Dagblaðið Vísir - DV - 06.11.2000, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 6. NÓVEMBER 2000
15
Menning
DV-MYND PJETUR
Gyröir Elíasson rithöfundur
„Sem betur fer eru skiptar skoðanir um rithöfunda eins og annað. Einhverjir segja „Er hann ekki alltaf að skrifa sömu bókina?" En ég held það sé holl-
ast fyrir rithöfund aö halda sig að sínu og eyða ekki orku í að hugsa um hverjir eru með honum eða á móti. “
Gyróir Elíasson rithöfundur hefur enga trú á
þvi að hann ofmetnist af því aó hljóta verðlaun
á borö við Halldórs Laxness verölaunin sem
féllu honum i skaut fyrir helgi fyrir smásagna-
safnið Gula húsið.
„Ég hef tvíbenta afstöðu til verðlauna af þessu
tagi, ég veró aó segja það eins og er, án þess aó
ég sé að vanþakka neitt, “ segir Gyrðir. „Það fylg-
ir þessu vafstur sem mér finnst aó trufli starf rit-
höfundar. Fjárstyrkurinn kemur sér vel en ég
held að lífið fari fljótlega aftur í samt far og
maóur haldi bara áfram aó skrifa. “
- Þú hefur fengið ýmis verólaun og oft verið
tilnefndur til íslensku bókmenntaverðlaunanna
en aldrei fengió þau. Ertu sár yfir því?
„Nei, “ segir Gyrðir snöggt og glaðlega, eins og
hann sé hœstánœgóur meó það. „Þaó er skáld-
sagnaslagsíða á íslensku bókmenntaverólaun-
unum, en ég er Ijóóskáld og smásagnahöfundur,
þaó hefur vafalítió sín áhrif en ég er fyllilega
sáttur aó hafa aldrei fengió þau. “
Ekki sérlega ógnum hlaðin bernska
-1 mörgum sögum þínum skrifarðu frá sjónar-
hóli barnsins, og oft barnsins í sveitinni. Það er
líka einhver undirliggjandi ógn í sögunum. Ýmsir
gætu dregið þá ályktun að þú hafir átt mjög erfiða
æsku og tregafuUa.
„Ég átta mig nú ekki á því,“ segir Gyrðir. „Það
hefur sennilega verið með mig eins og önnur börn
að mér leið ekkert alltaf vel, þó ég haldi að
bernska mín hafi ekki verið sérstaklega ógnum
hlaðin. En ef marka má bækurnar þá hlýt ég eig-
inlega að hafa verið dapurt barn, svona þegar þú
segir það!“
- Viðurkennirðu þá að sögurnar þínar séu flest-
ar byggðar á einhvers konar endurminningu?
„Já, ég geng mjög oft út frá einhverjum punkti
sem á sér stoð í raunveruleikanum, þó sögurnar
séu misjafnar að því leyti hversu langt ég vík svo
frá upphaflegri kveikju."
Gyrðir er spurður um æskustöðvar sínar, sem
eiga svo stóran þátt í sögum hans og ljóðum og
hann viðurkennir að nota Borgarfjörð eystri og
Skagafjörð jöfnum höndum sem umhverfl.
„Ég á svolítið erfitt með þetta, öfugt við aðra
sem eiga sér bara einn upprunastað. Ég er alger-
lega Borgfirðingur að ættemi og allt mitt fólk er
þaðan, en ég dvaldi þar aðeins á sumrin og var og
er alltaf að einhverju leyti aðkomumaður. í
Skagafirði átti ég heimili, en skyldfólkið allt fyrir
austan. Ég gat aldrei valið á milli hvort væri
minn staður."
Gyrðir segist líka hiklaust nota eindir úr báð-
um stöðum ef honum sýnist svo og ef atburðir
renni saman í minninu.
„Oft er talað um að það liggi í tíðarandanum að
menn noti bemsku sina í skáldskap. Sumir segja
líka að það sé merki þess hvað nútímahöfundar
séu sjálfhverfir og hugmyndasnauðir."
