Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.2000, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000
11
DV
Skoðun
Feröir til útlanda voru gjarnan fjármagnaöar með kortinu og hraöbankar ældu úr sér þeim fjármunum sem óskaö var eftir. Myndin tengist ekki efni pístilsins.
Vísakort í köldum
Það heyrðist skellur, svona eins
og holgóma byssuskot, framan úr
ganginum. Húsbóndinn hrökk við og
lagði við eyrun. „Þetta var
bréfalúgan. Ætli þetta hafi verið
Mogginn?" spurði hann eiginkonu
sína en það mátti glöggt merkja á
mæli hans að engin von var til þess
að skellurinn framan úr ganginum
tiiheyrði hinu þunga blaði.
„Það hefði heyrst meiri dynkur ef
Mogginn væri kominn," sagði hann
fjarhuga á svip og gekk hægum
skrefum fram á ganginn. Kvíði og
angist gerðu vart við sig þar sem
hann opnaði forstofudymar og með
lokuð augu gekk hann síðustu skref-
in að útidyrahurðinni. Galopnum
augum leit hann tvö umslög sem
báru með sér að vera frá greiðslu-
kortafélaginu Visa ísland. Sem í
leiðslu beygði hann sig og greip með
fingurgómum um umslögin tvö og
lyfti þeim í augnstöðu. „Þetta var
Visa. Þeir senda tvö umslög," kallaði
hann hálfbrostnum rómi til konu
sinnar og það varð algjör þögn á
heimilinu svo heyra hefði mátt
saumnál detta eða víxil faila eftir at-
vikum. Hann gekk inn í eldhús og
lagði óopnaða reikningana ofan á ör-
bylgjuofninn. „Ég ætla að skreppa í
sund,“ kallaði hann til konu sinnar
sem svaraði engu þar sem hún sat og
stoppaði í sokka.
Hveitibrauðsdagar
Hjónin höfðu átt langa samleið
með greiðslukortinu. Þeim var minn-
isstætt þegar kortin komu á markað.
Þau voru meðal frumherjanna sem
sóttu um kort. í garð gengu hveiti-
brauðsdagar þar sem allar dyr versl-
ana og hver búðarhiila stóð þeim
opin. Aðeins þurfti að lyfta plastinu
og afgreiðslufólkið ljómaði. Upphæð-
ir skiptu engu og sleði nokkur hafði
einfaldar samfarir við kortið. Það
var allt sem þurfti. Vísað breytti því
einnig að ekki var lengur nauðsyn-
legt að biðja afgreiðslufólkið um að
skrifa hjá sér og þurfa mánaðarlega
að greiða reikninginn sem gjarnan
varð hár. Að baki var sú tíð að kaup-
félagsstjórinn sendi þeim boð um aö
borga þar sem mánaðamótin væru að
baki. Runnin var upp gósentíð þar
sem Vísa létti lund og fyrirstöðu var
hvergi að finna. Draumar rættust
daglega og nýtt straujárn, ný hræri-
vél og alls kyns tæknibúnaður kom
sem á færibandi inn á heimilið. Það
besta við allt saman var að fyrsta út-
tektartímabilið kom ekki til uppgjörs
fyrr en um þamæstu mánaðamót.
Þeim þótti vænt um litlu plastkortin
sin sem komust næst andanum sem
segir frá í Þúsund og einni nótt.
Alladín nuddaði lampann góða og þá
spratt andinn fram og uppfyllti óskir.
Aðeins þurfti að nudda undraplast-
inu við sleðann góða og vörur og
þjónusta af öllu tagi voru í hendi.
Þetta var næstum guðdómlegt
ástand.
Kaupóðir þorpsbúar
Það voru fleiri í þorpinu þeirra
sem fengu Vísa um svipað leyti og
hjónin. Þeirra á meðal var kær vin-
kona hjónanna. Hún hafði oftar en
flestir átt í glímu við kaupfélagsstjór-
ann vegna þess að greiðsla mánaðar-
reiknings tafðist. Vinkonan var alsæl
með kortið sitt þetta haust þegar hag-
ur heimilanna umbreyttist úr hálf-
gerðri kreppu í standandi góðæri.
