Dagblaðið Vísir - DV - 13.12.2000, Blaðsíða 16

16
MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2000
Menning
Á mörkunum
DVWYNOE.ÓL.
Auöur Jónsdóttir rithöfundur
Vill lýsa aðstæðum og erfiðleikum innflytjenda á íslandi.
Fyrsta skáldsaga Auð-
ar Jónsdóttur, Stjóm-
laus lukka, vakti svo
mikla lukku að hún var
tilnefnd til íslensku bók-
menntaverðlaunanna,
kannski ekki síst fyrir
frábæra persónusköpun
og næmi og skarp-
skyggni á breyskleika
mannsins.
1 annarri skáldsögu Auðar, Annað líf, eru
aðalpersónur Guðmundur Jónsson, 54 ára
verkamaður, og Napassorn, tvítug stúlka frá
Tælandi sem Guðmundur skýtur yfir skjóls-
húsi um stundarsakir. Guðmundur, sem
aldrei hefur verið við kvenmann kenndur,
er ekki allt of hrifinn af þessu góðverki en
lætur þó til leiðast enda gæðablóð. En hann
er einnig drumbur og klaufskur í mannleg-
um samskiptum og það setur mark sitt á
samband þessara tveggja ólíku einstaklinga.
Bókmenntir
Auður Jónsdóttur tekur sér veglegt verk-
efni fyrir hendur, þ.e. að lýsa aðstæðum og
erfiðleikum innflytjenda á íslandi. En því
miður er útkoman ekki sem skyldi aðallega
vegna þess að Guðmundur er ekki af þess-
um heimi. Hann er ótrúlega fávís um sam-
skipti kynjanna, einkum þegar tekið er mið
af því að hann er sæmilega greindur, alinn
upp í nútímasamfélagi og þar að auki kom-
inn til ára sinna! Höfundi mistekst að gæða
persónu hans samúð, sem þó hefur örugg-
lega verið ætlunin. Guðmundur er sérkenni-
leg blanda af álappalegum sveitamanni,
gáfumenni, heimskingja, góðmenni, harð-
stjóra, fýlupúka og gantara, svo undarleg og illa
undirbyggð samsetning að lesandinn kemur
honum engan veginn heim og saman.
Napassorn setur fjör í söguna með styrk, dugn-
aði og fyndni. í nýjum heimi gerir hún þögula
uppreisn gegn þeirri kúgun sem hún hefur alla
sína ævi þurft að þola. Áður en Guðmundur get-
ur sagt einn, tveir og hó er Napassorn búin að
gæða einfalda og hallærislega umgjörð lífs hans
asiskri dulúð með útskornum fil, Búddalíkneski,
kertum, grænum froski o.fl. Hún er ægifóg-
ur þokkadís sem eldar framandi mat, Guð-
mundi til mikils angurs, en um síðir lærir
hann að meta matinn og stúlkuna ... þó
hann skilji hana alls ekki. Sem varla er von
því hún er afar dyntótt og tekur upp á ótrú-
legustu hlutum sem rekja má til storma-
samrar og átakanlegrar fortíðar hennar.
Götótt persóna Guðmundar gerir það hins
vegar að verkum að höfundur lendir í hálf-
gerðum ógöngum og lætur söguna enda
með vísun í eina af frægustu bókum Hall-
dórs Laxness. Þau endalok hefðu verið
ágætlega við hæfi ef undirbyggingin hefði
verið betri.
Aðrar persónur Annars lífs vekja litlar
tilfinningar hjá lesanda. Þar má til dæmis
nefna Geirþrúði nokkra sem kemur eins
og skrattinn úr sauðarleggnum sem sjálf-
skipaður bjargvættur Napassorn sem þarf
síst af öllu á björgun hennar að halda!
Geirþrúður á greinilega að vera háðsá-
deila á ófullnægt, ríkt fólk en sú paródía
snýst upp í andhverfu sína og gerir fyrst
og síðast lítið úr fólki sem gefur vinnu
sína tU ýmissa góðgerðarmála. Og að af-
greiða sjálfsmorð manns sem veriö hefur
viðloðandi sögu frá upphafi eins og hverja
aðra slátrun nautgrips er í hæsta máta
óviðeigandi.
