Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1999, Blaðsíða 11

ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 1999
\ennmg
Hernám íslands
Bretarnir koma er fjórða bindi heimsstyrj-
aldarsögu Þórs Whitehead. Þar segir frá her-
námi íslands 10. maí 1940 og fyrstu mánuðum
þess. Greinilegt er að fleiri bækur eru í vænd-
um. Aðdáendur Þórs verða ekki sviknir af
þessari bók enda koma þar fram allir helstu
kostir hans.
Þar er fyrst að nefna mikla frásagnargleði.
Þór hefur verið ódeigur að beita aðferðum frá-
sagnarsagnfræðinga eins og Barböru
Tuchman og efniviðurinn gefur enda tilefni
til. Auk þess kann hann vel tækni spennu-
sagnahöfunda, lýsingarorð eru ekki spöruð og
frásögnin er mjög dramatísk, stundum jafnvel
úr hófi fram en þó tekst Þór oftast að feta bil
beggja. Frásögnin er oft gamansöm, t.d. þegar
leðurbelti sem Þjóðverjinn Alvin Moris klædd-
ist fer að hafa áhrif á gang sögunnar (bls. 14).
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
Styrkur Þórs liggur ekki síst í smáatriðun-
um (eins og raunar Barböru Tuchman). í sögu
hans eru endalaus smáatriði sem gæða hana
lífi. Ekkert mannlegt er honum óviðkomandi
og þannig tekst homnn eitt aðalætlunarverk
sitt - að setja atburðina fram á raunsæjan hátt
frá sem flestum sjónarhornum. Hann nær
einnig að skapa ákveðna kennd fyrir því öng-
þveiti sem óhjákvæmilega skapaðist í hernám-
inu.
Það sem þessi bók hefur fram yfir sumar
þeirra fyrri er að Þór hefur leitað víða fanga
og styðst t.d. mikið við viðtöl
við alls konar fólk, bæði
stóra og smáa. Þá hefur hann
nýtt sér vel hið bráðskemmti-
lega rit Virkið í norðri eftir
Gunnar M. Magnúss. Þór er
meðvitaður um að það veu*
fólk sem tók þátt í atburðun-
um og í bókinni nær hann að
skapa skemmtilega mynd af
mörgum sem komu við sögu,
t.d. hinum óvinsæla Wise
major (215-16).
• Bókinni lýkur á umfjöllun
um „svarta listann" svokall-
aða, lista Bandamanna yfir
þá sem átti að handtaka
vegna meints stuðnings við
Þjóðverja. Sú umfjöllun nær
engum botni (248-71) þar sem
niðurstaða Þórs er sú að list-
inn hafi verið að mestu
byggður á misskilningi auk þess sem einhverj-
ir ónefndir íslendingar hafi „svert fjölmarga
landa sína að ósekju" við Bandamenn.
í bókinni er klifað á að helstu vinir nasista
á íslandi hafi verið kommúnistar, samkvæmt
Moskvulínu (t.d. 123, 222, 236). Eðlileg niður-
staða lesanda er sú að Bandamenn hafi verið
hálfgerðir kjánar, að vera með svartan lista
yfir þjóöholla sjálfstæðismenn í stað þess að
handtaka hina raunverulegu óvini, kommún-
ista sem höfðu áður veikt „vamarmátt
franska hersins" og þannig væntanlega valdið
því að Hitler vann sigur á honum.
Hér vantar meira samhengi. Geta hefði mátt
þess að í öllum löndum sem nasistar hemámu
árið 1940 unnu þeir með
heimamönnum, oftast
hægrimönnum en t.d. í
Danmörku úr öllum „lýð-
ræðisflokkunum" (eins og
þeir heita í kaldastriðs-
sagnfræði). Á hinn bóginn
leiddu kommúnistar andóf
gegn nasistum og voru
hvarvetna ofsóttir. Þá
veittu sumir hægrimenn
frá upphafi mótspymu
(t.d. De Gaulle og Daninn
Christmas Moller).
