Dagblaðið Vísir - DV - 21.05.2001, Qupperneq 15

15
MÁNUDAGUR 21. MAÍ 2001
H>"V___________________________________________________________________________________________Menning
Dróttkvæðin
myndlist miðalda
„Ég er að rannsaka hlut dróttkvœða i rit-
menningu miðaldamanna og fœra rök fyrir því
að þau hafi snemma skipt miklu máli í skólun
skálda og frœðimanna og íslendingar hafl not-
aó dróttkvœðin á sama hátt og latnesku forn-
skáldin, til dœmis Virgill og Ovidíus, voru not-
uð í latneskum frœóum annars staðar í Evr-
ópu,“ segir dr. Guörún Nordal um bók sína
Tools of Literacy (Tœki ritmenningar) sem Há-
skólaútgáfan í Toronto í Kanada hefur geflð
út. Dróttkvœði hafa aldrei þótt árennileg leik-
mönnum og oftast hlaupum við yflr dróttkvœó-
ar vísur þegar við lesum íslendingasögur,
rennum kannski yflr skýringuna neðanmáls til
að athuga hvort vísan er að segja eitthvað sem
skiptir máli efnislega en nennum alls ekki að
pœla í því hvernig skýrandinn fœr merkinguna
út úr þessum snúnu línum.
„Þegar íslendingar þýða erlend skáldskap-
arfræði þá nota þeir dróttkvæðin sem dæmi,“
heldur Guðrún áfram. „Dróttkvæðin tóku sér -
sæti við hlið klassískra bókmennta i íslensk-
um ritum og það var alveg eðlilegt, þau eiga
rætur í heiðinni menningu eins og latnesku
verkin og hafa sterk tengsl við goðafræði. Svo
eru þau líka höfundarverk, það er hægt að
tímasetja mörg þeirra vegna þess að höfund-
arnir eru þekktir. Það var frumlegt af mið-
aldamönnum að nota dróttkvæðin á svona nú-
tímalegan hátt á þess tíma vísu, þannig skutu
þeir gildum stoðum undir íslenska bók-
menntahefð - að skrifa á íslensku í stað latínu
- strax á 12. öld, fyrir daga Snorra. Hann var
hluti af hefð sem var mun eldri en hann sjálf-
ur.“
Guðrún sýnir fram á að dróttkvæðaskáld
hafi ort um öll hugsanleg efni - trúmál, ástir,
daglegt líf, veður og vinda, og margar vísur
séu hreinn tækifæriskveðskapur. „En drótt-
kvæði voru líka yfirstéttarkveðskapur því
skáld notuðu þau til að koma sér á fram-
færi erlendis, við hirðir norrænna kon-
unga, alveg fram undir lok 13. aldar eða
þangað til konungarnir hætta að skilja
íslensku skáldin. fYam að því eru þau
lykill að frama.“
DV-MYND HARI
Guðrún Nordal íslenskufræðingur
Með því að nota dróttkvæði í stað latneskra kvæða skutu íslenskir fræðimenn gildum stoðum
undir þé hefð að skrifa á islensku í stað latínu.
