Dagblaðið Vísir - DV - 02.05.2003, Blaðsíða 14

14
Menning
Það skýrist ýmislegt fyrir manni
sem áhorfanda og aðdáanda
myndverka Georgs Guðna Hauks-
sonar að komast að því að hann
er sonur jarðfrœðings og flakkaði
um landið með pabba sínum við
rannsóknir frá unga aldri. Vann
seinna sjálfur við að taka sýni úr
ám og mæla. Þó fer því fjarri að
myndir hans séu náttúruvísinda-
legar, en þœr bera vott um sjald-
gæft næmi fyrir hinni órœðu nátt-
úru.
Þegar Georg Guðni byrjaði aö mála fyrir
rúmum tuttugu árum var náttúran ekki í
tísku sem myndefni heldur borgarlandslag,
fólk og dýr sem tóku á sig stórkarlalegar
myndir í stíl „nýja málverksins". Georg Guðni
reyndi talsvert að mála í þeim stíl - eins og sjá
mátti í Nýlistasafninu í fyrra þegar Gull-
ströndin var rifjuð upp þar. En svo gerðist það
vorið 1983 að hann málaði Orustuhól á Bruna-
sandi á Síðu í brúnum náttúrublæbrigðum, í
kjarvölskum mosa meö snjóslettum og skýjað-
an himin yfir og það gerðist eitthvað. Þetta
eitthvað, og óslitinn þráöinn síðan, má rekja á
glæsilegri yfirlitssýningu hans í þremur söl-
um í Listasafni íslands þessa dagana.
Á móti tíðarandanum
„Um leið og ég gerði myndina af Orustuhól
fann ég fyrir ákveðinni fullvissu um að þetta
ætti ég að gera,“ segir Georg Guðni þar sem
við stöndum fyrir framan myndina í kjallara
Listasafnsins. „Hér fannst mér ég vera með
myndefni, hugsunarferli sem höfðaði til mín
og vinnulag, og mér fannst allt gamla dótið
mitt út í loftið. En fyrst i stað hélt ég þessu
vandlega leyndu."
- Af hverju?
„Ég var bara óstyrkur yfir þessu, fannst ég
vera að tengja mig við gömlu íslensku mynd-
listina sem mér hafði fram að því þótt hræði-
lega óspennandi. Smátt og smátt efldist mér
þor og sjálfstraust á leiðinni á móti tíðarand-
anum, en oft fannst mér ég þurfa bæði að
leggja veginn og smíða farartækið."
- Varðstu fyrir stríðni út af þessu - einelti?
FÖSTUDAGUR 2. MAÍ 2003
DV
Umsjön: Silja Adalsteinsdóttir silja@dv.is
fyrir hundrað árum og meira. Mér fannst ég
verða að prófa líka að plata augað. Svo legg ég
tímann ofan á með hverju lagi af málningu.
Við það verður ákveðin landmótun eins og
þegar jarðlög leggjast hvert ofan á annað.
Landið í myndinni mótast smátt og smátt eins
og gerist í alvörunni, að vísu á skemmri tíma
en samt löngum tima miðað við málverk. Ég
hef þá trú aö þeim tíma sem fer í málverk sé
vel varið því þá gefi maður meira af sér í
myndina,"
Nýjustu myndimar fjórar eru á austurvegg
stóra salarins niðri, geysilega stórar (2,80x2,00
m) stúdíur á sjóndeildarhring.
„Þessar myndir eru samantekt af tíma og
landslagi," segir Georg Guðni. „Mér finnst
skipta svo miklu máli núna myndin sem við
búum til í kollinum, ímyndin sem við trúum
á, myndin sem við sjáum þegar við sjáum ekki
lengur, þegar við störum út í bláinn og horf-
um inn á við á eigin upplifanir."
Inni í höfðinu á Steinu
Listasafnið valdi tvo listamenn til að sýna
með Georg Guðna, Ásgrim Jónsson sem á
landslagsmyndir í hinum salnum á efri hæð-
inni og Steinu Vasulka sem á myndbandsverk-
ið Mosa og hraun í salnum á jarðhæðinni.