Líklegt er að Banda-
menn hafi haft þetta til
hliðsjónar þegar „svarti
listinn" var búinn til en
ekki átök við borgarstjór-
ann í Reykjavík út af
vatnsskorti. Bretar og
Bandaríkjamenn gerðu
eðlilega ráð fyrir að hluti sjálfstæðismanna
myndi vinna með nasistum eins og hluti
hægrimanna gerði í öllum öðrum ríkjum Evr-
ópu. Af sömu ástæðu höfðu þeir engar áhyggj-
ur af kommúnistum enda kemur fram í bók-
inni (t.d. bls. 243) að Bretar voru sósíalistum
ekki jafn leiðir og þeir létu.
Umfjöllunin um svarta listann er þannig of
mótuð af kalda stríðinu og ekki nógu gagnleg.
Að öðru leyti er bókin ágætt rit, fróðleg og
skemmtileg. Þarf vart að efast um að hún
muni njóta mikilla vinsælda.
Þór Whitehead
Bretarnir koma
Vaka-Helgafell 1999
Kvik bók
Nýjasta
skáldsaga
I Þórðar
Helgasonar
heitir Einn
fyrir alla
og segir
frá ung-
lings-
strákum
sem eru að
Ijúka grunnskólanámi.
Það er Kalli sem segir frá, en hann býr
hjá einstæðum og oft á tíðum þunglyndum
íoður sínum. Helstu persónur eru vinir, ná-
grannar og fjölskylda Kalla og söguefnið er
lífið sjálft í öllum sínum margbreytileika.
Persónur eru skýrt dregnar og skemmtilega
sundurleitur hópur unglinga og fullorðinna.
Saga Kalla er viðburðarík og spennandi.
Klassískum viðfangsefnum unglingabóka eru
flestum gerð ágæt skil. Kalli er upptekinn af
stelpum, verður ástfanginn og upplifír kynlíf
í fyrsta skipti. Sjónarhorninu er reyndar
beint óþarflega oft að kvenlíkömum í stað
þess að skoða konur og stelpur sem einstak-
linga, en það verður þó að teljast trúverðugt
þegar lesendur fá að skyggnast inn í sál-
arkima unglingsstráks. En bókin kemur víð-
ar við. Mamma besta vinar Kalla greinist
með krabbamein og mamma Kalla kemur
heim eftir áralanga dvöl í Ameríku. Þá kom-
ast strákarnir á snoðir um heimilisofbeldi og
ná fram hefndum á eftirminnilegan og árang-
ursríkan hátt.
Einn fyrir alla er ekki löng bók, aðeins 98
blaðsíður. Engu að síður ristir hún djúpt og
hefur frá mörgu að segja. Atburðarásin er
hröð og stíllinn meitlaður. Hér er engu ofauk-
ið, ekkert ofsagt. Kaflar eru yflrleitt stuttir og
frásögnin brotakennd, en brotin smella öll
saman svo úr verður heilsteypt saga. Því hef-
ur verið fleygt að upp sé að vaxa kynslóð sem
þekkir hinn hraða heim kvikmynda, sjón-
varpsefnis og tölvuleikja mun betur en kyrr-
látan heim bóka. Unglingasagan Einn fyrir
alla er tilraun til þess að koma til móts við
þennan hóp og brúa bilið á milli ólíkra miðla,
Bókmenntir
Margrét Tryggvadóttir
því frásögnin þýtur áfram á hraða kvikmynd-
arinnar. Að mínu mati heppnast þetta vel hjá
Þórði og það er alveg víst að gjána þarf að
brúa. Þetta er góð bók fyrir alla unglinga, en
kannski sérstaklega þá sem lesa lítið.