um dróttkvæði lögðu áherslu á að í líkingun-
um fælist galdur kvæðanna og snilli skáld-
anna. Þar nefnir Guðrún fyrst og fremst
frændurna Snorra Sturluson og Ólaf Þórðar-
son á 13. öld sem komu að viðfangsefninu úr
ólíkum áttum: „í Skáldskaparmálum
Eddu er Snorri að skrifa
eins konar teikni-
bók
Z,1 o^Sknatals
í,koðUfn »?bodifiUvi
beir n \ myfKiar^lf'óast

Listasafn miöalda
Dróttkvæðaskáld ortu um allt
milli himins og jarðar og sugu inn í
kvæðin nýjustu strauma í heim-
speki og hugmyndum. Þetta var
nýstárlegur kveðskapur sem
speglaði vel sinn tíma. „Okkur
hættir til að líta bara á þetta
sem fornan kveðskap sem sé
fastur í ákveðinni hefð,“ segir
Guðrún, „formið er svo niður-
njörvað og goðsagnaheimur-
inn sem myndmálið er sótt i
er auðvitað gamall, en
skáldin endurnýja efnið
með nýjum hugmyndum. Það
er mikilvægt að átta sig á því að íslend-
ingar endurskapa í raun sínar gömlu bók-
menntir með því að taka nýjum menningar-
straumum frá Evrópu fagnandi, og deigla
þeirrar nýsköpunar er einmitt í dróttkvæðun-
um. Til dæmis koma þar fram hugmyndir um
líkamann í samræmi við heimspekilegar
hræringar í Evrópu á miðöldum eins og
nýplatónismann, og þær verða fyrir-
ferðarmeiri í kvæðun-
um þegar á liður. Svo
eru skáldin alltaf að
endurskapa myndmál-
ið sem auðvitað er að-
alsmerki dróttkvæð-
anna. Kenningar eru
orðnar nokkuð íjarlægar
okkur nú á tímum en
þær sýna í raun og veru á
stórkostlegan hátt hvem-
ig skáldin hugsuðu; hvern-
ig hugsunin gat þróast frá
einfaldri mynd í miklu
stærri mynd. Við tölum oft
um að við eigum enga
myndlist frá miðöldum, en í
rauninni eigum við ótrúlega mikið af mynd-
um sem eru faldar í dróttkvæðunum. Ef viö
skoðum þessar myndir á ferskan hátt og tengj-
um þær við hugmyndaheim skáldanna og
myndlist miðalda ættu þær að höfða mjög til
okkar tíma og nýrra kynslóða sem skoða og
hugsa um heiminn í myndum.“
íslensku miðaldafræðimennirnir sem fjalla
'on

'u'n fZ'1 Sturiu.
Knini,
,ffW&
■gri
°kka>-X:s^n‘^Cjfufé
s °S fonfl f3,f-ir A ?Jfara
VuÞna h„.
'^nyn'j. husskotJ
hilfntf-lét"hJefsum~?
fíröa
feina a. ett bann , fu<Þia
h-s*utm ^ Jeffnta
hoföí atf d
annc’rn junni uÞf>
sagnanna. Egill Skallagrímsson varð býsna oft
á vegi mínum í þessari rannsókn vegna þess
hvað hann er sérstakur og erfitt að staðsetja
hann í tíma.“
- Heldurðu að hann sé kannski blanda af
raunverulegum Agli á 10. öld og 13. aldar
. skáldi sem þá gæti verið höfundur sögu hans?
„Maður verður auðvitað alltaf að vera var-
kár þegar hugmyndir eru notaðar til að tima-
setja skáldskap, en þegar ég skoðaði þetta lík-
amlega myndmál þá var hann mjög
sterkur í því, og hluti af kveð-
SkaP"UmmiS'U á
/ .0/3.^ndtr>r,/ f * sern
fJlikc
s°nor '7*0 a niVnJl klett
7íaifnsinx) ^ndiT' ‘
ík°teifJ?AAt*id Í.T
Ítnis vtd skJóa
ennuf-f ^na laJftlf'6iídi„ °s snjór ?Uíö
lntceta affluneða UlfennUh Vceri
ská/rt uÞp f/jy, ‘ð snce>,i i, SVefóið fJ fnea.
sS’t ‘SSsf*
ftiprr. m /ni £skíö
2
uf

Bn
'rnir
skálda,
þar sem hann raðar
mótífum upp á skipulegan
hátt og bregður um leið upp lýsandi
dæmum - nokkurs konar skyggnimyndasýn-
ingu - úr verkum höfuðskálda norrænn-
ar kveðskaparhefðar. Röð myndanna er
ólík í handritum verksins, svo hönnuð
er ný sýning í hvert sinn. Ólafur leitast
hins vegar við í Þriðju málfræðiritgerð-
inni að setja dróttkvæðin í samhengi
við fræðigreinina grammatica, sem
var undirstöðunámsgrein í öllum
skólum í Evrópu á miðöldum."

