Dagblaðið Vísir - DV - 10.04.2001, Qupperneq 22

ÞRIÐJUDAGUR 10. APRÍL 2001
tölvui tíkni og visinda
Ekki alltaf nóg að vera með flottustu íþróttaskóna á fótunum:
Loftpúðaskór kunna
að valda meiðslum
•
Körfuboltaiðk-
endur eru gjam-
ir á að meiða sig
í ökklanum og
vera má að flott-
ir íþróttaskór
með loftpúða í
hælnum geri bara illt verra, að því
er ástralskir vísindamenn segja.
Rannsókn sem gerö var á tíu þús-
und áhugakörfuboltaspilurum í
Ástralíu leiddi í ljós að helmingur
ökklameiðslanna varð þegar leik-
mennimir lentu eftir skot eða frá-
kast og þriðjungur þeirra varð þegar
snerist upp á fótinn.
Vísindamenn við La
■*. Trobe háskóia í Victor-
ia komust að því að
fyrri ökklameiðsli,
ónógar teygjuæfingar
við upphitun og loft-
púðar í hælum íþrótta-
skónna kynnu að auka
hættuna á meiðslum.
Ástralskir vísindamenn telja aö íþróttaskór meö loftpúöa í hælnum geti vald-
iö auknum ökklameiöslum meöal körfuboltaiökenda, aö minnsta kosti meö-
al áhugamanna.
Vísindamenn við La Trobe há-
skóla í Victoria komust að því að
fyrri ökklameiðsli, ónógar teygju-
æílngar við upphitun og loftpúðar í
hælum iþróttaskónna kynnu að
auka hættuna á meiðslum.
„Leikmenn í skóm með loftpúða
í hælunum voru 4,3 sinnum lík-
legri til að meiða sig á ökkla en
þeir sem voru í skóm án loftpúða í
hæl,“ sagði Gaylene McKay sem
starfar við sjúkraþjálfaradeild há-
skólans.
Talskona íþróttaskóframleiðand-
ans Nike, sem hefur framleitt skó
með loftpúða í 24 ár, sagði hins veg-
ar að þetta væri aðeins tilgáta.
„Það eru engin orsakatengsl
þarna á milli. Þeir sýna ekki fram
á hvers vegna þetta er satt. Það
kunna að vera fjölmargar ástæður
fyrir þessari meiðslatiðni sem
koma skófatnaðinum ekkert við,“
sagði talskonan, Cathryn Reith, í
samtali við fréttastofu Reuters.
Á meðan McKay og félagar rann-
sökuðu körfuboltaspilarana tíu
þúsund meiddust 37 þeirra á ökkla.
Þeir sem áður höfðu fengið slik
meiðsli voru 4,9 sinnum liklegri en
aðrir til að meiðast á ný og þeir
sem ekki hituðu nógu vel upp fyrir
leik voru 2,7 sinnum líklegri til að
meiðast.
„Frekari rannsókna er þörf til að
kanna tilgátuna um að loftpúðar
dragi úr stöðugleika aftari hluta
fótarins og auki þar með hættuna á
ökklameiðslum," sagði Gaylene
McKay.
Eldgos í Kína fyrir 150 milljónum ára gerði sitt gagn:
Æskuljómi salamöndrunnar
Salamandran er furöuskepna og nú þykir Ijóst, eftir rannsókn á steingerðum
leifum salamandra sem lentu í eldgosi í Kína foröum daga, aö hún reki upp-
runa sinn til Asíu.
Eldgos, sem
varð í norðan-
verðu Kína fyr-
ir 150 milljón-
um ára, hefur
fært vísinda-
mönnum heim
sanninn um að salamöndrur reki
uppruna sinn til Asíu. Heit aska úr
eldfjallinu féll í lítið stöðuvatn og
við það urðu fimm hundruð sala-
^ möndrur að steini, rétt eins og
gerðist hjá mannfólkinu þegar eld-
Qallið Vesúvíus gaus á Ítalíu forð-
um daga og bærinn Pompei fór
undir ösku.