Þannig leið fyrsta úttektartimabilið
og síðan annað við stanslausa gleði
og söng. Kaupóðir þorpsbúar þyrpt-
ust í verslunarleiðangra sem aldrei
fyrr. Kaupfélagsstjórinn varð nauð-
ugur að panta aúkalega vegna þess
að allar hillur vora við það að tæm-
ast. „Það þýðir ekkert að panta. Þetta
selst jafnóðum,“ tuðaði hann en
teygði sig í símann til að panta fleiri
fótanuddtæki. Skömmu fyrir önnur
mánaðamót frá því plastkortin komu
kom aftur póstur inn á sömu heimili.
Mörgum brá þegar þeir opnuðu um-
slögin sem svart á hvítu upplýstu að
komið væri að skuldadögum. Ljóst
var að ávöxtur tíðra samfara kort-
anna við sleðann var himinhár
reikningur. Viða var þröngt i búi eft-
ir mánaðamótin og Maggisúpur og
grjónagrautur með slátri gjarnan í
aðalrétt í stað stórsteikanna sem
settu svip á borðhaldið dagana á und-
an.
Kvenfélagið í þorpinu, sem annál-
að var fyrir að taka á málum sem í
gangi vora hverju sinni, hélt fund
þar sem greiðslukort vora til umfjöll-
unar. Þar stóð hver húsmóðirin af
annarri á fætur og viðurkenndi
kaupæði sitt. Ákaft var leitað leiða
til lausnar og á endanum samþykkti
fundurinn að skora á félagsmenn
sína að klippa töfraplastið og forða
þannig heimilum sínum frá efna-
hagslegu hruni. Þeim sem ekki
treystu sér tO að beita skærunum á
velferðarkortið var gefið það húsráð
að setja kortin í tóma mjólkurfemu,
fylla hana síðan af vatni og koma fyr-
ir i frysti. Þannig mætti fyrirbyggja
Ljóst var að ávöxtur tíðra
samfara kortanna við
sleðann var himinhár
reikningur. Víða var
þröngt í búi eftir mánaða-
mótin og Maggisúpur og
grjónagrautur með slátri
voru gjaman í aðalrétt.
að kaupæði félagsmanna brytist út í
óhóflegri eyðslu. Gjaldkeri félagsins
lýsti því að langan tíma tæki að af-
þíða kortið og æðið yrði runnið af
fólki þegar kortið losnaði úr heljarg-
reipum klakans.
Flugeldunum flýtt
Vinkona hjónanna tímdi ekki að
klippa kortið sitt og hún ákvað að
leggja það í ís fram að næsta úttekt-
artimabili. Þannig vildi til að þetta
var í jólamánuðinum þar sem veru-
leg útgjöld voru skilyrði gleðilegra
jóla en ekki endilega góðs farsæls
árs. Hjónin vildu ekki klippa og af
ótta við að skemma töfraplastið
lögðu þau ekki í að frysta það en
sammæltust um að láta kortið hvíla í
friði á meðan fjárlagahallanum væri
eytt. Þegar 17. dagur desembermán-
aðar rann upp kom vinkonan blað-
skellandi inn í eldhús til hjónanna
sem sátu við að snæða lapþunna
tómatsúpu. „Það er komið nýtt korta-
tímabil," kallaði hún. „Ég verð með
parti í kvöld og þið mætið,“ bætti
hún við og var ofsakát. Um kvöldið
lýstu flugeldar upp himininn yfir
kauptúninu. Vinkonan hafði ákveðið
í tilefni tímamótanna að skjóta ára-
mótaflugeldunum á loft. Þeim sið
hélt hún síðan.