- Hvemig finnst þér að sýna með þeim?
„Ásgrímur tengist grunninum í íslenskri
myndlist,“ segir Georg Guðni, „hann er við-
mið. En ég hef aldrei verið mjög hrifmn af
verkum hans nema vatnslitaverkunum frá því
fyrir 1912, Heklumyndinni og fleiri gömlum
verkum sem eru í raun og veru 19. aldar
myndlist.“
- Finnst þér hann varpa ljósi á þín verk?
„Ja, verkin hans skýra mismuninn á elstu
myndlistarmönnunum okkar og þeim yngri
sem fást við landslag. Þá skipti staðarlýsingin
máli. Þeir voru að búa til sýn íslendinga á
landið, fólks sem hafði ekki ferðast svo mikið
og þar af leiðandi ekki séð landið. En mín
myndlist byggist á honum og öðrum eldri mál-
urum, ekki bara íslenskum, og svo öllu sem
hefur verið gert síðan. Ég hef til dæmis
abstraktið, konseptlistina og minimallistina
til að bera mig saman við og bregðast við.
Steina Vasulka notar annan miðil sem hef-
ur bæði hljóð og hreyfmgu umfram málverk-
ið. Stundum finnst mér hún vera að lýsa því
þegar maður starir í hraunið og það fer að
taka á sig ótrúlegustu myndir og jafnvel
hreyfast, eitthvað sem maður upplifir innra
með sér, en hjá henni er maður eins og inni í
höfðinu á henni.“
Nauðsvnleqt að hlaupa eftir sérvisku sinni
- segir Georg Guöni sem sökk í fen íslenska landslagsmálverksins á unga aldri og er þar enn
i
i
i

Georg Guðni skellihlær. „Nei nei. Strákam-
ir í deildinni gerðu auðvitað létt grín að mér í
fyrstu en ég fékk líka stuðning. Þó var ég líka
hræddur við viðurkenninguna, hræddur við
fordæmin, hræddur við söguna sem bjó í
landslaginu. Efasemdirnar voru endalausar.
Til að byrja með málaði ég fjöll með nöfn og
merkingu," heldur hann áfram. „Til dæmis
málaði ég Esjuna og einn útgangspunkturinn
var spurningin hvort ég ynni meö hana sem
klisju á íronískan hátt. En þegar til kom varð
mér verkið of mikið alvörumál til þess. Ég
sökk bara í þetta fen! Það er áskorun að taka
fræga staði og vinna með þá í alvöru."
- Svo tókstu náttúrlega Heklu, séða úr sömu
átt og Ásgrímur á frægri mynd sem líka hang-
ir uppi í safninu núna. Maður þekkir formin,
en þar sem hans Hekla er fjarlæg og fögur er
þín nálæg, ógnandi og svört...
„Ég hef teiknað Heklu frá því ég var bam,
en þetta málverk tengisf ákveönum tíma. 1980
gaus Hekla og varð kolsvört og allt hennar ná-
grenni. Þetta er bara raunsæi! Annars er ótrú-
lega mikill munur á minni sýn og þeirri sem
Ásgrímur og aðrir framkvöðlar höfðu á land-
ið. Hann valdi sér ákveðinn útsýnisstað og
staðfræðin skipti hann höfuðmáli. Hjá mér
byggist myndin á minningu eða hugmynd sem
ég geymi í kollinum. Ég mála minningu, hann
málaði landslag. En þó að staðirnir mínir séu
engir sérstakir staðir þá setur fólk þá niður í
sínu minni og mátar myndimar við staði sem
það þekkir."
Jörðin verður loftkennd
Á norðurveggnum í salnum uppi eru sér-
kennileg köflótt málverk sem freistandi er að
kalla „textílmyndir“ og hafa ekki verið sýndar
hér áður. í þeim er fletinum skipt í hnífjafna
hluta og liturinn „ofinn“ í þá. Myndirnar eru
frá því um 1990 og upphafið hangir á austur-
veggnum í sama hluta salarins, málverkið
„Brún“ frá 1988 þar sem enn má sjá tengsl við
landslag. Það er síðasta mynd Georgs Guðna
sem ber nafn.