Salamöndruleifamar í Kína eru
85 milljón árum eldri en fyrri stein-
gerðar leifar slíkra dýra. Neil
Shubin, vísindamaður við háskól-
ann i Chicago, segir að af þessu
megi ráða að allar salamöndrur
séu upp runnar í Asíu.
Shubin og Ke-Qin Gao, sem
starfar við náttúrusögusafnið am-
eríska i New York, telja, í ljósi þess
sem þeir hafa uppgötvað, að sala-
möndrur hafi þróast fyrr en hingað
Steingervingarnir, sem
lýst er í vísindaritinu
Nature, sýna öll stig
lífs þessara furðu-
skepna sem lifðu af
hörmungarnar sem út-
rýmdu risaeðlunum
fyrir 65 milljónum ára.
til hefur verið talið og að þær hafi
litið breyst frá því þær ráfuðu um
jörðina með risaeðlunum.
„Við höfum í fyrsta skipti mikið
magn sýna af salamöndrum til að
skilja þróun þeirra," segir Gao í
samtali við fréttamann Reuters.
Steingervingarnir, sem lýst er í
vísindaritinu Nature, sýna öll stig
lífs þessara furðuskepna sem lifðu
af hörmungarnar sem útrýmdu
risaeðlunum fyrir 65 milljónum
ára. Vísindamenn segja hins vegar
að núna séu salamöndrurnar í út-
rýmingarhættu.
Eitt það forvitnilegasta við sala-
möndrurnar er hversu lítið þær
hafa breyst í árþúsundanna rás og
hvernig mismunandi gerðir skepn-
unnar þróuðust svipað, óháð hver
annarri. Steingervingarnir kunna
að varpa ljósi á samhliða þróun og
gætu leitt til aukins skilnings vís-
indamanna á öðru sem hefur vakið
furðu þeirra, sem sé því hvernig
fullorðinni salamöndru tekst að
viðhalda æskuljómanum.
Hubble tekur mynd af risaloftbólu
Nýfæddar stjörnur sem senda frá sér mikla geislun hafa blásiö risastóra
loftbólu í stjörnuþoku einni í næsta nágrenni viö Vetrarbrautina okkar.
Geimsjónaukinn Hubble tók mynd af þessu furöuverki.
Stjarnvísinda-
menn hafa upp-
götvað risastóra
loftbólu í nálægri
stjömuþoku sem
nýfæddum
stjörnum, sem
senda frá sér gífurlega geislun, hefur
tekist að mynda. Að sjálfsögðu sást
þetta merkisfyrirbæri fyrir tilstilli
^ hins óviðjafnanlega Hubble geim-
sjónauka.
Ný mynd af af ungstjörnum í eins
konar stjörnuuppeldisstöð í Stóra Ma-
gellansskýinu, stjörnuþoku í nágrenni
Vetrarbrautarinnar okkar, sýnir
hvernig þessi efnismiklu geimböm
mynda sterka stormsveipi og breyta
með þeim lögun þess sem er umhverf-
4 is þau, að því er vísindamenn banda-
rísku geimvísindastofnunarinnar
NASA segja.
Hnattlaga loftbólan sem þessar
ungu stjörnur mynduðu er í geim-
þokunni N83B, sem einnig er þekkt
undir nafninu NGC 1748, ef nafn
skyldi kalla. Stjömur þessar em mjög
efnismiklar og þróast þar af leiðandi
hratt. Því er erfitt um vik að gera af
þeim mynd. Sem dæmi má nefna að
ein þessara stjama er þrjátíu sinnum
efnismeiri en sólin okkar og um það
bil 200 þúsund sinnum bjartari.
