Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1999, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 1999
13
Aðgát skal höfð
við álsamninga
Kaup hráefnis og sala afuröa
í máli upplýsingafulltrúans kom
og fram að íslenska félagið mundi
Greinarhöfundur segir sporin frá Grundartanga hræða. Elkem fékk 15 ára samning sem reyndist erfiður og fékk
að lokum rift.
Nýlega birtist í Morgun-
blaðinu ítarlegt viðtal við
blaða- eða upplýsingafull-
trúa Norsk Hydro. Nokk-
ur atriði vöktu athygli þar
umfram annað og benda
til þess að gá þurfi að sér
við þá samninga sem nú
eru í deiglunni varðandi
álver á Reyðarfirði.
Lítil eignaraöild -
þekkingarframlag
Það er nokkurt umhugs-
unarefni hve lítinn hlut
Norsk Hydro ætlar sér í
fyrirhuguðu álveri. Það
hringir bjöllum í kolli
flestra þegar álrisi vill
ekki hætta miklu til við
nýtt fyrirtæki. Af viðtal-
inu mátti ráða að álfyrir-
tækið hygðist leggja fram hluta,
e.t.v. stóran hluta stofnframlags
síns, sem þekkingarframlag. Jafn-
framt skýtur upp þeirri hugmynd
að álverið fái árlega hluta veltu
fyrir að viðhalda þekkingu í Reyð-
arfjarðarfyrirtækinu.
Auðvitað þurfum við á þekk-
ingu að halda við rekstur álvers
en þama er að mörgu að huga.
Þekking sem þessi er mark-
aðsvara og kanna þarf hvar hún
fæst á sem bestu verði. Sporin frá
Grundartanga hræða. Þar fékk El-
kem 15 ára samning um að gegn
því að viðhalda þekkingu í fyrir-
tækinu fengi það 3% af veltu ár-
lega. Þetta reyndist erfiður samn-
ingur og tókst að rifta honum eftir
11 ár. Þegar samið var um málm-
blendiverksmiðjuna voru aðstæð-
ur allt aðrar. Ríkið hafði reyrt sig
fast í framkvæmdina þegar Union
Carþide brást og samningamir við
Elkem voru þess vegna gerðir í
þvingaðri stöðu. Nú snúa mál ekki
þannig og ekki ástæða til aö gera
sömu skyssumar.
Kjallarinn
semja við Norsk
Hydro um að út-
vega súrál og
selja álið, unnu
framleiðsluna.
Enginn vafi er að
Reyðarfjarðar-
verksmiðjunni
er lífsspursmál
að hafa frjálsar
hendur um öflun
hráefna og sölu
álsins. Mér
fannst mega ráða
af þessu öllu að
Norsk Hydro
mimdi hafa báða
enda framleiðsl-
unnar í sinni
hendi, ætlaði
ekki að hætta
miklu með litl-
um eignarhlut sem lagður yrði
fram að verulegu leyti sem þekk-
Guðmundur G.
Þórarinsson
verkfræöingur
ingarframlag, og tryggði sér
ákveðið hlutfall af veltu með því
að viðhalda þekkingu í fyrirtæk-
inu.
í lokin sagði fulltrúinn að allt
riði á því að samið yrði um hag-
stætt orkuverð til þess að fyrir-
tækið yrði hagkvæmt.
íslenskir fjárfestar
Við hljótum að binda vonir við
eða treysta á að íslenskir fjárfestar
sem ætlað er að bera hita og þunga
af framkvæmdinni gái vel að sér í
þessum samningum. Fróðlegt verð-
ur að vita hvaða arðsemikröfur
þeir gera, sem og
hvaða arðsemi-
kröfur Lands-
virkjun gerir
vegna Fljótsdals-
virkjunar.
íslendingar hafa
nú þegar gert
nokkra samninga
mn stóriðju við
erlend stórfyrir-
tæki. Reynsla er
því til í landinu.
Vonandi hafa menn öll þessi atriði
í huga við samningana en óneitan-
lega vekur viðtalið við upplýsinga-
fulltrúann margar spurningar og
nokkurn ugg.
Guðm. G. Þórarinsson
„Það er nokkurt umhugsunarefni
hve lítinn hlut Norsk Hydro ætlar
sér í fyrirhuguðu álveri. Það
hringir bjöllum í kolli flestra þeg-
ar álrisi vill ekki hætta mikiu til
við nýtt fyrirtæki.u
Mun viskan lifa af?
