Dagblaðið Vísir - DV - 02.04.2002, Qupperneq 13

13
ÞRIÐJUDAGUR 2. APRÍL 2002
X>V__________________________________________________________________________________________________________________________Menning
Umsjón: Silja Adalsteinsdóttir silja@dv.is
Ekkert sem snertir þig fer mér úr minni:
ég man líka 'eftir hárgreióslunni þinni
hinn tólfta maí, ég man þaó nú aö nýju
er fórstu hjá, þá fékk ég slíka glýju
í augun eins og sá sem lengi starir
í sólarljós og sér aö glóðin varir
sem geislabaugur er hún eftir situr
í augunum sem daufur gulur litur!
Einu sinni voru öll leikrit í bundnu máli, eins og
við þekkjum frá grisku harmleikjunum og leikrit-
um Shakespeares, og í raun og veru er ekkert sjálf-
sagðara. Að vísu talar fólk ekki venjulega í bundnu
máli en leikskáldin voru heldur ekkert að reyna að
herma eftir hversdagslegu tali manna. Bæði voru
þau að semja skáldskap og svo er augljóslega mun
auðveldara fyrir leikara að læra texta sem bund-
inn er saman af hrynjandi, stuðlum og/eða rími -
eins og vel má sjá á örstutta dæminu hér fyrir ofan
úr ástarjátningu Cyranos frá Bergerac í þýðingu
Kristjáns Ámasonar.
Löng sambúð
Jólaleikrit Þjóðleikhússins í vetur var Cyrano
frá Bergerac, skoplegur hetjuleikur eftir Frakkann
Edmond Rostand, samið í lok 19. aldar um Cyrano,
hetjuna nefstóru sem uppi var á 17. öld, og sóttist,
ásamt fríðleikspiltinum Christian, eftir ástum
hinnar fógru Roxönu.
Kristján Ámason, skáld og þýðandi, þýddi leik-
ritið, sem allt er í bundnu máli, fyrir Þjóðleikhús-
iö. Nú hefur það líka verið gefið út á bók hjá Máli
og menningu til að betur megi njóta braglistarinn-
ar, og þeim sem vilja fræðast um Cyrano er bent á
skemmtilegan inngang Kristjáns að útgáfunni.
Kristján þekkti lítið til verksins áður en hann sam-
þykkti að þýða það fyrir Gísla Alfreðsson, þáver-
andi þjóðleikhússtjóra. En hann fékk sannarlega
tækifæri til að kynnast þvi náið, þvi þegar þaö
komst loks á svið voru 17 ár frá því að hann hóf
þýðingarvinnuna sem hann vann í áföngum.
Leikritið tekur um það bO flmm tima í flutningi
í heilu lagi, og Kristján vissi að yrði það leikið hér
á landi þá yrði það stytt. „Ég hugsaði mér upphaf-
lega að stytta það sjálfur,“ segir hann, „en svo varð
úr að ég þýddi það allt eins og það lagði sig og þess
vegna er mikils virði að fá textann út á bók. í sýn-
ingunni var hann styttur um þriðjung og samt
þótti sumum of langt!“
Reyndi á þolinmæðina
Kristján hefur áður glímt við karla á borð við
Goethe, Rimbaud, Rilke, Thomas Mann, Súskind
og sjálfan Aristofanes með prýðilegum árangri -
hvernig var að leysa þetta verkefni?
„Ja, ég hafði lúmskt gaman af þessu,“ segir
Kristján, „einkum þegar ég var farinn að sjá fyrir
endann á því! Þetta er mikið verk og reyndi á þol-
inmæðina. Ég hristi ekki svona lagað fram úr
erminni. Leikritið er undir frönskum alexandrína-
Kristján Árnason fékk að skylmast við skáldið og skylmingamanninn Cyrano frá Bergerac:
Tragísk kómedía
Hann yrkir til aö tjá sig. Og þó að þetta virðist
vera tímaskekkja miðað við hvenær hinn sögulegi
Cyrano var uppi þá er rétt að minna á að hann fór
ekki troðnar slóðir. Hann var uppreisnarmaður,
fríþenkjari, og loks upphafsmaður geimferðasagna
- allur í þvi að skrifa um feröir til tunglsins eins
og kemur reyndar fram i leikritinu þegar hann tef-
ur fyrir vonbiðlinum De Guiche meöan verið er að
gifta Roxönu og Christian. Cyrano hafði mikinn
áhuga á vísindum og setti fram kenningar um það
hvefnig mætti komast til tunglsins, hélt að hægt
væíi að láta segulafl draga sig þangað.“
Nefið er sögulegt
- Er ekki biturt að svona sniUingur skuli aðal-
lega vera frægur fyrir stórt nef og misheppnaðar
ástir?