Laxness þolir heilbrigða gagnrýni
- Hvert á maður að sækja ef maður sækir ekki
í sjálfan sig?
„Maöur gengur auðvitað alítaf út frá sjálfum
sér, og er aldrei allur annar en aðrir; eitthvað er
sameiginlegt í reynslu flestra. Ég held líka að það
hafi sýnt sig að það gengur aldrei upp að ætla sér
að sleppa allri jarðtengingu. Það má nefna sem
dæmi að styrkur Þórbergs Þórðarsonar liggur í
þessu. Hann notar eigin ævi og býr til úr henni
skáldskap. Að því leytinu til er ég líklega undir
miklu meiri áhrifum frá Þórbergi en Halldóri
Laxness."
- Manni finnst stundum hálfgerður rígur á
milli Laxnessmanna og Þórbergsmanna.
„Halldór Laxness er orðinn stofnun og mér þyk-
ir það ekki gera honum gott. Það er tU dæmis
varla leyfilegt að segja að manni þyki þessi bók
eftir Laxness ekki jafn góð og hinar, án þess að
vera litinn homauga. Að mínu mati er þetta
slæmt vegna þess að rithöfundur af stærðargráðu
HaUdórs þolir vel heilbrigða gagnrýni. Þessir
tveir höfundar eru hins vegar ólíkir og hafa báð-
ir sína miklu kosti og hlýtur að vera pláss fyrir þá
báða efst, rétt eins og með þá Tolstoj og Dostojev-
skí í Rússlandi."
- Þú segist hafa raunverulega atburði að leiðar-
ljósi. Margir starfandi rithöfundar láta ekki þar
við sitja heldur skipta sér af þjóðfélagsmálum;
skrUa t.d. kjaUaragreinar eða pistla, hefur það
aldrei freistað þín?
„Mér hefur ekki fundist ég vera vel til þess faU-
inn þó að ég hafi auðvitað skoðanir á hlutunum.
Samfélagið er orðið svo breytt frá því HaUdór og
Þórbergur voru að siða og mennta þjóðina. Ég
held að hlutverk rithöfundarins hafi líka breyst
hvað þetta varðar og ég veit satt að segja ekki
hvort rithöfundar era betri en aðrir í að segja
fólki tU. Ég er heldur ekki viss um að aUir höfund-
ar þurfi að gera það. Mér er oft legið á hálsi fyrir
að vera svona dulur, og kannski er það veikleiki.
Pólitik höfðar ekki tU mín og ég er ekki viss um
að menn séu eitthvað bættari þó að þeir viti ná-
kvæmlega hvaða skoðanir ég aðhyUist. Mér hefur
samt verið þetta hugleikið því hugmyndin um
„hlutverk rithöfundarins" er enn þá áleitin."
- Hvert er þá hlutverk rithöfundar að þínu
mati?
„Ætli það sé ekki margþætt? Isaac Singer talaði
um að hlutverk bókmennta væri að skemmta en
mér sýnist nú að bækur hans afsanni þá fuUyrð-
ingu gersamlega því þær eru í heild sinni skjal
um margþætta lífsafstööu. Mér finnst að afstaðan
skipti aUtaf máli, en það er erfitt að meta hvort
bækur breyti nokkra í þessum heimi í raun.“
Áhrif Brautigans og Geirlaugs
Gyrðir skrifar ekki greinar um þjóðfélagsmál
en gerir töluvert af því að skrifa greinar í TMM
um höfunda sem oft eru lítt þekktir á íslandi og
þýðir þá gjarnan eftir þá ljóð eða sögur. Nú er ný-
útkomin bókin Að snúa aftur með ljóðaþýðingum
hans. En hvemig komst hann í kynni við aUa
þessa sérvitringa?
„Þegar ég var í Fjölbrautaskólanum á Sauðár-
króki kynntist ég Geirlaugi Magnússyni sem átti
gríðarlega fjölbreytt og stórt bókasafn. Hann
leyfði mér að grúska í því og finna mér lesefni, en
svo benti hann mér líka á heppUegar bækur. Þar
fann ég m.a. Richard Brautigan, en seinna þýddi
ég þrjár bóka hans og töluvert af ljóðum."