Tímarnir breytast og mennimir
með segir máltækið. En er það
svo? Einu sinni var líka sagt að
þókvitið yrði ekki í askana látið.
Nú hefur það verið afsannað .og
hugvitið er orðið ein mikilvægasta
auðlind þjóðarinnar. En hugvitið
sem fer í askana er líklega helst á
tæknisviðinu. Að þessu leyti hafa
tímamir breyst. Tækniframfarir
vitna um það. En hafa mennimir
breyst? Ég held að maðurinn sé í
raun samur við sig. Hann er sama
eðlis og systkin hans á liðnum ár-
þúsundum. Hann býr yfir ótrú-
legri snilld og er heúlandi í sköp-
unargleði sinni en um leið er hann
gallagripur sem fer illa með náðar-
gáfur sínar.
Hraðinn á tækniöld eykst
stöðugt og breytingarnar verða ör-
ari með hverjum deginum. Minni
og minni tími mun gefast fyrir
hina siðfræðilegu umræðu sem
veita á tækninni nauðsynlegt að-
hald. Viska aldanna hverfur meir
og meir í skuggann af tæknilausn-
um sem ætlað er að gefa skjótfeng-
inn gróða, oft án þess að spyrja
um afleiðingar. Tilgangurinn er
látinn helga meðalið. Marksæknin
ræður öllu. Maöurinn vill ná á
tindinn hvað sem það kostar
vegna þess að sælutilfinningin
sem fylgir því að ná settu marki er
sett ofar öðru. Miðlun andlegra
gilda, visku og speki aldanna, á
sér einkum stað í uppeldi þar sem
foreldri eða nánast fjölskylda
kennir með lífi og breytni.
Margir af eldri kynslóðum þessa
lands eiga minningar af gefandi
stundum með foreldrum, einnig
með afa og
ömmu sem oftar
en ekki bjuggu
nærri heimili
bamsins ef ekki
á sama heimili.
Kynslóð eftir
kynslóð voru
sagðar sögur og
lagðar lífsreglur. Siðvit varð til.
Nú er þessi miðlun að' mestu í
höndum önnum kafinna foreldra
sem eru í fullri vinnu og svo leik-
skóla- og grunnskólakennara. Að
auki eru fjölmiðlar, einkum sjón-
varp, áhrifavaldar í lífi barna auk
jafhaldranna.
Kennarastéttin er ein mikilvæg-
asta stétt samfélagsins og hana
þarf að styðja og styrkja með upp-
örvun og hvatningu í
orði og verki, í ræðu og
riti og síðast en ekki
sist með beinhörðum
peningum. Kennarar
eru með fjöregg þjóðar-
innar í höndum lung-
ann úr ári hverju. En
þeir koma aldrei að öllu
leyti í stað foreldra.
Barn sem skynjar
umhyggju foreldra í
frumbemsku og öðlast
það sem kallað er
grundvallartraust þýr
að því alla ævi. Grund-
vallartraust verður m.a.
til þegar bamið finnur
og skynjar, sér og heyr-
ir foreldrana leggja lif
sitt í hendur Guðs,
treysta æðri mætti og
skynja sig í stærra samhengi en
við augum blasir i daglegu lífi.
Þess vegna er svo mikilvægt að
biðja fyrir barninu og yfir vöggu
þess í frumbernsku.
Manneskjan hefur í sér búandi
vitund um aö handan þess sem er
þert augum hennar búi æðri mátt-
ur. Það sýnir sig þegar fólk ratar í
margs konar raunir á lífsleiðinni
og kemst í ógöngur að það aö við-
urkenna æðri mátt skiptir sköpum
varðandi bata. Þetta þekkja þús-
undir íslendinga af svonefndu 12-
spora kerfi sem
starf AA-samtak-
anna byggir á.
Margt í samtím-
anum bendir til
þess að ofurtrú á
tæknilausnir og
nýjungar sé að fær-
ast í aukana. Við
slíkar aðstæður
þegar núið og fram-
tíðin fá aukið vægi
á kostnað fortíðar
er hætt við að
viska aldanna lendi
í glatkistunni. Þá
endum við sem
þjóð sem veit ekki
hvaðan hún kemur
og mun þar af leið-
andi ekki heldur
vita hvert hún
stefnir. Við þúsaldahvörf stendur
íslenska þjóðin á tímamótum og
um leið stendur hún frammi fyrir
þeirri ögrandi spurningu hvort
hún vilji halda áfram á þeirri
þraut sem mörkuð var á alþingi
árið 1000. Vitur maður stýrði þjóð-
inni þá á heillabraut og þjóðin
kaus að virða visku hans. Á
tækniöld er enn þörf fyrir visku
og vísdóm aldanna. Siðvitið er for-
senda þess að við förumst ekki af
völdum tækninnar.