„Það er vissulega gráglettni örlaganna en gefur
persónunni þó vissa dýpt,“ segir Kristján. „Styrk-
urinn er aðallega á yfirborðinu því hann ber þenn-
an sársauka undir niðri. Ástarsagan er þó komin
frá Rostand sjálfum. Hinn sögulegi Cyrano átti að
vísu frænku en ekki er vitað um samband af þessu
tagi milli þeirra. En hann var með nef, óeðlilega
stórt, og það er sagt að hann hafi háð fleiri en eitt
einvígi til að verja sinn komplex! Úr ævi þessa
sögulega einstaklings býr Rostand til klassíska
kómedíu þar sem Cyrano fær hlutverk slungna
þrælsins, milliliðarins sem kemur elskendunum
saman. Verkið verður líka tragískt af því að
elskendumir ná ekki að njótast þó að þeir séu
pússaðir saman, en á vissan hátt má segja að Cyra-
no og Roxana nái saman eitt andartak í lokin
þannig að Rostand bregður þá enn út af formúl-
unni.“
- Heldurðu að Cyrano fylgi þér áfram?
„Já, ætli það ekki?“ segir Kristján í hálfgerðum
spumartóni. „Mér finnst gaman að hafa fengið aö
skylmast við hann. Því auðvitað var þetta bardagi
- sem lauk þó þannig að hvorugur særðist illa.“
-SA
hætti, byggðum á brag sem Fomgrikkir notuðu í
leikritum sínum, en Frakkamir bæta við rími. Ég
held riminu en hef línumar einum braglið styttri,
eins og í stakhendu."
- Áttirðu ekki á hættu að festast í bragarhættin-
um - fara að hugsa í hrynjandi hans og rími?
„Jú, ekki var laust við það,“
Kristján og hlær. „En maður
fékk lika vissa útrás fyrir
bragþörfina við þettá verk. Ég
hef alltaf haft gaman af leikrit-
um í bundnu máli, alveg frá þvi
ég komst í tæri við þýðingar
Matthíasar Jochumssonar á Man-
freð Byrons og Brandi Ibsens á
unga aldri. Ég var sjálfúr farinn að
semja leikrit í bundnu máli þegar ég
var unglingur og dytti ekki í hug að
semja leikrit öðruvísi! En það er auð-
vitað timaskekkja - og mörgum finnst
Cyrano vera tímaskekkja. En hann var
það líka þegar verkið var skrifað, verk-
iö stakk alveg i stúf við raunsæisleikrit-
in sem vora þá að hasla sér völl. Og það átti að
vera timaskekkja, höfundurinn vildi endurvekja
kltissískan tíma Sólkonungsins í Frakklandi og
Cyrano er góður fulltrúi hans og þeirra dyggða
sem þá vom hafðar í heiðri - hreysti, orðfimi,
tryggðar, ástar og sæmdar, sjálfstæðis og einurðar.
Hann á einmitt þess vegna erindi við nútímann, að
minnsta kosti finnst mér full ástæða til að halda
þessum dyggðum á loft þó að þær þyki hallærisleg-
ar á okkar dögum."
Orölistin merkari en sálfræðin
- Hvemig finnst þér leikritið eftir alla þessa
vinnu? Óx það eða minnkaði í huga þínum?
„Það var upp og niður. Leikritið hefur ytri glæsi-
leika sem er heillandi,“ segir Kristján. „Orðlistin
er merkari en sálfræðin sem kannski er svolítið
einfold. En hún gengur samt alveg upp, firmst mér.
Þetta er leikrit um mann sem er vígfimur bæði
sem skylmingamaður og skáld og orðsnilldin er
mikil í textanum sem líka er músíkalskur, það er
hægt að leika á setningamar eins og músík, kasta
þeim á milli sín. Bundna formið gerir þær líka
meitlaðri og hafi maður vald á því þá smjúga
þær betur inn í eyru áhorfenda en óbundið
mál.“
Heldurðu að sálfræðin sé svo eirifold?
Mér fannst Christian, heimski elskhuginri,
svo spennandi persóna þegar ég las leik-
ritið. Einvígi þeirra Cyranos í orðum á
þeirra fyrstá fundi, þegar Christian kem-
ur nefi Cyranos að i hverri setningu og
gerir hann vitstola af reiði, henti til
þess að Christian væri verulega snjall
náungi og spuming hvort hann er
ekki bara lesblindur og eigi þess
vegna svona erfitt með að skrifa
Roxönu bréf?
