem hefur bæði skrif-
að leikrit og skáldsögur spurði mig hvort ég
væri vitlaus að vera í þessu skáld-
sagnastauti, það væru í þeim svo mörg orð.
Aftur væri miklu minni vinna að semja leik-
rit, og hann tiltók muninn á orða-
fiölda í meðalskáldsögu og svo aftur
leikriti.
Já, það hanga mörg aukaatriði
utan á þessum blessuðum skáldsög-
um,“ heldur Steinunn áfram, „en án
þeirra væru þær ekki bækur. Tíma-
þjófurinn var örvæntingarfull til-
raun til að losa sig undan þessum
voðalegu aukaatriðum."
- Þó fylgdirðu henni ekki eftir
með fleiri „nýsögum"...
„Nei, maður skrifar ekki Tíma-
þjófinn nema einu sinni. Hann tók
mig sjö ár og ég var með hita mest-
allt síðasta árið! Ég vil ekki lifa
þann tíma upp á nýtt þó að gaman
hafi verið að safna efninu í þá sögu.“
Engin ást nema hugást
Næsta ljóðabók Steinunnar á und-
an Hugástum kom 1991 svo að nýja
bókin hefur verið lengi í vinnslu.
„Sum ljóðin i Hugástum eru jafn-
vel ennþá eldri,“ segir Steinimn,
„þau pössuðu bara ekki inn í Kúa-
skít og norðurljós en eiga betur við
Hugástir. Ljóðabók verður til á löng-
um tíma því ég er alltaf að yrkja
meðfram, svo raða ég inn í bók
þannig að hún verði heild.“
Steinunn hefur frá því fyrsta verið ásta-
skáld og titill nýju bókarinnar rímar vel við
það. En hæfir hann efni þessarar bókar sér-
staklega?
„Titillinn er bæði réttur og blekkjandi,“
svarar Steinunn. „Hann gefur hugmynd um
efni hennar en leiðir lesandann líka afvega.
Þannig finnst mér ágætt að titlar séu. En
hluti bókarinnar fiallar um hugástir og ég er
þeirrar skoðunar að það sé ekki til nein ást
nema hugást - helst i fleirtölu. Ég er líka
komin á það stig að mig langar til að draga
saman út á hvað lífið gengur og þetta er
kannski heimspekilegri bók en mínar fyrri;
og hún er opnari en þær, færri myrk og tor-
ræð ljóð, en það er alveg óvart. Maður stjóm-
ar ljóðum miklu minna vitsmunalega en
skáldsögum. Mestu skiptir aö hjartað og
hausinn vinni saman þegar þú skrifar. Hjart-
að má ekki fá að taka á rás út í móa og ekki
hausinn heldur. Þetta verður að fylgjast að.“
Steinunn heldur upp á skáldafmælið er-
lendis en Mál og menning gefur Hugástir út.
Enginn punktur, ekkert strik
Af fiölmörgum ofbeldisverkum hinnar
nafnlausu aðalpersónu Myrkravélarinnar er
aðeins einu lýst beint. Hann er ennþá ungur
drengur, vopnið er klaufhamar og árásinni
er lýst þannig: „Áður en ég vissi af hafði ég
barið hann af alefli í hnakkann með hamrin-
um.“ Þetta hamarshögg leiðir hugann að
annarri söguhetju og öðram klaufhamri,
upphafskafla Riddara hringstigans eftir Ein-
ar Má Guðmundsson þar sem hamarshögg i
höfuð setur ævintýralega strákaveröld bók-
arinnar í gang. Ein leiðin að Myrkravélinni
er að lesa hana sem andófsverk gegn ævin-
týraheimi strákabókanna. Þetta er ekki-
strákabók, ekki-þroskasaga. Sjálfsmynd aðal-
persónunnar er ekki af einstökum hlutum
sem felldir era i heild, punktur, punktur,
komma, strik. Þvert á móti. í upphafi teikn-
ar hann sjálfan sig sem einfaldan hring með
þremur gapandi tóttum og þá sömu mynd
teiknar hann að leiðarlokum, læstur inni í
klefa fyrir andstyggilegan glæp.
Þetta er heldur ekki sálfræðileg skáldsaga,
þótt ýmislegt í hegðun aðalpersónunnar falli
ágætlega að kenningum sálfræðinnar, t.d.
samband getuleysis og brennufíknar. Kjami
mannlýsingarinnar er miklu fremur tilvist-
arlegur eða heimspekilegur. Og kjami er
raunar ekki rétta orðið, tóm væri nærri lagi,
aðalpersóna Myrkravélarinnar er maður
sem frá fyrstu stundu er holur að innan og
myrkrið sem hann hýsir
gerir hvort tveggja að soga
hann inn í sjálfan sig og
gera hann algerlega kaldan
fyrir umhverfi sínu og öðru
fólki. Líf hans er fullkom-
lega merkingarlaust, jafn-
vel öfgafull reynsla ofbeldis-
ins virðist láta hann ósnort-
inn. Aðeins eldurinn og
eyðilegging hans veita hon-
um fyllingu.