Öm Bárður Jónsson
„Kennarar eru með fjöregg þjóð-
arinnar í höndum lungann úr ári
hverju. En þeir koma aldrei að
öllu leyti í stað foreldra.u
Kjallarinn
Örn Báröur
Jónsson
prestur
Með og
á móti
Uppboð á aflaheimildum?
Sérfræðingar Efnahags- og framfara-
stofnunarinnar (OECD) telja f nýrri
skýrslu sinni um Island að hagvöxtur
hér á landi til lengri tíma sé háður því
að núverandi kvótakerfi veröi bætt.
Sérfræöingarnir segja að auka mætti
sátt um kerfiö meö því aö innleiöa
uppboöskerfi tii aö útdeila aflaheim-
ildurn. Segja sérfræöingarnir aö viö
þær breytingar gæti kvótakerfiö orö-
iö réttlátara en núverandi kerfi sem
byggir á sögulegri veiöi. Þá leggja
OECD-menn til aö kvótakerfiö veröi
víkkaö út og látiö ná til smábáta.
Allir við
sama borð
„Ég get fallist á ýmsar leiðir til
að vinda ofan af því óréttlæti
sem núverandi fiskveiðistjómun
er. Aðalatriðið er að við sitjum
öll við sama borð - að ákvæði
stjórnarskrár
um jafnræði og
atvinnufrelsi
sé virt. Þannig
er það ekki
þrátt fyrir dóm
Hæstaréttar.
Uppboð afla-
heimilda, þar
sem allir ís-
lendingar eiga
jafnan rétt, er
ein slík leið. Flestir óháðir og
brúklegir hagfræðingar aðhyll-
ast hana.
Þegar réttlætinu er náð er
sjálfsagt að leita leiða til að nýta
auðlindina sem best til hagsbóta
fyrir þjóðina alla. Mér finnst lik-
legt aö sóknarmarkskerfi yrði þá
ofan á eða jafnvel sambland af
afla- og sóknarmarkskerfi. Þegar
sérhagsmunir upp á hundruð
milljarða króna eru ekki lengur
að fiækjast fyrir er sennilegt að
vitleg umræða gæti náð ein-
hverri fótfestu. Kvótagreifum
hefur tekist að æra svo og trylla
umræðuna að tiltölulega einfald-
ar staðreyndir eiga erfitt upp-
dráttar. Núverandi kvótakerfi
skilar engum af yfirlýstum
markmiðum. Fyrir utan að vera
óréttlátt, leiðir það til byggða-
flótta, óhagkvæmni, brottkasts
og hefur ekki byggt upp fiski-
stofna. Þvert á móti.“
Aukin óvissa
Valdimar Jóhannes-
son.
„Það er tvennt sem ég horfi
sérstaklega til í þessu sambandi.
í fyrsta lagi er það grundvallarat-
riði fyrir allan atvinnurekstur,
ekki síst sjávarútveg, að auka
starfsöryggi í
atvinnugrein-
inni þannig að
stjómendur
geti skipulagt
sig fram í tím-
ann með ein-
hverri vissu.
Það er - alveg
augljóst mál að
Uppboðskerfí 80,1 a'Þingismaöur.
af þessu taginu
myndi hafa í för með sér aukna
óvissu fyrir sjávarútveginn og
draga úr líkunum á þvi að hann
gæti bætt lífskjörin í landinu,
eins og hlýtur að vera megin-
markmiöiö. í öðru lagi vitum viö
að mikil óvissa er í byggðum
landsins vegna þess fyrirkomu-
lags sem við höfum á fiskveiöum
i dag. Það yrði þó hreinn barna-
leikur á við það sem myndi ger-
ast við uppboðskerfi þar sem litl-
ar sjávarútvegsbyggðir myndu
aldrei vita frá ári til árs hvort
þær hefðu nokkur réttindi til sjó-
sóknar. Auk þess eru í þessum
tillögum OECD hugmyndir um
að víkka út kvótakerfið frá því
sem nú er. Ég er þeirrar skoðun-
ar að nær væri að auka þá sér-
stöðu og styrkja grundvöll þess
fiskveiðistjórnunarkerfis sem
við höfum verið að reyna að
byggja upp í kringum smábáta
og hefur verið ómetanlegt fyrir
byggðir landsins."