Hlýjan og nærgætnin i Stjórnlausri
lukku vikur í Öðru lífi fyrir óskipulögðum
vinnubrögðum, en þó glittir í þann sjarma
sem fyrri bók Auðar býr yfir. Þar má
nefna lúmska tvíræðni og skondin tilsvör
persóna sem bjarga áðurnefndum leiðind-
um að nokkru leyti. Auður hefur þegar
sýnt og sannað að hún getur betur og það
mun hennar þriðja bók vonandi leiða i ljós.
Sigríður Albertsdóttir
Auöur Jónsdóttir: Annaö líf. Mál og menning 2000.
Bókmenntir
Að selja sál sína
Goðsögnin um manninn
sem selur sál sína er alltaf
tilraun tO að lýsa hvers
virði sálartetrið er sam-
tíma goðsagnarímyndar-
innar, og um leið er hún
spuming um hvaðan sé
sprottin sú undarlega sann-
færing að mannskepnan
breysk geti ráðið eigin sál-
armætti. Þessi undarlega
þversögn að manninum sé
gefinn sá andlegi máttur af
hinum algóða sem selja
megi kaupandanum eina, þeim vonda, fyrir auð,
visku, völd eða snilli hefur orðið skáldum að yrk-
isefni um aldaraðir. Fræg saga Thomasar Mann,
Doktor Fástus sem nú kemur út í þýðingu Þor-
steins Thorarensen, er dæmi um það.
Að sjálfsögðu er skáldsagan mótuð af höfuðverki
þýskra bókmennta, Fást Goethes, en ekki síður af
þeirri ógn nasismans sem hvað skörulegast gekk
fram í að eyða þýskri menningu með þjóðrembu og
kynþáttahatri. Það er því ekki að ástæðulausu að
sögumaður nefnist Zeitblum (stundarjurt) eða að
söguhetjan Adrían Leverkúhn skuli vera tónsnill-
ingur, jafnstóran sess og tónlistin hefur æ átt í orð-
spori þýskrar menningar. En söguhetjan er einnig
táknmynd þeirrar evrópsku hámenningar sem dáir
snillinginn, sigurvegarann og ofurmennið, þá
Napoleona, Svíakónga eða austurríska húsamálara
sem ljóma skært þá sigur vinnst en eru fyrirlitnir
mest í ósigri.
Þetta er ekki einvörðungu sagan um ofmetnað-
inn heldur einnig iðrunina, og menningarsaga í
bland þar sem öll evrópsk guðfræðileg hugsun er
endurmetin. En gleymum því ekki að öll guðfræði
er jafnframt djöflafræði, því hvað er hið góða án
andstæðu sinnar? Það væri óðs manns æði að
reyna að rekja söguþráð allan en víst er um það að
ritunartíminn gaf ekki höfundi ástæðu til bjart-
sýni, þó að hann álykti að án vonar um náð hætti
maðurinn að vera mennskur.
Thomas Mann er sannarlega einn af jöfrum evr-
ópskrar skáldsagnagerðar á tuttugustu öld þó að
hann snerti lesendur ef til vill minna nú þegar
menn rýna til þeirrar næstu. En það er fengur að
því að fá þessar stærri sögur hans á íslensku
hverja af annarri. Og þegar svo er finnst manni lít-
ilmótlegt að vera með sparðatíning gagnvart þýð-
ingunni; nákvæm er hún að því er best verður séö
en lipur er hún ekki. Þegar hlegið er „lipurt“ eða
menn „marka hámark skáldskaparins" þá hnýtur
lesandi við, og þýðingin á aðfaraljóði Dantes gerir
hann að hálfgerðum bögubósa. Það er miður. Um
margt er vel til fundið að nota tréskurðarmyndir
Dúrers til bókarskreytingar en prentunin á þeim
er siðri en skyldi og skýringartextar útgefanda
hvimleiðir.
Geirlaugur Magnússon
Thomas Mann: Doktor Fástus. Þorsteinn Thorarensen
íslenskaöi. Fjölvi 2000.
Bókmenntir __________________________________________________________________
Dásamleg fantasía
Ekki er ofsögum sagt að
Philip Pullman fari ótroðnar
slóðir í ævintýrasögunni um
hana Lýru, Gyllta áttavitan-
um. Heimurinn sem hún býr
í er ekki okkar heimur en þó
eiga þeir margt sameigin-
legt, og svo virðist sem
hennar heimur sé í rauninni
samhliða okkar. Við fylgj-
umst með Lýru á umbrota-
tímum í lífi hennar. Dular-
fullir atburðir gerast, Lýra heyrir um Duft í fyrsta
skipti og böm hverfa sporlaust. Þegar vinur henn-
ar hverfur lika ákveður Lýra að leita hans. Sú leit
dregur hana á vit ótrúlegra ævintýra og í mikla
svaðilfór sem óvíst er að hún eigi afturkvæmt úr.