Þeir em kannski báðir margræðari
en við fyrstu sýn, félagamir," segir Kristján, „og
einmitt þessar orðahnippingar em kostur leikrits-
ins og skemmtun þýðandans þó að þær séu líka erf-
iðar. Maður þýðir aldrei brandara af þessu tagi
beint heldur verður að búa til orðaleiki í stað orða-
leikja. Þá fyllist maður sköpunargleði. Svo vom
prýðilegar einræður inn á milli eins og þegar Cyra-
no hafriar því að verða hirðskáld með langri ræðu
þar sem hann boðar sjálfstæði og frelsi listamanns-
ins. Hann yrkir ekki til að fá frama -
Aö tileinka’, eins og tíökast,
valdamönnum verk sín, svo aö blíökast
á ásýnd þeirra megi mæröarbrosiö
og hœtti’ aö vera hörkulegt ogfrosiö.
Nei takk...
Aö Ijóð manns verði fyrir borgun birt
í bókmenntariti sem er mikils virt.
Nei takk!
Hafi maöur vald a hinu
bundna formi þá smjúga
setningarnar betur inn í
eyru áhorfenda en
óbundiö mál.“
DV-mynd Pietur
Ferðastyrkir
Norræna ráðherranefridin
veitir ferðastyrki til frjálsra fé-
lagasamtaka á árinu 2002. Alls
er upphæðin 310.000 danskar
krónur sem skiptist á milli ís-
lands, Grænlands og Færeyja.
íslendingar hafa til umráða
138.000 danskar krónur eða um
það bil 50 styrki. Umsækjendur
skulu sækja skriflega um styrk-
inn til Norræna hússins í
Reykjavík. ítarlegar upplýsing-
ar þurfa að fylgja umsókninni
um tilefrii og tilgang ráðstefn-
unnar eða fundarins. Styrkur-
inn er greiddur að ferð lokinni
og þarf að skila frumriti af far-
seðli og dagskrá fundar eða ráð-
stefnu.
Umsóknir berist til Margrétar
Guðmundsdóttur fyrir 15. maí,
15. ágúst og 15. október, ef pen-
ingamir endast svo lengi. Sjá
nánar á vefsetrunum www.nor-
den.org og www.nordice.is.
Prag -
hjarta Evrópu
4. apríl hefst námskeið um
Prag í Endurmenntunarstofnun
Háskólans. Kennari er Alena F.
Anderlova arkitekt. Markmiðið
er að blanda saman á lifandi
hátt ömámskeiði í tékknesku og
fræðslu um menningu og sögu
Tékklands með sérstakri
áherslu á höfuðborgina Prag.
Prag hefur frá upphafi verið í
miðju evrópskrar menningar og
í miðju átaka í álfunni. Miklar
og merkilegar menningarminjar
urðu til þar í aldanna rás og
verður fjallað um byggingar-
sögu og byggingarstíla. Tékkar
eiga rika bókmenntahefð enda
lifðu og störfuðu i Tékklandi rit-
höfundar eins og Comenius,
Kafka og Kundera. Aðrir þættir
úr menningarsögu og menning-
arlífi verða einnig reifaðir, s.s.
myndlist, kvikmyndir, leiklist,
nytjalist og tónlist.
Tungumálið er lykillinn að
skilningi annarra þjóða og fá
þátttakendur almennt yfirlit um
uppruna, þróun, skyldleika og
aðaleinkenni tékkneskrar tungu
auk kennslu í grunnatriðum
málsins með áherslu á orða-
forða sem nýtist á ferðalögum.
Kennsla fer fram á íslensku.
í veldi
Vatnajökuls
17. april hefst námskeiðið í
veldi Vatnajökuls - þjóðgarður
elds og ísa - ísland fyrir ís-
lenska ferðamenn í Endur-
menntunarstofnun Háskólans.
Kennarar em Guðmundur Páll
Ólafsson náttúrufræðingur og
rithöfundur, Nele Lienhopp,
Sigrún Helgadóttir náttúrufræð-
ingur og Magnús Tumi Guð-
mundsson, dósent við HÍ.
Á námskeiðinu verður velt
upp spumingunum hvað þjóð-
garður sé, hvort ástæða sé til að
stofria risaþjóðgarð á hálendi fs-
lands - og þá hvar. Hver era
einkenni og sérkenni svæðis-
ins? Hvað þarf að vemda?
Hvaða gagn er að þjóðgarði?
Hve stór ætti hann að vera?
Vemdar þjóðgarður auðlindir
lands og sjávar? Hvaða atvinnu-
tækifæri býðrn- slíkur þjóðgarð-
ur upp á? Em virkjanir æskileg-
ar i þjóðgarði og hvers vegna
(ekki)? Hver gæti verið arðsemi
þjóðgarðs í samanburði við
virkjanir? Hverjar em alþjóð-
legar skuldbindingar og skyldur
íslendinga gagnvart gróðurfari,
dýralífi og landslagsheildum?
Áhersla verður lögð á samspil
innrænna og útrænna afla sem
mótað hafa þetta land og ekki
finnst bein hliðstæða við í heim-
inum.