Gyrðir talar um Geirlaug sem áhrifavald og
segist ekki vita hvort hann hefði nokkuð komist
af stað í því að skrifa ef Geirlaugur hefði ekki
komið á Krókinn. En getur hann nefnt fleiri
áhrifavalda?
„Ég átta mig ekki á því hvort má e.t.v. sjá
Brautiganáhrif, en ég var líka undir miklum
áhrifum frá Ólafi Jóhanni Sigurðssyni og verkum
hans á unglingsárum. Hann gat vel skrifað skáld-
sögur en bestu verk hans eru smásögur og ljóð. Ég
lít líka á mig sem smásagnahöfund og ljóðasmið
þó að ég hafi skrifað tvær stuttar skáldsögur.
Seinna hafa auðvitað margir höfundar komið til
en annars reynir maður alltaf að gera hlutina eft-
ir eigin leiðum, svo langt sem það nær, því enginn
sprettur upp úr engu.“
Samhangandi keðja
- Þegar þú lítur yfir verkin þín tekurðu þá eft-
ir einhverri þróun?
„Ef ég lít til baka sé ég verk mín meira sem
samhangandi keðju en einstakar bækur. Ég held
að það átti sig ekki allir á því að það sem er óhefð-
bundið við smásögumar mínar og ljóðin er að ég
reyni iðulega að binda þau í heilar bækur. Ekki
endilega sem afmarkað ljóð eða afmarkaða smá-
sögu. Þannig dreifi ég áhrifunum. Ég legg ekki
mikið upp úr því að hafa allar smásögurnar mjög
sterkar eða öll ljóð mjög sterk, ég reyni heldur að
byggja upp nokkurs konar heildarmynd i bókinni.
Mér hefur oft fundist að þeir sem gefa lítið fyrir
mín verk átti sig ekki alveg á þessu. f smásagna-
söfnum yfirleitt standa sögur hlið við hlið, en
mínar era tengdar saman á einhvern máta. Þetta
er ekki yfirveguð ákvörðun, heldur vill þetta bara
verða svona."
- Þú nefnir þá sem gefa lítið fyrir þín verk.
Gera einhverjir það? Ertu ekki einn af þessum
höfundum sem þykja óumdeilanlega góðir?
„Sem betur fer eru skiptar skoðanir um rithöf-
unda eins og annað. Einhverjir segja „Er hann
ekki alltaf að skrifa sömu bókina?“ En ég held það
sé hollast fyrir rithöfund að halda sig að sínu og
eyða ekki orku í að hugsa um hverjir eru með
honum eða á móti.“
Viðkvæma fiðrildið
- Fyrir nokkram árum skapaðist mikil umræða
um íslensk ljóðskáld og var þér þá gjarnan stillt
upp sem andstæðu Hallgríms Helgasonar þar sem
Hallgrímur var nefndur hrossabrestur en þú við-
kvæmt japanskt fiðrildi. Hallgrímur átti sæti á
Kaffibarnum en þú í Norðurleiðarrútunni. Hvað
fannst þér um þessa umræðu?
„Mér fannst hún þreytandi og grein Hallgríms
sem hratt henni af stað þótti mér ekki góð. Svo
finnst mér svona kenningasmíð um stefnur eða
stefnuleysi í samtímaljóðlist snemmsprottin og
heldur viturlegra að athuga slikt eftir á,“ segir
Gyrðir. „Það er líka auðvelt að ráðast á ljóðskáld
og segja að þau séu máttlaus, utangátta og alveg
til hliðar við það sem er að gerast. Það má vel
vera og það getur verið að það skipti engu máli að
vera ljóðskáld eða rithöfundur yfirleitt. En maður
verður samt að standa og falla með því sem mað-
ur er.“
-þhs
Shakespeare kunni þetta...
Úr Ofviðrínu í Nemendaleikhúsinu:
Prosperó (Björn Hlynur Haraldsson) og
Aríel (Lára Sveinsdóttir).