Ég verð að taka undir umsögnina á bókarkápu
þvi þetta er „með því magnaðasta og frumlegasta"
sem ég hef lesið. Hreint og beint dásamleg fantasía
sem heillar lesandann strax á fyrstu síðu. Höfundi
tekst að búa til ævintýraheim sem er algjörlega
sannfærandi og persónur hans eru dregnar skýr-
um dráttum, enda um hefðbundna baráttu góðs og
ills að ræða. Lýra er ótrúlega heilsteypt persóna
þrátt fyrir ungan aldur. Hún er sterk á svellinu og
sannkölluð hetja þegar á reynir. Hún er ein af þess-
um frábæru kvenhetjum (barna)bókmenntanna og
minnir stundum á Linu Langsokk því hún lætur
mótlæti aldrei slá sig út af laginu.
Aðrar persónur sögunnar em ekki síður áhuga-
verðar og þar má líka nefna „fylgjurnar"; Allir eiga
sér fylgju sem er eitthvert dýr og eru órjúfanleg
tengsl á milli manns og fylgju. Á barnsaldri per-
sónunnar geta fylgjurnar breytt formi sínu og tek-
ið á sig mynd hvaða dýrs sem er. Við kynþroska
persónunnar fær fylgjan endanlega mynd og verð-
ur þá það dýr sem á mest sameiginlegt með þeim
persónuleika sem barnið fær og er að nokkra leyti
sál persónunnar.
Umgjörð sögunnar er einnig athyglisverð.
Kirkjuvaldið er allsráðandi og minnir á áhrif kat-
ólsku kirkjunnar á miðöldum. Trúin skiptir miklu
máli og í sögunni má sjá ákveðnar tilvisanir í Bibl-
íuna. Lýra á það til dæmis sameiginlegt með Jesú
Kristi að vera nokkurs konar lausnari þess heims
sem hún lifir í en veit ekki sjálf hvað hún gegnir
stóru hlutverki.
Sagan hennar Lýra er ílókið og viðamikið verk
því þessi bók er aðeins sú fyrsta af þremur. Þetta
er ótrúlega metnaðarfullt verk sem gerir miklar
kröfur til lesenda. Ekkert er dregið undan, hvorki
gæska né grimmd heimsins. Sögupersónur þurfa
oft að berjast upp á líf og dauða og lífið sigrar ekki
alltaf.
Þýðing Önnu Heiðu Pálsdóttur virðist aldeilis
frábær því margt er framandi í texta bókarinnar
og margar nafngiftir sérkennilegar. Það kemur al-
veg eölilega út í þýðingunni að tala um „sígypta“
og „amburmagn" svo eitthvað sé nefnt og undirrit-
uð hnaut aldrei um klaufalegar setningar.
Þetta er bók sem allir unnendur fantasíusagna,
allt frá ævintýram til vísindaskáldsagna, ættu að
næla sér í. Hún ætti ekki síður að höfða til fullorð-
inna en þeirra sem yngri era.
Oddný Ámadóttir
Phlllp Pullman: Gyllti áttavitinn. Þýöing: Anna Heiöa
Pálsdóttir. Mál og menning 2000.
Ábvu.ii
Attavitivn
DV
Unisjón: Silja Aðalsteinsdóttir
ðldin fimmtánda
(ittei,

Iðunn hefúr gefið út
bókina Öldin fimmt-
ánda 1401-1500, sautj-
ánda bindið í hinni vin-
sælu ritröð Aldirnar
sem hóf göngu sína fyr-
ir háifri öld. Óskar Guð-
mundsson er höfundur
nýju bókarinnar.
Fimmtánda öldin hefur stundum verið
kölluð hin myrka öld íslandssögunnar,
sveipuð dulúð og leynd. En öldin var ekki
atburðasnauð, öðra nær. Höfðingjar riðu
um hérað með yfirgangi og tókust á, sæ-
greifar söfnuðu auði og kvenskörungar
eins og Ólöf ríka voru áberandi í islensku
þjóðlífi. Fimmtánda öldin var öld öfga til
góðs og 'ills og umbrotatími í íslenskri
sögu, og í bókinni er sagt frá morðum og
misþyrmingum, hirðskáldum og vikivök-
um, plágum og pestum, híbýlaháttum,
mataræði, verslun og viðskiptum.
