Helgarblaðið - 05.06.1992, Blaðsíða 7

Helgar ~J blaðið
Skelfing grípur
um sig á
landsbyggðinni
Fólk á landsbyggðinni óttast að
heilu byggðarlögin muni þurrk-
ast út verði ferið að tillögum Al-
þjóða hafrannsóknaráðsins og
þorskkvótinn skertur um heil
40%, eða um 100 þúsimd tonn
á næsta fiskveiðiári.
Ljóst er að þetta áfall getur riðið
baggamuninn hjá mörgum sveitarfé-
lögum. Velflest sveitarfélög á Vest-
fjörðum munu vart rísa undir þessum
samdrætti, sem og mörg minni sveit-
arfélög á Snæfellsnesi, Norðurlandi
og Austfjörðum, sem tekið hafa þátt í
enduruppbyggingu sjávarútvegsins
heima i héraði.
Hins vegar vill fólk ekki trúa því
að óreyndu að kvótinn verði skorinn
niður mn þessi ósköp og vonast til að
stjómvöld muni taka tillit til sjónar-
miða landsbyggðarinnar og þá sér-
staklega þeirra svæða sem byggja af-
komu sína meira eða minna á veiðum
og vinnslu á þorski. Það mun þó ekki
koma í ljós fýrr en eftir að Haírann-
sóknastofhun hefúr birt tillögur sínar
um þorskkvótann og aðra kvóta þann
15. júní næstkomandi.
Hvað gerir Davíð?
Margir minnast nú orða Davíðs
Oddssonar forsætisráðherra, þegar
hann lýsti því yfir sl. sumar, að hann
vildi styrkja byggðakjama víða um
land með því að aðstoða fólk við að
flytja frá smærri sveitarfélögum. Ótt-
ast margur að þessi umræða muni nú
affur skjóta upp kollinum einkum þar
sem fyrstu viðbrögð ráðamanna og
atvinnurekenda hafa verið að þessi
tiðindi kalli á aukna hagræðingu.
Samkvæmt þvi sem fram kemur í
niðurstöðum Alþjóða hafrannsókna-
ráðsins bendir allt til þess að hrygn-
ingarstofh þorsks hafí minnkað úr því
að vera vel yfír miljón tonn milli ár-
anna 1955 og 1960 í rúmlega 200
þúsund tonn í ár. Þessu til viðbótar
hafa allir árgangamir frá 1985 verið
undir meðallagi og árgangurinn frá
1986 er sá Iélegasti síðustu 37 ár.
Fari svo að spár þeirra svartsýnustu
gangi eftir og stjómvöld skeri þorsk-
kvótann niður um 100 þúsund tonn
og leyfilegur þorskafli næsta físk-
veiðiárs, ffá 1. september 1992 til 31.
ágúst 1993, verði aðeins 150 þúsund
tonn sem samsvarar 175 þúsund
tonna afla, i stað 265 þúsund tonna í
ár, er nokkuð ljóst, að öllu óbreyttu,
að gífúrlegur fólksflótti verður frá
sjávarútvegsplássunum með hrikaleg-
um afleiðingum fyrir land og þjóð.
Utflutningstekjur mimu þá minnka
um 12 - 15 miljarða króna, atvinnu-
leysi mun aukast og verða um 7%,
tekjur sveitarfélaga munu minnka,
svo ekki sé talað um erfíðleika þeirra
sveitarfélaga sem hafa fjárfest í sjáv-
arútvegi til að efla atvinnulífið, auk
þess sem margföldunaráhrif sam-
dráttarins munu birtast í einni eða
annarri mynd á öllum sviðum þjóðfé-
lagsins.