niaói
m^nteð
'Ur
, f°r t/j] uÞp
U8Ufn sírlUf-
nolch
skíð.
'um
Egill góður
- Hvaða skáld finnst þér best á
þessum tima sem þú athugaðir?
„Á 12. öld er Einar Skúlason
mjög áhrifamikill, og á 13. öld eru
menn eins og Sturla Þórðarson og
þeir Sturlungar fleiri. Margir eiga bara eina
eða tvær vísur varðveittar en sem sýna samt
hvað þeir voru mikil skáld. Til dæmis Gissur
Þorvaldsson jarl - hann var mjög næmur í
sínum skáldskap sem kemur fólki kannski á
óvart! Svo þarf maður auðvitað að skoða ís-
lendingasagnaskáldin vegna þess að sögurnar
eru skráðar á þessum tíma og ekki er vitað
hvort allur skáldskapur í þeim er gamall eða
hvort eitthvað af honum var ort á ritunartíma
samleið
með 12.
og 13. ald-
ar kveð-
skap. En ef
vísurnar
eru ekki all-
ar eftir Egil
þá er spurn-
ing hvaða góða
skáld faldi sig
bak við nafnið
hans! Hann er
mjög frumlegur
þannig að oft voru
engin önnur dæmi
um ákveðna mynd-
hugsun sem fyrir
kom í kvæðum
hans.“
- Er hann þá bestur
- hver sem hann er?
„Ja, hann er andskoti
góður allavega!" segir
Guðrún hlæjandi. „En skáld Gísla sögu Súrs-
sonar er líka ansi gott og því hefur verið hald-
ið fram að það skáld hafi verið uppi á 12. öld.“
- Ert þú ekkert að pæia í því beinlínis að
leita að mönnunum á bak við dulnefnin?
„Nei, í þessari bók er ég að lýsa hugmynda-
heimi skálda frá 12. og 13. öld til að geta bor-
ið saman við kveðskap íslendingasagna. Ef þú
þekkir það tímabil vel þegar sögurnar voru
settar saman þá hefurðu grunn til samanburð-
ar. Ég geri svolítið af því í bókinni að bera
yngri skáldskap saman við skáldskap sem á
að vera eldri en það er efni í aðra bók, og lang-
tímamarkmið mitt er að fara mun dýpra í
þennan skáldskap, skoða dróttkvæðin enn
frekar sem skapandi bókmenntagrein. Við eig-
um ekki að lesa þau til að komast að því um
hvað þau eru - „þýðingin" er oft fullkomlega
andlaus: konungurinn var örlátur við her-
manninn - heldur eigum við að skoða mynd-
málið, í því felast skilaboðin, í lýsingunni á
konunginum eða hermanninum koma fram
skoðanir og hugmyndir sem eru spennandi og
þar að auki skapandi myndlist sem skáldin
vilja að við skoðum.“
Kristín Marja Baldursdóttir
Þjóðin heldur upp á hana.
Englarnir á toppnum
Bókmenntasmekk íslendinga er við brugð-
ið, að minnsta kosti eru þær ekki amalegar
bækurnar sem voru vinsælastar á bókasöfn-
um landsins í fyrra. Þar eru Englar alheims-
ins eftir Einar Má Guðmundsson í fyrsta sæti,
númer tvö er Sagan af bláa hnettinum eftir
Andra Snæ Magnason, í þriðja sæti er ævi-
saga Einars Benediktssonar eftir Guðjón Frið-
riksson, í þvi Qórða Híbýli vindanna eftir
Böðvar Guðmundsson (Lífsins tré er í 15.
sæti), í fimmta sæti Benjamín dúfa eftir Frið-
rik Erlingsson og í því sjötta Kular af degi eft-
ir Kristínu Marju Baldursdóttur. Er þetta
ekki yndislegt?
