Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.2003, Blaðsíða 10

70 SKOÐUN LAUGARDAGUR 16.ÁOÚST2003

m

Sneitt að Samtökum atvinnulífsins

Georg Ólafsson, forstjóri Samkeppnisstofn-
unar, gengur hart fram í viðtali við DV um
liðna helgi. Þar falla þung orð og alvarleg í
garð Samtaka atvinnulífsins.
„Eftir að rannsókn okkar á olíufélögunum
hófst gerðu sum hagsmunasamtök fyrirtækja
harða hríð að okkur. Samtök atvinnulífsins
settu fram tillögur til að veikja samkeppnis-
lögin og nú hafa heyrst þær raddir, t.d. í Við-
skiptablaðinu, að þessar tillögur hafi kannski
verið fulllitaðar af þeim fyrirtækjum sem sæta
rannsókn. Ég held að menn verði að gæta sín í
hagsmunagæslunni og ekki gleyma því að virk
samkeppni er líka mikið hagsmunamál fyrir-
tækja."
Ari Edwald, framkvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins, svaraði Georg Ólafssyni í DV síð-
astliðinn mánudag og gerði alvarlegar athuga-
semdir við málflutning hans: „Dylgjur for-
stjóra Samkeppnisstofnunar um að það hafi
áhrif á málflutning samtakanna að hverjum
rannsókn beinist eru ekki svara verðar. Það er
alveg ljóst að SA hafa ekki aðra hagsmuni af
þessum málum en að íslenskt atvinnulíf búi
við heilbrigðar leikreglur og hægt sé að treysta
málsmeðferð og niðurstöðum opinberra að-
ila.“
Ekki er hægt að draga aðra ályktun af orðum
framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins en
að fullkominn trúnaðarbrestur og vantraust sé
á milli samtakanna og Samkeppnisstofnunar.
Samtök atvinnulífsins hafa talið nauðsyn-
legt að endurskoða samkeppnislögin en lagt
Þessu viðhorfi atvinnulífsins virðist
forstjóri Samkeppnisstofnunar vera
ósammála og kýs því að reyna að
gera samtökin tortryggileg með því
að gefa í skyn að annarleg sjónarmið
ráði þar ferðinni. Erfitt er að finna
dæmi um að forstöðumaður opin-
berrar stofnunar fari opinberlega
fram með málflutning afþví tagi sem
hér um ræðir.
áherslu á að tilgangur samkeppniseftirlits sé
að vinna gegn misnotkun á markaðsráðandi
stöðu og tryggja sem best eðlilega samkeppni.
Samkeppnisyfirvöld eiga hins vegar ekki að
stýra uppbyggingu atvinnulífsins eða hamla
gegn hagræðingu á markaði.
Þessu viðhorfi atvinnulífsins virðist forstjóri
Samkeppnisstofnunar vera ósammála og kýs
því að reyna að gera samtökin tortryggileg
með því að gefa í skyn að annarleg sjónarmið
ráði þar ferðinni. Eríitt er að finna dæmi um
að forstöðumaður opinberrar stofnunar fari
opinberlega fram með málflutning af því tagi
sem hér um ræðir. Og ekki er auðvelt að átta
sig á því hvaða hagmunum verið er að þjóna
þegar gripið er til þess að ráðast með þessum
hætti á hagsmunasamtök í atvinnulffinu.
Opinská og hreinskiptin umræða um sam-
keppnismál - lög og reglur - er ein forsenda
þess að nauðsynlegar breytingar á samkeppn-
islögum nái fram að ganga. Skýrar leikreglur
eru ekki aðeins hagsmunamál fyrir neytendur
heldur ekki síður fyrir atvinnulffið - fyrir fyrir-
tækin sem flest hver eiga allt sitt undir því að
samkeppni sé á sanngirnisgrunni.
Þróun og nauðsynlegar breytingar á fyrir-
komulagi samkeppniseftirlits verða ekki án
þátttöku og með stuðningi atvinnulífsins.
Samkeppnislögum má ekki vera stefnt gegn
atvinnulffinu og þegar Samtök atvinnulífsins
setja fram málefnalegar athugasemdir og til-
lögur til breytinga getur forstjóri Samkeppnis-
stofnunar ekki leyft sér að gera þær tortryggi-
legar með þeim hætti sem hann hefur kosið að
gera.