Öldin er nú litprentuð í fyrsta sinn og er
í bókinni fjöldi litmynda af listaverkum og
fornum minjum.
Matarsögur
Salka gefur út Matar-
sögur - uppskriftir og
önnur leyndarmál úr
eldhúsum íslenskra
kjarnakvenna. Þar
spjalla Sigrún Sigurðar-
dóttir og Guðrún Páls-
dóttir við sautján
þekktar athafnakonur
um mat og matargerð,
meðal þeirra eru Margrét Ömólfsdóttir,
Hulda Hákon, Kolbrún Kjarval, Sigrún
Hjálmtýsdóttir, Edda Heiðrún Backman,
Margrét Pálmadóttir, Guðrún Eva
Mínervudóttir, Siv Friðleifsdóttir og Vig-
dís Grímsdóttir. Þær gefa fjölda uppskrifta
að einfoldum, fljótlegum sælkeraréttum og
ljóstra upp safaríkum leyndarmálum úr
eldhúsinu.
Einar Falur Ingimundarson og Golli
tóku ljósmyndir.
Þekktir
skrifa um MA_______________________
Bókin Minningar úr |
Menntaskólanum á Ak- I
ureyri er komin út hja I
bókaútgáiúnni Hólum. I
Þetta er veglegt rit. gef- |
iö út til að sýna i verki h
samheldni nemenda I
skólans. Tryggð jiess- I
ara gömlu nemenda I
segir Tryggvi Gíslason |
skólameistari í formála
að hafi veitt skólanum styrk til þess að
takast á við ný verkefni. Sé bókin enn eitt
dæmi um þá ræktarsemi sem nemendur
hafa sýnt skólanum.
Gömlu nemendurnir minnast Mennta-
skólans hver með sínum hætti. Fyrsta kafl-
ann á Jón Sigurgeirsson sem útskrifaðist
árið 1929, en þann síðasta Eygló Svala Arn-
arsdóttir sem varð stúdent fyrr á þessu ári.
Þekktar persónur úr þjóðlífinu eru sannar-
lega íjaðrir í menntaskólahattinn; í þeirra
hópi era Ármann Snævarr lagaprófessor,
Sverrir Hermannsson alþingismaður og
Herdís Egilsdóttir kennari. Flosi Ólafsson
leikari segir sínar farir ósléttar úr skólan-
um því þaðan var hann rekinn sjö sinnum!
Steinunn Jóhannesdóttir rithöfúndur og
Tómas Ingi Olrich þingmaður eiga skárri
minningar, en Þorvaldur Þorsteinsson,
sem m.a. hefur skrifað leikrit, nefnir dvöl
sína í skólanum lengsta leikrit sem hann
hefur tekið þátt í og segir skemmtilega frá
dýrkun sinni og skólafélaganna á skrúð-
mælgi og gáfumannaútúrsnúningum.
Alls eru í bókinni 46 greinar eftir jafn-
marga höfunda og í ritnefnd sátu Pétur
Halidórsson, Kristján Kristjánsson og Jón
Hjaltason.
Verðlaun bóksala
Viðurkenningar bóksala um land allt
voru veittar í fyrrakvöld. Besta islenska
barnabókin var Ert þú Blíðfinnur? Ég er
með mikilvæg skilaboð eftir Þorvald Þor-
steinsson. Besta þýdda bamabókin var
Harry Potter og fanginn frá Azkaban eftir
J.K. Rowling, Helga Haraldsdóttir þýddi.
Besta íslenska skáldsagan var Draumar á
jörðu eftir Einar Má Guðmundsson. Besta
þýdda skáldsagan var Dóttir gæfunnar eft-
ir Isabel Allende. Kolbrún Sveinsdóttir
þýddi. Loks var Hnattflug eftir Sigurbjörgu
Þrastardóttur kosin besta ljóðabókin.
Þetta er í fyrsta skipti sem bóksalar taka
höndum saman á þennan hátt og hefur
starfsfólk í bókabúðum sýnt málinu mik-
inn áhuga.