Helgarblaðið - 05.06.1992, Blaðsíða 5

Helgar 5 blaðið
Uppreisn gegn
skrifræðinu
„Sigur lýð-
ræðisins" er sagt um
höfnun dönsku þjóðarinnar á Maast-
richt-samkomulaginu um aukinn samruna Evr-
ópu, þvert gegn vilja allra yfirvalda. Og nú óttast samrunasinn-
ar vaxandi andstöðu í öðrum löndum. Fólk virðist vera að rísa upp gegn
fjarlægu og ólýðræðislegu miðstýringarvaldi sem stjómmálaleiðtogar, eigendur stórfyrir-
tækja og hátt settir embættismenn eru stöðugt að víkka út í nafni „óhjákvæmilegrar þróunar". A
Norðurlöndimum magnast andstaðan gegn því að fóma sjálfstæði með aðild að bandalagi sem stefnir þvert gegn
hefðum þessara landa um lýðræði, upplýsingastreymi og lausn mála með frjálsum samningum.
„Ef Evrópubandalagið væri ríki
sem sækti um aðild að EB, yrði um-
sókninni hafiiað. EB stenst nefnilega
ekki eigin kröfur um lýðræðisagði
skoski Evrópuþingmaðurinn David
Martin. Ástæðan er uppbygging
Evrópubandalagsins og starfshættir.
Samþjöppun valdsins á hendur sér-
fræðinga í Briissel er einnig ástæðan
fyrir vaxandi andstöðu almennings.
Bákn í hnotskurn
Löggjafarvald í Evrópubandalag-
inu liggur hjá embættismönnum og
ráðherrum, sem ekki sækja umboð
sitt til kjósenda. Fundir þessara að-
ila, framkvæmdastjómar og ráð-
herraráðs, em auk þess leynilegir og
það er beinlínis bannað að skýra frá
því hvemig einstakir aðilar greiddu
atkvæði. Engar reglur em til um rétt
almennings til upplýsinga.
Framkvæmdastjómin er ráð emb-
ættismanna sem skipaðir eru af rík-
isstjómum EB-ríkjanna. Hún fer
með ffamkvæmdavald bandalagsins
og hefur jafnframt einokunarrétt á
því að leggja ffam tillögur að nýjum
lögum. Hvorki ríkisstjómir aðildar-
ríkjanna né EB-þingið geta komið
með slíkar tillögur. Embættismönn-
unum í Framkvæmdastjóminni er
bannað að taka tillit til ákvarðana
þjóðþinga eða ríkisstjóma í heima-
löndum sínum.
Ráðherraráð EB hefúr síðasta orð-
ið í ákvarðanatöku innan bandalags-
ins. Innan ráðsins fara ríki með mis-
mörg atkvæði eftir fólksfjölda. Rík-
in skiptast einnig á um að fara með
formennsku í ráðinu, sex mánuði í
senn. Ráðherraráð getur í síauknum
mæli tekið ákvarðanir í krafti meiri-
hluta svo einstök ríki geta ekki kom-
ið í veg fyrir þær.
EB-þingið er kosið beinum kosn-
ingum í aðildarlöndunum. En það
hefúr aðeins mjög takmörkuð völd
og kjósendur í hveiju landi geta ein-
ungis haft áhrif á hluta þingfulltrúa.
Danir kjósa til dæmis aðeins sextán
fúlltrúa af fimmhundruð og átján.
Þetta valdalitla þing hefúr verið
kallað stærsti kjaflaklúbbur Evrópu.
Þingið kemur saman í Strassborg á
mánaðarfresti með æmum tilkostn-
aði.
I Brússel er herskari skrifFinna og
sérffæðinga stöðugt að störfúm þar
sem embættismannakerfið spýr út
aragrúa reglugerða og skýrslna í
hverjum mánuði. Aðildarríkin fá út-
hlutað stöðugildum í hlutfalli við
fólksfjölda enda skiptir miklu máli
fyrir hagsmuni þeirra að hafa „sína
menn“ á lykilstöðum í embæltis-
mannaveldinu.
Fyrir utan hina opinberu yfir-
byggingu eru þúsundir „lobbýista“
sem hafa það að aðalstarfi að reyna
að hafa áhrif á ákvarðanir nefnda og
ráða Evrópubandalagsins. í þessa
iðju veija stórfyrirtæki og samtök
stórfé.