Næstu árin skiptust á skin og
skúrir í efnahag hjónanna og sam-
leiðinni með Vísa. Þeir tímar komu
að grjónagrautur og slátur varð hluti
af aðgerðum til að slá á þenslu en
stundum var veisla. Ferðir til út-
landa vora gjaman fjármagnaðar
með kortinu og hraðbankar ældu úr
sér þeim fjármunum sem óskað var
eftir. Eftir að heim kom var svo vísa-
bömmer með tilheyrandi þrenging-
um. Ýmist var svifið um á plastinu
eða brotlent með tilheyrandi þreng-
ingum. Þar sem greiðslukortið hafði
klaka
verið fastur liður í lífi hjónanna um
nokkurra ára skeið keyptu þau í
augnablikslauslæti örbylgjuofn á
raðgreiðslum. Það var ómetanleg við-
bót við tækjakost heimilisins og á
erfiðum stundum var hægt að elda
skyndisúpur á mettíma. Örbylgjuofn-
inn varð miðpunktur heimilisins,
enda til margra hiuta nytsamlegur
þar sem tíminn kostar peninga. Einu
sinni áttu Vísakortið og örbylgjuofn-
inn beina samleið. Þá höfðu hjónin
nær sligast undan greiðslukortinu og
þau fylgdu ráðum gamla gjaldkerans
í kvenfélaginu og frystu kortið í
fernu undan léttmjólk. Tveimur vik-
um síðar rann kaupæði á manninn
og hann stakk femunni inn í ör-
bylgjuofninn og setti á fullan styrk.
Hann náði að þíða ísklumpinn.
Á erfiðum stundum, þegar Visa-
reikningurinn fitnaði um of, myndað-
ist sá siður að húsbóndinn lagði um-
slögin tvö sem innihéldu þrúgandi
reikningana ofan á örbylgjuofninn
þar sem þeir lágu i alfarleið. Því
þyngri sem reikningamir voru því
lengur voru þeir á ofninum. Stundum
hvarflaði að honum að setja reikning-
inn inn í örbylgjuofninn og stilla á
grill. Af því varð þó ekki, enda vissi
hann ekki hvað ætti svo sem að koma
út úr þeim gjömingi. Ávinningurinn
var þó sá að hugrenningarnar dreifðu
huganum frá hinum raunverulega
vanda sem var sá að tekjur og útgjöld
áttu ekki samleið.
Þögull páfagaukur
„Er ekki rétt að kíkja á reikning-
inn,“ spurði maðurinn þar sem um-
slögin tvö höfðu legið óhreyfð á ör-
bylgjuofninum í þrjá daga og tvær
nætur. Svo þrúgandi var ástandið að
ekki hafði einu sinni hvarflað að
heimilisfólkinu að nota ofninn við að
hita skyndisúpu eða poppa. Hann tók
til vísakort, skæri og tóma mjólkur-
fernu og bretti upp ermar og setti í
augabrýmar. Síðan gekk hann
ákveðnum skrefum að örbylgjuofnin-
um. Sem í leiðslu teygði hann sig í
efra umslagið og skjáifandi höndum
reif hann það upp. Konan og börnin
fylgdust þögul og hnípin með. Meira
að segja páfagaukurinn þagnaði í búri
sínu og stakk höfði undir væng. Ótt-
inn reyndist á rökum reistur og upp-
hæðin var skelfilega há. Bömin, kon-
an og páfagaukurinn horfðu á mann-
inn þar sem hann mundaði skærin og
'klippti kortið. Hann gekk að vaskin-
um, skrúfaði frá kalda vatninu og lét
renna í mjólkurfemuna. Síðan tók
hann vísareikningana, vafði þá sam-
an í vöndul og setti ofan í femuna.
„Þetta verður hara að vera svona,"
sagði hann og lokaði frystinum.