Að hafa vaðið fyrir neðan sig
| RITSTJÓRNARBRÉF
F ÓlafurTeiturGuönason
olafur@dv.is
Eðlisávísunin segir líklega
þeim sem fer í fyrsta sinn yfir
á að vænlegast sé að renna
beint á vaðið þar sem áin er
grynnst. Þegar hann fer yfir í
annað sinn hefur reynslan
hins vegar kennt honum að
betra er að hafa vaðið fyrir
neðan sig ef ske kynni að
hann hrekti af leið.
Undanfarið hefur talsvert verið
rætt um hvort eðlilegt sé að stjórn-
málamenn þiggi boðsferðir. Tilefn-
ið er laxveiðiferð sem Geir H.
Haarde íjármálaráðherra þáði í
sumar af Kaupþingi Búnaðarbanka.
Þetta álitaefni hefur síðan greinst í
tvennt: annars vegar er rætt um
hvort og þá hvers konar boð er eðli-
legt að þiggja en hins vegar um það
hvort ástæða sé til að setja reglur
um það.
Út og suður
DV hefur undanfarna daga birt
svör þingmanna, ráðherra, borgar-
fulltrúa og borgarstjóra við spurn-
ingum um hvort þeir haft þegið
boðsferðir frá einkaaðilum - þ.e.
veiðiferðir, utanlandsferðir eða
annað sem telja megi sambærilegt -
og hvort þeir telji það eðlilegt. Svör
hafa borist frá 39 af alls 77 einstak-
lingum. Af þessum 39 hafa aðeins
15 svarað síðari spurningunni af-
dráttarlaust neitandi, þ.e. lýst þeirri
skoðun að stjórnmálamenn eigi
undir engum kringumstæðum að
þiggja slík boð. Meirihlutinn telur
sem sagt að það geti verið réttlæt-
anlegt í sumum tilvikum.
Afstaða manna virðist ekki fara
eftir stjórnmálaflokkum. Þannig
svarar Össur Skarphéðinsson, for-
maður Samfylkingarinnar, neit-
andi. Björgvin G. Sigurðsson, þing-
maður sama flokks, er á sama máli
og bætir raunar um betur; segir að
það sé „ósiðlegt" að þiggja slík boð
og ætti að vera „ein af meginreglum
í siðareglum stjórnmálamanna að
slíkt geri menn bara alls ekki“.
Flokksbróðir þeirra, Lúðvík Berg-
vinsson, segir hins vegar að slík boð
geti verið réttlætanleg. Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir er á sama máfi og
segir það fara eftir „aðstæðum og
eðli boðs“. Hún rifjar upp að fyrr á
þessu ári þáði hún helgarferð til
Lundúna frá útvarpsstöðinni Bylgj-
unni og Úrvali-Útsýn sem þessi fyr-
irtæki buðu henni í tilefni af starfs-
lokum hennar sem borgarstjóra.
Ekki einkamál
Það kemur óneitanlega á óvart að
íslenskir stjórnmálamenn skuli
hafa svo misjafnar skoðanir á máli
sem fyrir fram hefði mátt ætla að
menn væru sammála um. Það er
grundvallaratriði hvort og þá að
hvaða marki sé eðlilegt að stjórn-
málamenn þiggi boð af þessu tagi.
Það er ekki endilega einfalt að kom-
ast að niðurstöðu um það, mörkin
geta verið óljós, en ætla mætti að á
löngum tíma myndaðist hefð um
hvar þau liggja í megindráttum. Sú
virðist ekki hafa orðið raunin hér.
Þess vegna hafa sumir stjórnmála-
menn þegið boð - eða myndu
þiggja boð - sem stórum hópi
Þess vegna kjósum við
stjórnmálamenn; við
treystum dómgreind
þeirra. En til þess að geta
tekið afstöðu tilþess á
fjögurra ára fresti hvort
þeir verðskulda traustið
verða kjósendur að fá að
beita eigin dómgreind á
athafnir þeirra.
kollega þeirra, jafnvel innan sama
flokks, þykir „ósiðlegt" að þiggja.
Það er merkilegt.