Skilvirknin kostar lýö-
ræöið
Effir að nefnd stærstu iðnjöfra
Evrópu hittist í París árið 1983, urðu
kröfumar um einn samræmdan
markað háværari. Skömmu síðar var
fomilega ákveðið að stefna að aukn-
um sammna Evrópu. Skilvirk
stjómun á ferlinu þýddi að fóma
varð áhrifum einstakra ríkja að
hluta. Samræming markaðsað-
stæðna og trygging stöðugleika felur
í sér að fleiri svið færast undir eina
yfirstjóm og áhrif þjóðþinga
minnka. Bent hefúr verið á að skil-
virkni bandalagsins kosti almenning
lýðræðisleg áhrif.
Með Maastricht á að stíga stærra
skref í þessa átt. Og ef fjölga á að-
ildarríkjum verður að draga vem-
lega úr áhrifúm smáríkja. Áætlanir
Jacques Delors, forseta Fram-
kvæmdastjómarinnar, um skipulags-
breytingar EB í kjölfar útvíkkunar,
ollu straumhvörfúm í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni í Danmörku.
Draga verður úr atkvæðavægi smá-
ríkja í þinginu og innan ráðherra-
ráðsins. Smáríki geta vart fengið
fulltrúa í Framkvæmdastjómina þar
eð hún yrði þá of stór. Þau geta
heldur ekki vænst þess að fara með
formennsku í ráðherraráðinu. Og að
öllum líkindum er óframkvæman-
legt að nota fleiri tungumál innan
bandalagsins.
Byggðomál og frjálsir
samningar
Fátt virðist því benda til þess að
EB framtíðarinnar verði lýðræðis-
legra en það er í dag og leiða má
sterkar líkur að hinu gagnstæða.
Þessari þróun vom Danir nieðal
annars að hafna og það er þessi
framtíðarsýn sem eflir andslöðuna
við inngöngu í Evrópubandalagið á
hinum Norðurlöndunum.
Með höfnuninni á Maastricht-
samkomulaginu hafa Danir rofið
einhver álög. Skyndilega virðist
þetta kerfi ekki jafn óhagganlegt og
óhjákvæmilegt og áður og andstað-
an gegn Evrópunauðhyggjunni
glæðist. I Skandinavíu má búast við
harðnandi átökum um Evrópumálin.
Líkt og víðar em það stjómmála-
leiðtogar og fulltrúar stórfyrirtækja
sem reka á eftir en andstaðan getur
orðið öflug. Lýðræðishefðir og upp-
lýsingaskylda í stjómsýslu em rót-
gróin fýrirbæri í Skandinavíu. Fólk
vill hafa áhrif á sín mál og fylgjast
Maastricht í stuttu máli
Samkomulaginu, sem leiðtogar
ríkja Evrópubandalagsins
gerðu með sér í Maastricht, er
ætlað að gera samstarfið innan
EB enn nánara. Hið nýja EB á
að ná yfir fleiri svið, stjómkerf-
ið er gert skilvirkara og valda-
meira og brautin er mdd fyrir
sífellt víðtækari samruna. I
stuttu máli er stigið stórt skref
í átt til sambandsrílds.
Hið evrópska ráð, oftar nefnt leið-
togafundir, fær fomilegt vald til að
leiða pólitík EB og getur bætt nýjum
sviðum undir vald hins nýja Evrópu-
sambands.
Framkvæmdastjómin, Ráðherra-
ráðið, EB-þingið, EB-dómstóllinn og
önnur stjómsýslutæki EB verða eig-
inleg stjómvöld Evrópusambandsins
í stað þess að fara með takmörkuð
völd á skýrt afmörkuðum sviðum.
Neitunarvald einstakra ríkja innan
ráðherraráðsins er takmarkað við enn
færri svið en áður. Áhrif EB-þingsins
em lítillega aukin, en ekki cr hróflað
við einokunarrétti Framkvæmda-
stjómarinnar til að leggja fram tillög-
ur að nýjum lögum og reglugerðum.