Að losa sig við Milosevic
„Enginn skyn-
samur maður
mælir þvi í mót
að losa verði
Serba undan lög-
reglu- og útlend-
ingahatursforsjá
Slobodans Milos-
evics. Spumingin
er bara hvaða að-
ferð eigi að beita
og þar liggur vandinn. Efhahagsleg-
ar refsiaðgerðir hafa engu skilað,
nema hvað kjör almennings hafa
versnað. Vesturlönd hafa lagt allt
imdir fyrir Serba sem að miklum
meirihluta vilja greinilega ekki
lengur sjá Milosevic, fiölskyldu
hans, klíku hans og lögregluna sem
alls staðar er. Þetta er merking ný-
afstaðinna forsetakosninga, jafnvel
þótt kjörstjórn hafi tilkynnt að
skipulögð verði önnur umferð, sam-
kvæmt fyrirskipunum vænisjúkra
stjórnvalda í Belgrad, um leið og
hún viðurkenndi að frambjóðandi
stjórnarandstööunnar, Vojislav
Kostunica, hefði borið sigur úr být-
um í þeirri fyrri. Hverjum ætla
menn að telja trú um að Serbar hafi
getað greitt stjómarandstöðunni at-
kvæði sin í stórum stíl í bæjar-
stjórnarkosningunum og á sama
tíma auðsýnt mildi í garð þess sem
ýtir þeim út i horn?“
Úr forystugrein Libération 27.
september.
Takmarkanir valds
„Sjaldgæft er að valdhafar þessa
heims takmarki völd sín. Það eru
því alltaf ánægjulegar fréttir þegar
það gerist. Lokauppkast stofnskrár
ESB, sem nú liggur fyrir og sem
vænst er að verði samþykkt í des-
ember, lokar gati. Hingað til hafa
borgarar einstakra landa ESB verið
vemdaðir gegn ofríki lands síns ým-
ist með breytilegum mannréttind-
um, sem viðurkennd em í einstök-
um stjómarskrám, eöa með mann-
réttindasáttmála Evrópu. En ESB er
ekki ríki. Þess vegna var brýn þörf
á að kveða skýrt upp úr um að
mannréttindi sefia stofnunum ESB
hömlur og að hið sama eigi við um
ríkin þegar þau beita Evrópuréttin-
um. Það er frekari ávinningur að
nýja stofnskráin veitir yfirlit yfir öll
þessi réttindi og gerir þau þar með
aðgengilegri fyrir alla íbúa landa
ESB.“
Úr forystugrein Politiken 27.
september.
Nei-ið kiýfur ESB
„Þeir sem vilja skyggnast inn í
framtíð Evrópusambandsins eftir
þjóðaratkvæðagreiðsluna ættu held-
ur að hlusta á danska andstæðinga
evrunnar. Þeir hafa lengi fært rök
fyrir því að skipta eigi Evrópusam-
bandinu I tvo hópa, innri kjama og
ytri kjama með lausari tengsl. Nú
bendir flest til andstæðingar evr-
unnar fái vilja sínum framgengt.
Þýskaland, Frakkland, Holland,
Belgía og S-Evrópulönd hafa þegar
lýst því yfir að þau vilji þróa sam-
vinnuna enn frekar og eftir þjóðar-
atkvæðagreiðsluna í gær verður
mjög erfitt fyrir lönd eins og Dan-
mörku aö segja nei viö slíkri ósk.“
Úr forystugrein Aftonbladet 29.
febrúar.
Blair í mótbyr
„Tony Blair forsætisráðherra hef-
ur undanfarnar tvær vikur upplifað
mikinn mótvind eftir að hafa fengið
meðbyr frá maí 1997 er hann batt
enda á 18 ára sfióm íhaldsmanna.
Nú hefur einnig hann verið minnt-
ur á að það eru sviptivindar í
stjómmálunum, að það þarf að afla
sér vinsælda á ný, að völdin eru til
láns í afmarkaðan tíma sem getur
orðið styttri en margir vona og
halda. En samtímis hefur Blair sýnt
á landsfundi Verkamannaflokksins
áhuga að klassískum málefnum
jafnaðarmanna. Hann kann ýmis-
legt annað en að brosa. Þar sem
stjómarandstaðan er máttlaus er
sennilegt að Blair mun skjótt verða
jafn vinsæll og áður.“
Úr forystugrein Aftenposten 28.
september.