„Þessi mynd leiddi til þess að ég málaði
næst mynd af jörðinni á einn fleka og himnin-
um á annan og setti þá svo saman," segir
hann, gengur svo að verki beint á móti þar
sem fjórir flekar era hlið við hlið og bendir:
„Öðrum megin er hreint fjall, á hinum endan-
um hreint loft, til hægri við miðju eru tveir
hlutar fjall og einn af lofti og
til vinstri einn hluti af fjalli
og tveir af lofti. Hér kemur
loftspekúlasjónin inn í verkin
mín og umhugsunin um dýpt-
ina. Hér fer ég líka að „vefa“
myndina, mála bæði lárétt og
lóðrétt lög, byrja efst og dreg
pensilinn hægt alla leið yfir,
tek svo næstu línu og svo koll
af kolli. Næsta lag er svo lóð-
rétt strik til að binda saman
himin og jörð...“
- Manni finnst rigna svolít-
ið mikið hjá þér stundum.“
„Já, mér finnst rigning og
þoka efnisgera loftið. Á sýn-
ingu sem ég hélt í Helsinki
1992 var ég ekki lengur að
mála sjóndeildarhringinn heldur það sem er á
milli sjóndeildarhringsins og okkar, eins og á
þessari mynd,“ segir hann og við skoðum ljós-
bláa loftmynd frá 1991 á lausum vegg til
vinstri við Heklumyndina sem ræður yfir
þessum sal. „Þessar myndir snúast mikið um
gegnsæi. Það eru engar tengingar við neitt í
myndinni, en þegar við horfum eins langt og
augað eygir þá verður jörðin líka loftkennd."
- Er hver einasta pensilstroka meðvituð?
„Já. Þó að hún sé dregin eins vélrænt og
hugsast getur þá skiptir máli að hún sé dreg-
in af fullri alvöru, jafnvel alvöruþunga."
Myndin sem við sjáiim
þegar við sjáum ekki lengur
Upp úr myndunum af loftinu milli okkar og
sjóndeildarhringsins urðu smám saman til
dalir og þá erum við
komin niður í stóra
salinn niðri.
„Dalurinn varð
nokkurs konar rými
fyrir loftið, eins og
ilát eða herbergi,"
segir hann, og það er
furðulegt að heyra
hann nota svo hvers-
dagsleg orð yfir
myndina sem við
stöndum frammi fyr-
ir, göldrótta mynd frá
1995 af sólskini sem
hellist gegnum þoku-
mistur ofan í óbyggð-
an dal. „Um leið kom
fjarvíddin inn í mynd-
imar mínar. Mikið af
20. aldar myndlist er
flöt en með geó-
metrísku myndunum
fór ég að leita að dýpt,
og nú tók ég fjarvídd-
ina eins og hún var
notuð í gamla daga,
- Kveikja myndir Steinu í þér?
„Já, þær geta alveg orðið hluti af minn-
ingalandinu. Þetta verk hennar bætir til
dæmis við sýn Kjarvals á landið, hún skoð-
ar dulmagnið sem býr í hrauninu og skilar
því líka með tónlistinni. Ég hef þá skoðun að
þessir nýju miðlar bæti bara við myndlist-
ina, en ef eitthvað er þá finnst mér málverk-
ið alltaf verða sterkara og sterkara. Það hef-
ur eiginleika sem aðrir miðlar hafa ekki,
eins og ég uppgötvaði þegar ég málaði Or-
ustuhól um árið. Síðan veit ég líka að það
skiptir máli að framkvæma hugmyndir sín-
ar, jafnvel þó að þær séu mjög kjánalegar
við fyrstu sýn. Það er nauðsynlegt fyrir
listamann að hlaupa á eftir sérvisku sinni."
-SA
Georg Guðni: Hekla (1985)
Ekki bara rökkurdimm heldur svört afgosvikri.