Dagblaðið Vísir - DV - 21.10.2002, Qupperneq 15

15
MÁNUDAGUR 21. OKTÓBER 2002
DV_____________________________________________________________________________________________Menning
DV-MYND TEITUR
Stefán Máni rithöfundur
Líkt og þjóð ísraels er söguhetja dæmd til aö fara úr einum stað í annan án þess aö eiga sér neitt heimaland.
Israel - maður og þjóð
í nýjustu skáldsögu Stefáns Mána stlgur fram á
sviðið manngerð sem lítið hefur borið á í íslenskri
menningu síðan gúanórokkið var upp á sitt besta.
ísrael, eða Jakob Jakobsson eins og hann heitir
réttu nafni, er farandverkamaður - kannski sá
síðasti af þeirri tegund. Sjálfur skýrir hann nafn
sitt þannig að hann hafl barist við guð og menn
líkt og nafni hans í Gamla testamentinu. Mögu-
leikanum á því að hann verði ættfaðir eins og
nafni hans er einnig haldið opnum í bókarlok.
En ísrael er ekki bara mannsnafn heldur þjóð-
ar, og þannig má lesa lífshlaup ísraels sem þráð í
þjóðarsögu. Líkt og þjóð ísraels er hann dæmdur
til að fara úr einum stað í annan án þess að eiga
sér neitt heimaland. Hann er rótlaus, og þannig
vill hann vera, ailt þar til samfélag farandverka-
manna líður undir lok og hann, líkt og aðrir af
hans tagi, neyðist til að setjast að fyrir sunnan,
hefja fasta búsetu, taka þátt 1 lífsgæðakapphlaup-
inu og krossfesta sig á kreditkorti.
Rétt eins og í Hótel Kalifomíu er hér lýst sam-
félagi sem er nýhorfið. ísrael iifir í samfélagi far-
andverkamanna sem liðu undir lok fyrir um 15 til
20 árum. Sú Reykjavík sem hann lifir í er ein-
hvers staðar við upphaf 10. áratugarins. Margar
lýsinganna eru eftirminnilegar, það er nostalgíu-
blær yfir þeim, en þó er ekkert dregið undan í lýs-
ingum á harðneskju, kulda, kúgun og nöturleika
þess lífs sem lýst er.
Bókmenntir
Stíll sögunnar er sérkennilegur. Hver efnis-
grein er ein málsgrein þannig að punktar eru ekki
notaðir nema við greinaskii. Þetta gerir stílinn
flæðandi og stundum ágengan. Textinn er byggð-
ur upp á nákvæmum lýsingum, oft löngum og ít-
arlegum. Þær bestu gætu staðið stakar sem örsög-
ur eða lítil prósaljóð. En stundum verða þessi
meinlæti í notkun greinamerkja heftandi og stíll-
inn eins og dettur úr gír og missir seiðmagnið.
Langbest virkar stíllinn í þeim köflum sem lýsa
vinnustöðum ísraels og flakki hans. Þetta á raun-
ar við um söguna alla, hún rís hæst þegar lýst er
farandlífi ísraels víða um land og seinna tilbreyt-
ingarlitlu flakki milli vinnustaða og bara í
Reykjavík. Þar tekst að magna upp stemningu og
persóna ísraels sjálfs er flókin og áhugaverð.
Hann gefur sig ekki allan upp en býr greinilega
yflr leyndarmálum og sársauka sem lesandann
getur einungis grunað.
Þegar dregur loks til tíðinda í lífl ísraels versn-
ar í þvi. Hann hefur sambúð með konu sem er
alltof klisjukennd og yfirborðskennd til að vera
sannfærandi persóna. Þetta er einn stærsti veik-
leiki bókarinnar þar sem þetta gerir að verkum að
örlög ísraels í lok sögunnar missa dýpt sem þau
gætu annars hafa öðlast.
Eftir Hótel Kalifomíu sem kom út á síðasta ári
er ísrael því nokkur vonbrigði. Framvindan í
seinni hlutanum er ósannfærandi og dramatíkin í
lífi ísraels er miklu síðri en myndin af ísrael,
manni og þjóð sem ber söguna uppi lengi vel.