Guðrún Helgadóttir og Bergljót Arnalds
eiga þrjár bækur hvor á tuttugu bóka lista og
er gott til þess að vita hvað þar eru margar
barnabækur. Einar Már á tvær eins og Böðv-
ar, en Kristín Marja má vera glöð því allar
skáldsögurnar hennar þrjár eru inni á listan-
um!
Úthlutað hefur veriö í flórða skipti úr Bóka-
safnssjóði höfunda til 430 höfunda, þýðenda og
myndhöfunda vegna afnota bóka í bókasöfn-
um. Styrki í viðurkenningarskyni hlutu 28
höfundar og sérstaka heiðursviðurkenningu
hlutu Aðalgeir Kristjánsson, Svava Jakobs-
dóttir og Jón Baldur Hlíðberg myndlistarmað-
ur, sá sem teiknar og málar fugla og fiska af
meiri list en ílestir aðrir.
En - hvað?
Svolítið er hún loðin yfirlýsing Ricos
Saccani, aðalstjórnanda Sinfóníuhljómsveitar
íslands, í Morgunblaðinu á fóstudaginn. Þó
leynir Saccani því ekki hvað hann er mikill
kraftaverkamaður.
Hann áttaði sig strax í
upphafi á möguleikum
hljómsveitarinnar og
fylgdi mati sínu eftir
með miklum kröfum
til hljóðfæraleikar-
anna. Þeir hafa fyrir
sitt leyti „lagt sig fram
og unnið vel á þessum
tíma, og tónlistarleg
færni hljómsveitar-
innar hefur aukist, svo hljómsveitin hefur náð
leikni sem vakið hefur athygli á alþjóðavett-
vangi". Ekki lélegur árangur á fáeinum miss-
erum. Hann hefur „persónulega lagt hart að“
sér við að fá framúrskarandi hljóðfæraleikara
til íslands og koma á framfæri „bestu lista-
mönnum íslensku þjóðarinnar. Allir þessir
listamenn hafa lýst mikilli ánægju með sam-
starfið við okkur". Og hann hefur „eytt
ómældum tíma og persónulegum samböndum
til að hljómsveitin geti notið viðurkenningar
utan íslands". Hann hefur boðið upp á svið-
settan flutning á þremur óperum og „áform
voru uppi um að setja upp í fyrsta sinn á ís-
landi ballettinn Hnotubrjótinn í samvinnu við
einn af fremstu ballettflokkum Evrópu".
En ... vantar ekki „en“ setninguna?
„Ég hafði bundið vonir við að á síðustu
þremur árum, með svo marga frábæra tón-
leika að baki og góðan árangur á mörgum
sviðum, hefði skapast gagnkvæmur skilning-
ur og traust milli mín, hljómsveitarinnar og
stjórnar hennar.“
En - hvað? Hvar brast það traust? Ekkert
svar, bara þetta: „Ég vonast til að geta komið
til íslands til að halda kveðjukonsert 5. októ-
ber, og kveðja þá mína tryggu áheyrendur og
hljómsveitina sem hefur verið mér svo kær.“
En er það ekki lengur?
Konur styrktar
Hagþenkir - félag höfunda fræðirita og
kennslugagna hefur úthlutað 12,5 milljónum í
starfsstyrki, þóknanir, ferða- og menntunar-
styrki. Hæstu starfsstyrkina, 500 þúsund kr.,
hlutu fimm umsækjendur sem vinna að viða-
miklum rannsóknum og ritum um söguleg
viðfangsefni af ólíku tagi: Bára Baldursdóttir,
Hrefna Róbertsdóttir, Sigrún Pálsdóttir, Unn-
ur Birna Karlsdóttir og Þórunn Valdimars-
dóttir.