Dómstóllinn er styrktur í sessi og
fær möguleika til að herða á sammn-
anum með því að dæma þá, sem ekki
framfylgja dómum hans, til greiðslu
sekta. Allir fyrri dómar EB-dóm-
stólsins em formlega viðurkenndir
sem hluti af lögum Evrópusam-
bandsins. Setja á upp sameiginlegan
gjaldmiðil 1999 og sameiginlegan
seðlabanka sem stýrir gjaldeyrismál-
um og á að tryggja stöðugleika. Sett
em ströng skilyrði um stjóm ríkis-
fjármála.
Utanrikis- og öryggisinál verða
hluti af samstarfinu með sameigin-
lega stefnu að markmiði. Valdsvið
Evrópusambandsins á að víkka út
svo það nái yfir vegabréfamál,
menntamál, menningu, heilsugæslu,
neytendamál, iðnað og þróunarsam-
vinnu. Félagsmál og atvinnumark-
aðspólitík skulu heyra undir Evrópu-
sambandið sem getur tekið meiri-
hlutaákvarðanir á þeim sviðum,
meðal annars varðandi vinnuvemd
og vinnuumhverfi.
Samvinna verður tekin upp á sviði
löggæslu, stefnumótunar í málefnum
innflytjenda, fíkniefnavama og upp-
lýsingaskipta um glæpamál.
grannt með ákvarðanatöku. Þama
stangast hefðir EB á við norrænar
hefðir.
Sem dæmi um svona árekstra má
nefna kjarasamninga á vinnumark-
aði. Á Norðurlöndum er þátttaka í
verkalýðsfélögum almenn og hefð
fyrir þvi að leysa mál á vinnumark-
aði í ftjálsum samningum. Sunnar í
álfunni er þessu öðmvísi farið, þátt-
taka í félögum lítil og kjarasamning-
ar bundnir í lög. Fyrir ári tilkynnti
Framkvæmdastjóm EB að kjara-
samningar í einu EB-landi giltu ekki
gagnvart launamönnum frá öðm
EB-landi sem ynnu þar tímabundið,
nema þeir væm bundnir í lög. Svona
ákvæði geta haft gífurleg áhrif á
vcrkalýðsfélög og vinnumarkað í
Skandinavíu.
Annað dæmi er ffamkvæmd
byggðastefnu. Til að koma í veg fyr-
ir að lönd skekki samkeppnisstöð-
una á markaðnum er bannað að reka
byggðastefnu gagnvart einhveiju
svæði nema það hafi verið viður-
kennt sem aðstoðar þurfi af yfir-
stjóm byggðamála hjá Fram-
kvæmdastjóminni í Brússel. Búast
má við að ákvæði af þessu tagi hafi
mikil áhrif í umræðunni.
Þjóðaratkvæðagreiðslan í Dan-
mörku hefur skapað mikla óvissu
innan EB og þeirra ríkja sem hugðu
á inngöngu á næstunni. Rómarsátt-
málanum verður ekki breytt eins og
fyrirhugað var þar eð allir hefðu
orðið að samþykkja. Vegna and-
stöðunnar við Maastricht-samkomu-
lagið eða einstaka hluta þess innan
margra rikja EB, er næsta óhugsandi
að hefja samninga um breytingar.
Slíkt tæki varla nokkum endi. Hugs-
anlegt er að leggja hugmyndir um
sammna til hliðar um stundarsakir
en Frakkar og Þjóðveijar mega ekki
heyra á það minnst. Líklegast er að
hin ríkin reyni að halda sínu striki
og svo verði Danir „neyddir til að
segja já í annarri umfcrð", eins og
Mogens N. Pedersen, prófessor í
stjómmálafræði við háskólann í Oð-
insvéum, orðaði það. Að öðrum
kosti hyrfu þeir úr bandalaginu.
En til þess að verða aðilar að EB
þurfa ný ríki að ganga að því sam-
komulagi sem Danir voru að hafna
og mætir vaxandi andstöðu í öðrum
löndum. Líklega þurfa þau einnig að
sætta sig við skert áhrif í nýju Evr-
ópusambandi. Þetta gæti orðið
nokkuð stór biti að kyngja.
Amar Gudmundsson
FERÐAMENN
Gisting í glæsilegum
herbergjum með baði
Tveggja manna kr. 5.400,-
Eins manns....kr. 4.000,-
Hótel Ósk
Vogabraut 4
Sími 93-13314
AKRANESI
Föstudagurinn 5. júní