Jón Yngvi Jóhannsson
Stefán Mánl: ísrael. Saga af manni. Forlagiö 2002.
Leíklist
Dagur í lífi Björns bónda
Bjöm er einbúi á Hamri und-
ir Bröttuhömrum, myndarlegu
býli þar sem hann stundar fjár-
búskap og kúabúskap auk þess
sem hann á hvolpinn Trygg og
eitthvaö af hrossum. í leiksýn-
ingunni Heiöarsnældu í Mögu-
leikhúsinu fylgjumst við með
honum einn sumardag frá því að
hann vaknar eldsnemma,
geispar stórum og pissar mikinn
og þangað til hann lognast út af
seint um kvöld. Hann sækir
kýmar sínar í hagann,
(hand)mjólkar þær og sinnir
þörfum annarra skepna, en það
sem gerir þennan sérstaka dag
frásagnarverðan er að heimaln-
ingurinn Heiðarsnælda strýkur
á flall og góði hirðirinn Björn
þarf að leita hana uppi áður en
hún fer sér að voða eöa lendir í
kjaftinum á rebba. Reyndar fmn-
ur rebbi gimbrina á undan Bimi
en þetta er státið lamb þótt lítið
sé og rekur rebba af klaufum sér
af eigin rammleik.
Þessi sýning er afsprengi
söguleikhússins svonefnda þar
sem skiptist á sögð og leikin
saga, og á sviðinu em sömu
mennimir tveir og hafa fært
börnum landsins Völuspá und-
anfarin tvö ár, Pétur Eggerz og
Stefán Örn Arnarson. Pétur er í
fyrsta lagi Pétur sjálfur sem sýn-
ir bömunum ofan í gullaskjóð-
una sína, segir frá og stjómar
brúðum, en þegar það á við set-
ur hann upp húfu Bjöms bónda
og leikur hann. Stefán Öm fram-
leiðir dýrahljóð og önnur áhrifs-
hljóð, leikur undir söng Pét-
urs/Bjöms og segir jafnvel eina og
eina setningu.
Það skemmtilega við þessa sýn-
ingu er að hún er öll þreföld. Bjöm
bóndi, gimbrin Heiðarsnælda og
hvolpurinn Tryggur eru öll í þrem-
ur stærðum í sýningunni: í fyrsta
lagi sem örsmá leikföng - þar er
Björn bóndi á að giska 5 sm á hæð
og bærinn Hamar er í hans stærð -
í öðru lagi í handbrúðustærð og
loks í fullri stærð. Þetta er hugvit-
samlega gert og svínvirkar í sýn-
ingimni þannig að hún heldur ung-
um áhorfendum fóngnum þó að
sagan sé fremur rýr og afskaplega
kunnugleg.
Sviðsumhverfi allt er smekklegt
og munar þar mest um geysifagurt
baktjald eftir listakonuna Kjuregej
Alexöndru Argunovu. Brúðumar
era sniðugar og litli bærinn sem
rís upp af beði sínum ofan í sæti
Péturs er óvænt augnayndi. En
maðurinn við hliðina á mér var
ekki sáttur við að kýmar skyldu fá
tuggu á garðann eftir næturlanga
dvöl úti í sumamóttinni og fannst
líka að það ætti að skjóta saman í
mjaltavél handa Bimi. Þessu er
hér með komið til skila.
Silja Aðalsteinsdóttir
Pétur Eggerz meö Björn bónda í miöstærö
Nú leggur Björn bóndi á fjöll til að leita lambs síns.
Möguleikhúsiö sýnir: Heiöarsnælda -
saga úr sveitinni. Texti: Leikhópurinn.
Baktjald: Kjuregej Alexandra Argunova.
Búnlngar og brúöugerö: Katrín Þor-
valdsdóttir. Módelsmíöi: Justin Wallace.