Sumir þeirra sem telja réttlætan-
legt að þiggja boðsferðir útskýra við
hvað eigi að miða í þeim efnum en
miklu fleiri svara því einfaldlega til
að menn verði að beita dómgreind
sinni í hverju tilviki. Það er í sjálfu
sér hárrétt. Það er jafnan betra að
beita dómgreind sinni á mál en að
gera það ekki. Og þess vegna kjósum
við stjórnmálamenn; við treystum
dómgreind þeirra. En til þess að geta
tekið afstöðu til þess á fjögurra ára
fresti hvort þeir verðskulda traustið
verða kjósendur að fá að beita eigin
dómgreind á athafnir þeirra. Og til
þess að geta það verða þeir að vita
um þær. Boðsferðir hvers konar,
sem allir virðast sammála um að séu
í besta falli álitmál sem verði að
meta í hvert sinn, hljóta þess vegna
að eiga að vera uppi á borðinu.
Aðhald kjósenda er öruggasta
leiðin til að tryggja að í þessum efn-
um sem öðrum temji stjórnmája-
menn sér að hafa vaðið fyrir neðan
sig, fremur en að renna beint á það
og eiga þannig á hættu að missa fót-
anna.
Fleiri fletir
Velgjörningum af ýmsu tagi er
vitaskuld beitt víða í þjóðfélaginu til
þess að „smyrja" samskipti manna.
Sumt af því er sjálfsagt á gráu svæði.
Sá er þó munurinn að víðast hvar í
einkageiranum höndla menn með
eigin fjármuni og eigin hagsmuni en
ekki fé og hagsmuni almennings.
I umræðunni undanfarna daga
hefur kastljósinu heldur ekki verið
beint að fjölmiðlum. Það er ekki óal-
gengt að fréttamenn og myndatöku-
menn þiggi boðsferðir sem oft er
ætlað að leiða til umfjöllunar í fjöl-
miðlinum. DV hefur spurt ritstjóra
og fréttastjóra helstu fjölmiðla um
hvernig þessum málum sé háttað
hjá þeim og birtir svör þeirra innan
tíðar.
Sá sem þetta ritar hefur á stuttum
ferli þegið þrjár boðsferðir. Ein var á
vegum fyrirtækis sem vildi gefa
fréttamönnum kost á að kynnast
starfsemi þess á erlendri grundu.
Viðkomandi fjölmiðill treysti sér
ekki til að greiða fyrir ferðina en
þótti efnið áhugavert. Eftir á að
hyggja hefði verið eðlilegt að geta
þess í umfjölluninni sem fylgdi að
fyrirtækið hefði greitt fyrir ferðina.
Hinar tvær voru kynnisferðir
Atlantshafsbandalagsins til Brussel.
Reglur og freistingar
Hér hefur ekki verið reynt að kom-
ast að niðurstöðu um hvaða boð af
þessu tagi sé eðlilegt að þiggja. Ef
ráðherra má þiggja veiðiferð sem af-
mælisgjöf frá einkavini sínum, má
hann þá þiggja það frá kunningja .
sínum? Eða kunningja kunningja
síns? Ef hann má þiggja veiðiferð frá
fyrirtæki, má hann þá þiggja tvær
ferðir frá sama fyrirtæki? Eða þá
vikulegt boð allt sumarið? Ef gagn-
rýnt er að ráðherra þiggi slíka ferð,
hvað þá með boðsferðir borgarfull-
trúa f Elliðaárnar, golf og hestaferðir
sem farnar eru árlega?
Úr þessu skal ekki leyst hér og nú.
En hitt skal fullyrt að reglur um þetta
breyta engu. Sem dæmi má nefna
innkaupareglur Reykjavíkurborgar.
Þar segir til dæmis að útboð skuli
viðhaft ef kaup á vöru eða þjónustu
fara yfTr tiltekin mörk. Ekki kom það
í veg fyrir að þjónusta var keypt af al-
mannatengsíafyrirtæki til að bæta
ímynd Leikskóla Reykjavíkur án
þess að útboð færi fram eða leitað
væri eftir undanþágu frá því eins og
reglurnar kveða á um. f reglunum
segir líka að enginn skuli fara á veg-
um borgarinnar í boðsferðir sem
tengjast viðskiptum við Reykjavíkur-
borg, nema borgarstjóri heimili það
sérstaklega! Nú, fyrst borgarstjóri
má heimifa það, hvers vegna í fjár-
anum þá að setja reglu um að „al-
mennt" sé þetta bannað? Og skyldu
fulltrúar borgarinnar ekki einmitt
hafa farið í slíkar ferðir?
Ef eitthvað er verða furðulegar
reglur af þessu tagi fremur til að
auka líkurnar á því en hitt að stjóm-
málamenn tefli á tæpasta vað.