Nú er slík útmálun á geð-
veiki, ofbeldi og merkingar-
leysi náttúrlega ekki frum-
leg í sjálfu sér, og eftir þann
rúma klukkutíma sem tek-
ur að lesa Myrkravélina eru
kannski fyrstu viðbrögð að afgreiða hana
sem stílæfingu í hryllingi - eftirlíkingu. En
Bókmenntir
Jón Yngvi Jóhannsson
þótt bókin sé stutt heldur hún áfram að leita
á mann að lestri loknum. Stillinn er knapp-
ur svo jaðrar við meinlæti og frásagnarhátt-
urinn brotakenndur, þannig að sagan sam-
anstendur af einstökum at-
vikum fremur en sam-
felldri frásögn. Frásögnin
er á köflum þurr, allt að
því skýrslukennd, en samt
er í henni ákafi og spenna
sem skapa rödd sögu-
mannsins óvenju mikinn
undirtexta, þagnir hans
eru á köflum beinlínis æp-
andi. Eitt af því sem stuðl-
ar að þessu er hin algera
fiarvera grafiskra ofbeldis-
lýsinga í bókinni. Eina of-
beldisverkið sem lýst er
auk hamarshöggsins er
árás sem sögumaður sjálf-
ur verður fyrir, ofbeldi
hans sjálfs er þögult, en samt miðlægt í bók-
inni, holur kjami, rétt eins og persóna hans
sjálfs.
Frásagnaraðferð bókarinnar og efni henn-
ar magna þannig hvert annað upp. Myrkra-
vél Stefáns Mána er frumlegt tilbrigöi við
klassiskt nútímalegt stef, athyglisverð skáld-
saga ungs höfundar sem lofar góðu um fram-
haldið.
Stefán Máni
Myrkravél
Mál og menning 1999
Bergljót heiðruð
Bergljót Jónsdóttir, sem hefúr
stýrt listahátíðinni í Bergen í
Noregi með harðri hendi undan-
farin ár og stundum orðið um-
deild, hefúr nú fengið sérstaka
viðurkenningu M Frökkum fyr-
ir umhyggju sína fyrir listinni.
Fyrr í þessum mánuði afhenti franski sendiherr-
ann í Noregi henni franska menningarorðu með
þökkum fyrir glæsilega listahátíð undir hennar
stjóm. Bergljótu kom heiðurinn á óvart. „Hlut-
verk mitt er að beina kastljósinu að listamönn-
unum sem koma á hátíðina mína,“ segir hún í
samtah við Bergens Tidende, „þessi heiður
bendir til þess að ég hafi ekki staðið mig nógu
vel í því hlutverki!"
Við óskum Bergljótu innilega til hamingju
með heiðurinn.
Ný lög Listahá-
tíðar í Reykjavík
Og talandi um listahátíð-
ir þá verður glæsileg lista-
hátíð hér hjá okkur næsta
sumar með ballettflokki frá
San Francisco, sýningu á
íslands þúsund ljóðum,
stórsöngvarátónleikum, Mozartóperu með brúð-
um og ótalmörgu öðru. Sú listahátíð verður hin
síðasta með því sniði sem verið
hefúr í gildi frá upphafi, 1970. Eftir
hana tekur við nýtt snið. Nú tekur
fimm manna framkvæmdastjóm
allar hstrænar ákvarðanir undir
stjóm formanns sem th skiptis er
skipaðui' af menntamálaráðherra
og borgarstjóra. I nýrri skipan
mun þriggja manna stjóm ráða
listrænan sfjómanda sem verður
einráður um efnisval á listahátíð - eins og Berg-
ljót Jónsdóttir er í Bergen. Þessi listræni stjóm-
andi stendur svo og fellur með
sinni hátíð.
Þriggja manna yfirstjóm hef-
ur þegar verið skipuð þótt ekki
taki hún til starfa fýrr en á
næsta ári. Fuhtrúi menntamála-
ráðuneytisins er Sveinn Einars-
son leikstjóri, núverandi for-
maður Listahátíðar í Reykjavik,
fúhtrúi borgarstjóra er Hahdór
Guðmundsson útgáfúsljóri og fúhtrúi Fuhtrúa-
ráðs Listahátíðar var á síðasta fúndi þess kosin
Karólína Eiríksdóttir tónskáld. Kepptu þær
Anna Líndal myndlistarmaður um þetta sæti og
sigraði Karólína mjög naumlega.
Starf listræns stjómanda verður væntanlega
auglýst á næstunni því undirbúningur verulega
magnaðríir listahátíðar tekur langan tima.
Hattariim gleymdist
Þeir sem hafa séð hina einstæðu sýningu á
Krítarhring Brechts í Þjóðleikhúsinu hafa tekið
eftir
óvenju-
snjöhum
höfúðfot-
um.
Hjálmar
hermann-
anna em
th dæmis
flottir og
viðamikl-
ir og maður veltir fyrir sér hvemig leikaramir
fari að því að losa sig við þá þegar þeir þurfa á
örskotsstundu að skipta um gervi, jafhvel inni á
sviðinu.
Nú hefur verið upplýst að þessir hjálmar, þótt
efiúsmiklir og þungir sýnist, eru 1 raun lauflétt-
ir og það sem meira er: leikaramir geta lagt þá
saman eins og blævængi og stungið þeim í vasa
sinn!
Sá sem bjó th höfúðfotin í sýningunni heitir
Rósberg R. Snædal og er hattari en svo slysalega
vih th að nafiúð hans gleymdist í sýningar-
skránni. Hér er bætt úr þvi.
Bókatíðindin komin
Bókatíðindi 1999 em komin út og nú er verið
að dreifa þeim um aht land. Þar em kynntar ah-
ar helstu bækur sem gefhar eru út á árinu og
hafa kynningar í ritinu aldrei verið fleiri. Er
óþarft að lýsa hve gagnlegt þetta rit er á bóka-
II heimilum.
Ókeypis happdrættismiði er á baksíðu Bóka-
tíðinda og verða dregnir út í næsta mánuði 24
vinningar, einn á dag fram að jólum. Vinning-
; amir era bókaúttekt fyrir 10.000 krónur. Vinn-
j ingsnúmer verða birt í dagblöðunum, auk þess
• sem upplýsingar em gefhar hjá bóksölum og Fé-
Jj lagi íslenskra bókaútgefenda sem gefur ritið út.