Þórður Helgason
Einn fyrir alla
Mál og menning 1999
Saga um glæp
Glæpir heilla menn, og í okkar iðnvæddu
þróuðu samfélögum þar sem efnahagsglæpur-
inn er ekki lengur orðinn til af nauðsyn þá er
það hinn illskiljanlegi glæpur, sprottinn af
annarlegum hvötum sem heltekur
hugina. Nýlega sá ég svo
um mælt að eitt
eftirlætishugðar-
efni kvikmyndaiðn-
aðarins síðastliðinn
áratug væri
raðmorðingjar, atferli
þeirra og hugarþel.
Að sjálfsögðu gætir
þessa einnig í skáld-
sagnagerð nútímans. Að
því leyti sver nýþýdd
skáldsaga Spánverjans
Antonio Munoz Molina,
Fullt tungl, sig í ætt við tíð-
arandann. Þetta er saga sem
segir frá leit rannsóknarlög-
reglumanns að kynferðis-
glæpamanni, manni sem hefur
framið svo soralegan glæp að
lögreglumaðurinn er þess full-
viss að gerandinn þekkist af
augnaráðinu einu saman -
augnaráði manns sem séð hefur sjálfan sig
standa frammi fyrir ódæðisverki. Þetta er
býsna snjöll hugmynd hjá höfundi því lög-
reglumaðurinn á sjálfur erfitt með að horfast
í augu við sjálfan sig, og sagan er
ekki fyrst og fremst glæpasaga held-
ur sálfræðileg stúdía þar sem bom-
ir em saman glæpamaðurinn og sá
sem hans leitar. Eins og oft hefur
áður verið lýst í skáldverki reyn-
ast þeir býsna líkir. Líklega vom
þeir Dostojevskí og Simenon
sporgöngumenn í slíkum sam-
anburði og þó saga Molina sé
enginn Glæpur og refsing er
greinilegt að margt hefur
hann lært af þeim rússneska
sagnameistara.
En umfram allt er þessi
saga það sem kalla mætti
alþjóðleg skáldsaga, stór-
borgin sem er svið henn-
ar er ekkert sérlega
spænsk og reyndar er
fátt í sögunni sem
bendir sérstaklega til
spænskra aðstæðna nema þá
einna helst verkalýðspresturinn aldr-
aði, fyrrum kennari lögreglumannsins. Firr-
ingin sem tröllríður þessari sögu er reyndar
býsna alþjóðleg. Þetta er ekki sagt sögunni til
hnjóðs þvi um margt er þetta vel skrifuð og
áhugaverð saga og Munoz Molina athyglis-
verður höfundur. En sú spuming hlýtur að
vakna hversu langt líf skáldsögunni sé
auðið hafi hún ekki lengur neinn bak-
grunn annan en það firrta stórborgarlíf
sem allir óttast en flnnst þó sennilega
hvergi.
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
Því miður verð ég að ljúka þessari umfjöll-
un á því að minnast litið eitt á þýðingu Þor-
steins Thorarensen. Þorsteinn er að vísu
margreyndur þýðandi en svo sérvitur í orð-
færi og setningaskipan að lesandinn hlýtur
að hnjóta um textann. Sagan verður næsta
seinlesin sökum ankannalegs málfars og of-
urlangra málsgreina. Engin tök hef ég haft á
að bera saman þýðingu og frumtexta og get
því ekki né vil segja neitt um stíl höfundar;
þó er ég ekki viss um að hann njóti sín í þess-
ari þýðingu.
Angel Munoz Molina
Fullt tungl
Þorsteinn Thorarensen íslenskaði
Fjölvi 1999
Hvað gengur fólki til?
Sæunn Kjartansdóttir, sálgreinir og
hjúkrunarfræðingur, hefur vakið athygli
fyrir blaðagreinar þar sem hún hefur til
dæmis fjallað um átröskun og flknir af
ýmsu tagi. Nú sendir hún frá sér fyrstu bók
sína, Hvað gengur fólki til?