Hljóöfæraleikur og hljóömynd: Stefán
Örn Arnarson. Lelkstjórl: Bjarni Ingvars-
son.
Troels Wörsel: Án titils.
Vonbrigði vanmetin
Eins og fylgjast mátti með í sjónvarpi
var Camegie-sýningin frumopnuð í Hafn-
arhúsinu í Reykjavik á föstudagskvöldið
með tilheyrandi verðlaunaveitingum.
Lars Nittve, formaður dómnefndar sem
hefur stýrt nokkrum merkustu liststofn-
unum í okkar heimshluta, Modema
Museet í Stokkhólmi, Louisiana á Sjá-
landi og Tate Modern í London, var
hæstánægður með að Camegieverðlaun-
in skuli takmarka sig við málverk. Það er
affarasælla að halda sig við eina grein
myndlistar í stað þess að fara út um víð-
an völl, sagði hann á fúndi með blaða-
mönnum, enda hafa ótrúlega margir
listamenn enn þá trú á frjósemi pensils
og litar og frelsið sem málverkið gefur til
að uppgötva heiminn að nýju. En Nittve
fullyrti líka að málverk þyrfti alls ekki að
vera flatt og í ramma uppi á vegg, og
óneitanlega hafa nokkur málverkin stigið
niður af veggjunum, ef svo má segja, eins
og gestir á Camegie-sýningunni i Hafnar-
húsinu geta sannfærst um.
Varðandi hin umhugsunarverðu fyrstu
verðlaun (sjá mynd) þá var verðlaunahafi
nr. 3, Tal R frá Danmörku, sem áður hef-
ur fengið ungliðastyrk Carnegie, afar
hrifinn af Wörsel. Krafinn um rök sagði
hann að vonbrigði væru stórlega vanmet-
ið fyrirbæri. Það væri hollt fyrir áhorf-
endur að koma að verðlaunaverki með
ákveðnar væntingar og verða fyrir áfalli.
Sýningin stendur til 10. nóvember og
það er fritt inn eins og jafnan þegar
Camegie sýnir.
Engin bók
Ekki er aðeins að eng-
in bók skuli hafa verið
þýdd á íslensku eftir nýja
nóbelsskáldið, Imre
Kertész frá Ungverja-
landi, samkvæmt Gegni -
vef Landsbókasafns Há-
skólabókasafns - virðist
beinlínis engin bók vera til eftir hann í
Þjóðarbókhlöðunni, hvorki á ungversku
né öðrum tungumálum. Þeim sem áhuga
hafa er bent á að nokkrar bækur hans
hafa verið þýddar á ensku og á dönsku
má nálgast bæði eina af hans þekktustu
verkum, De skæbnelese, skáldsögu sem
er að hluta sjálfsævisöguleg, og Kaddish
for et ufadt bam.
Kaddish er bæn gyðinga fyrir hinum
dauðu og í bókinni biður sögumaður fyr-
ir baminu sem hann neitar að eignast í
heimi sem leyfði Auschwitz útrýmingar-
búðimar. Kertész var sjálfur 15 ára flutt-
ur í þær illræmdu búðir og er einn þeirra
fáu sem enn lifa til að segja frá daglegu
lífi þar.
Skrípaleikur
Enn heldur farsinn
áfram á Akureyri þar sem
Jafnréttisstofa heldur að
hún megi meina Leikfé-
lagi Akureyrar að ráða
mann eftir sínu höfði í
starf leikhússtjóra. Þetta
er þvi bitrara vegna þess
að ef einhver hefði átt að
kæra þá ráðningu (sem enginn hefur að
mínu mati leyfi til að gera) þá var það
Halldór E. Laxness. Hann hafði mesta
menntun og reynslu umsækjenda en hann
gat ekki kært af því hann er af sama kyni
og Þorsteinn Bachmann!
Huggun harmi gegn fyrir Haildór er þó
að ef Hrafnhildur Hafberg fær bætur frá
LA þá er opin leið fyrir hann að kæra það
- af því hann er af öðru kyni en hún - og
fá líka bætur!