Þórðargleði
Það eru 30 sviðsverk í gangi á höfuð-
borgarsvæðinu. Sú tala sprengir allar við-
miðanir. í vikunni sem leið munu hafa
verið auglýstar 14 leiksýningar í Dublin
sem hefur tífalda íbúatölu Reykjavikur.
Þvi er ekki auðvelt að svara þegar gamla
frænka spyr: Hvað get ég séð skemmti-
legt?
Halldóra Friðjónsdóttir leikhúsgagn-
rýnandi hér á blaðinu kvartar undan of
mörgum og áþekkum gamanleikjum í
borginni, enda flokkast tæpur helmingur
sýninganna með gamanleikjum og fleiri ef
við tökum barnasýningarnar með. En
þeir eru ekki allteins eins. Þrjár sýningar
byggja á verkum Shakespeares, Draumur-
inn, Ofviðrið og Shakespeare eins og hann
leggur sig, og mennskan og kærleikurinn
eru söm við sig á þeim bæ. Hlýja og ein-
lægni einkenna líka Trúðleik og Háaloft,
svo dæmi séu tekin. En hið gagnstæða er
algengara í nútímagamanleikjum. Þá
skrifar höfundur um fólk sem hann lítur
niður á og við finnum til Þórðargleði þeg-
ar við fylgjumst með brölti persónanna,
hlæjum ekki með þeim heldur að þeim.
Klassískar kómedíur einkennast af sátt
i lokin. Eftir skondnar og jafnvel háska-
legar uppákomur fellur allt í ljúfa löð,
helst með fjórföldu brúðkaupi (án jarðar-
farar). Slíkan endi límir Ólafur Haukur
vísvitandi á Vitleysingana sína til að full-
komna skopið og maður hlær aldrei vit-
leysislegar en þegar þeir halda að þeir séu
komnir á græna grein. Við hlæjum að ill-
fyglinu með hálskragann í Góðum hægð-
um og skiptum hennar við andstyggilegu
börnin sín þó að við fáum í magann af
allri mannvonskunni. Maður hlær að
kvikindisskap Beverly við eiginmann
sinn í Abigail heldur partí, en er hlæjandi
að meðferðinni á aumingja manninum?
Og ekki endar þar aldeilis allt í sátt og
samlyndi.
Frænka verður að velja sjálf...
Ský fyrir ský
ísak Harðarson kom
sem spámaður utan úr
eyðimörkinni með sína
fyrstu ljóðabók undir
hendinni árið 1982.
Þriggja orða nafn hans
hlaut ljóðaverðlaun Al-
menna bókafélagsins
um leið og Einar Már
hlaut skáldsagnaverð-
laun fyrir Riddara hringstigans og hafa
verðlaun fyrir handrit sjaldan verið betur
heppnuð á íslandi.
Á árunum átján sem liðin eru síðan þá
hefur ísak tekið ýmis stökk og hliðar-
stökk, skrifað bæði játningar, smásögur
og skáldsögu auk margra ljóðabóka en
ljóðin eru alltaf 1 önd-
vegi. Nú hefur Forlagið
gefið út heildarsafn
ljóða ísaks undir nafn-
inu Ský fyrir ský. Þar
eru allar ljóðabækur
skáldsins, allt frá hinni
fyrstu til Hvíts ísbjamar
frá árinu 1995, sjö tals-
ins. Auk þess er inn-
gangur eftir ungskáldið Andra Snæ
Magnason sem gaf út ritgerð sína um trú
í ljóðum ísaks í fyrra.
ísak er þekktastur sem heimsósóma-
skáld í gömlum, sígildum stíl. Hann
bregst við neyslusamfélaginu með nöpru
háði og markvissum útúrsnúningi sem oft
er fyndinn en oftar þannig að lesanda
rennur kalt vatn milli skinns og hörunds.
í fyrri ljóðabókum hans er víða að finna
heimsslitaspár en á síðari árum hefur
kærleikurinn til veruleikans unnið á.