Leit sálgreiningar að skiln-
ingi. Þar spyr hún stórra
spuminga um mannlega
hegðun: Hvers vegna
drekkur sumt fólk of mik-
ið? Hvers vegna mis-
þyrma sumir karlar kon-
um sínum og bömum?
Hvað fær ungar stúlkur
til að svelta sig?
í bókinni fjallar Sæunn á að-
gengilegan hátt um ýmiss konar afbrigði-
lega hegðun fólks og bregður á hana Ijósi
sálgreiningar. Hún kynnir kenningar ým-
issa sálgreina, til dæmis Donalds Winnicott
og Melanie Klein, auk þess sem hún nýtir
sér kenningar Freuds. „Sálgreining," segir
hún í inngangi, „byggist á þeirri forsendu
að tilfinningar séu að miklu leyti ómeðvit-
aðar en stjórni engu að síður gerðum okk-
ar og líðan. En það er ekkert áhlaupaverk
að kynnast þeim. Tilfinningar gefa lítið fyr-
ir rök og skynsemi, þær eru fullar af þver-
sögnum og með hjálp varnarhátta geta þær
brugðið sér í allra kvikinda líki.“
Sæunn gagnrýnir í bókinni viðteknar
skoðanir innan sálfræðinnar og líka fíknar-
hugtakið og hugmyndir sem liggja að baki
hefðbundinni áfengismeðferð hér á landi.
Mál og menning gefur bókina út.
Kornið sem fyllti mælinn
Haraldur S. Magnússon hefur gefið út
ljóðabókina Komið sem fyllti mælinn, ým-
iss konar athuganir og vangaveltur um lif-
ið og tilveruna í frjálsu ljóðformi. Svip-
Imyndirnar eru teknar bæði úr
mannlífl og dýralifi eins og eftir-
farandi ljóð sem heitir „Svarta
ekkjan":
Ástarleikurinn
var í hámarki,
þegar karldýriö skreiö
af köngulánni.
Hún át elskhugann.
Treysti ekki
á eilífa ást.
Indíáninn snýr aftur
Muninn bókaútgáfa hefur gefið út nýja
bók um indíánann í skápnum, Indíáninn
snýr aftur eftir Lynne Reid Banks. Þegar
sagan hefst er meira en ár lið-
ið frá því að Ómar kvaddi
Litla-Bola, leikfangaindíán-
ann sem hafði lifnað við í
töfraskápnum, og sendi hann
aftur til síns rétta tíma. En
Ómar getur ekki gleymt
honum og loks stenst hann
ekki freistinguna og opnar
skápinn. Þá sér hann
Litla-Bola liggja meðvitundar-
lausan á grúfu þvert yfír hrygginn á hestin-
um sínum með skotsár á bakinu...
Kristin R. Thorlacius þýðir þessa bók
eins og hina fyrri og myndskreytingar eru
eftir William Coldart.
Tungumál veraldar
Háskólaútgáfan hefur geflð út bókina
Tungumál veraldar eftir Baldur Ragnars-
son íslenskukennara, skáld og
esperantista. Þetta er yfirlits-
rit um tungumál og málaætt-
ir, hin fyrsta sinnar tegund-
ar á íslensku, bók fyrir
áhugafólk um tungumál og
málvísindi.
Erfitt er að ákvarða með
vissu fjölda tungumála i
heiminum, þó má nefna
tölu nálægt 4000 sem þó
__ myndi tvöfaldast ef mállýskur
sem rísa undir nafni eru taldar með. í bók-
inni er getið 280 tungumála, meðal þeirra
nokkurra fommála, blendingsmála og plan-
mála, auk 95 málaætta og málaflokka og er
allmörgum lýst nokkuð ítarlega. Bókin er
uppflettirit þar sem málum og málaflokk-
um er raðað í stafrófsröð. Einnig eru þar
sýnishorn mismunandi skriftar eða letur-
tákna.
Umsjón