Nýju myndirnar frá Hubble voru
Nýju myndimar frá
Hubble voru teknar
um það leyti sem
risarnir ungu fæddust
og skriðu út úr sam-
eindaskýinu sem umóf
þá fyrir fæðinguna.
teknar um það leyti sem risarnir
ungu fæddust og skriðu út úr sam-
eindaskýinu sem umóf þá fyrir fæð-
inguna.
Stóra Magellansskýið er í 165 þús-
und ljósára fjarlægð frá Vetrarbraut-
inni okkar, sem þykir víst bara næsta
bær við þegar alheimurinn er annars
vegar, og það sést með bemm augum
frá suðurhveli jarðar.
1 ;
L j'jJul 3Jf
Tónlist truflar lærdóminn
Unglingamir
verða kannski
ekki hrifnir þeg-
ar þeir frétta að
pabbi, mamma
og kennarinn höfðu alltaf rétt
fyrir sér þegar þau sögöu að
ekki væri gott að læra lexíurnar
með stereógræjurnar á fullu. En
svona er það nú samt.
Bandarískur sálfræðingur,
Sarah Ransdell, hefur gert rann-
sókn á þessu. Hún fékk 45 nem-
endur til að skrifa stíl, með og
án undirleiks tónlistar. Niður-
stöðumar voru þær að tónlistin
hægði á skriftunum svo nam
um sextíu orðum á klukkutíma,
að meðaltali.
Ransdell segir í viðtali við
tímaritið New Scientist að það
sé kannski ekki mikið en það
sýni þó glögglega að heimalær-
dómur og tónlistarhlustun eiga
ekki alls kostar saman. Að vísu
kom í ljós að nemendur sem
hafa fengið tónlistarþjálfun eiga
auðveldara með að læra heima
við undirleik tónlistar.
Kaldara á Vestur-Græn-
landi
Hitastigið á vest-
urhluta Græn-
lands hefur
lækkað um eina
gráðu á síðustu
tuttugu ámm, á sama tíma og
hlýnað hefur annars staðar á
norður-heimskautssvæðinu og á
norðurhveli jarðar. Skýring-
anna er að leita í þrýstingsmun-
inum á þeim nafntoguðu fyrir-
bærum hæðunum yfir Asoreyj-
um og lægðunum yfir íslandi.
Þetta kemur fram í Polarfront-
en, fréttabréfi dönsku heim-
skautastofnunarinnar.
Síðustu tuttugu til tuttugu og
fimm ár hefur þrýstingsmunur-
inn verið mikill. Það hefur vald-
ið því að veturnir á vesturhluta
Grænlands eru kaldir og þurrir
í Danmörku en í Vestur-Evrópu
hafa veturnir aftur á móti verið
storma- og votviðrasamir og
mildir.
Þegar þrýstingsmunurinn var
minni, eins og frá miðjum sjötta
áratugnum fram á miðjan þann
áttunda, var þessu öfugt farið.
Vetur á Grænlandi voru mildir
en harðir í Danmörku.
Gætir þess aö bílstjórar
sofni ekki
Ástralskt fyrir-
tæki hefur þróað
sérstakt viðvör-
unarkerfi í bfla
sem á að koma í
veg fyrir að bílstjórar sofni und-
ir stýri og valdi með því sjálfum
sér og öðrum tjóni. Kerfi þetta
samanstendur af tveimur
myndavélum í mælaborði bíls-
ins. Þær fylgjast með andliti bíl-
stjórans, þó sérstaklega með
augum hans , og gera viðvart ef
eitthvað er öðruvísi en það ætti
að vera.
Syfjaðir bílstjórar geta verið
stórhættulegir. Kannanir í
Englandi sýna tfl dæmis að tí-
unda hvert banaslys í umferð-
inni verði vegna þess að bíl-
stjóri sofnar undir stýri. Nýja
kerfið, sem heitir Facelab, ætti
að geta dregið verulega úr
banaslysum. Kerfið er þróað i
samvinnu við Volvo-bílasmiðj-
umar.