Þessar staðreyndir em eilítið kald-
hæðnislegar í ljósi þess að ástand
fiskistofhanna hefúr algerlega verið á
ábyrgð okkar sjálfra eftir að fúllnað-
arsigur vannst í landhelgisstríðunum
með útfærslunni í 200 mílur árið
1975. Stefán Garðarsson bæjarstjóri í
Olafsvík segir að ef farið verði að til-
lögum Alþjóða hafrannsóknaráðsins
verði það rosalegur skellur fyrir bæj-
arfélagið og raimar allt Snæfellsnesið
og landið. „Við getum ekki hugsað
þá hugsun til enda hvaða áhrif það
mundi hafa“. Olafsvík er eitt þeirra
sjávarútvegsplássa sem fjárfest hafa í
sjávarútvegi til að efla atvinnulífið i
bænum og því er viðbúið að áfallið
verði afar þungt fyrir bæjarsjóð og
raunar svo að hann rísi ekki undir þvi.
Tortryggni
Karitas Pálsdóttir varaformaður
fiskvinnsludeildar VMSÍ og bæjar-
fulltrúi á Isafirði segir að þjóðin öll
verði að taka á sig þennan skell, ef af
verður, og vinna sig sameiginlega út
úr aðsteðjandi vanda. „Ef ekki er ekki
um annað að ræða en að pakka sam-
an“.
Hinu er þó ekki að leyna að innan
raða hagsmunaaðila í sjávarútvegi eru
þeir til sem ekki eru tilbúnir að kok-
gleypa þessar upplýsingar um ástand
þorskstofhsms og hafa bent á ýmis-
legt máli sínu til stuðnings. Til að
mynda hefúr Guðjón A. Kristjánsson
forseti Farmanna- og fiskimannasam-
bandsins bent á að lélegir árangar
hafa gefið meira af sér en tilefni gaf í
upphafi og eins hafi verið þokkalegri
þorskafli á grunnslóð heldur en á
hefðbundnum togaraslóðum. Þar að
auki hefúr hann gagnrýnt togararallý-
ið með þeim rökum að togað sé sam-
kvæmt gömlu veiðimunstri og því
gefi það ekki rétta mynd. Á móti hafa
talsmenn Hafrannsóknastofhunnar
bent á aflaskýrslur skipstjómamanna
sem sýna að þorskafli fari minnkandi
samfara lélegum þorskárgöngum.
Þessu til viðbótar hafa þeir átalið
stjómmálamenn fyrir að hafa látið
undan þrýstingi hagsmunaaðila á
undanfömum árum þannig að veiði-
heimildir hafa verið mun rýmri en
það sem Hafrannsóknastoftiun hefúr
talið ráðlegt með þeim afleiðingum
sem nú em að koma ffam.
Náttúruhamfarir
Þótt samdrátturinn í þorskveiðum
muni hafa áhrif á allt þjóðfélagið
mun hann bitna harðast á þeim
sjávarplássum sem em á svokölluðu
norðursvæði. Þau hafa það sammerkt
að hafa að engu öðm að hverfa verði
þorskkvótinn skorinn niður við trog
og niðurskurðurinn verði í hlutfalli
við kvóta hvers og eins. Það er því
ekki að undra þótt Vestfirðingar leggi
það til að sérstakt tillit verði tekið til
sérstöðu þeirra við úthlutun þorsk-
kvóta á næsta fiskveiðiári. Það getur
þó verið sýnu erfiðara i verki en orði
því enginn telur sig vera of vel hald-
inn í núverandi kerfi. í þessu sam-
bandi er vert að hafa það í huga að
þorskkvótinn hefúr verið skorin niður
um heil 40% á undanfömum árum og
hvorki meira né minna en tæp 20% í
fyrra.
Þótt Austfirðingar standi kannski
I þeirri erfi&u stö&u sem vib blasir er þa& mat margra ai verulega
megi sló ó sársauka atvinnuleysis til sjós og lands meJ eflingu smá-
bátaútger&ar og minni skipa. Sérstaklega þegar þa& er haft í huga
a& smábátaútger& skapar meira en þrefalt fleiri störf en togaraút-
ger&.
sýnu betur að vígi en Norðlendingar
og Vestfirðingar með sína loðnu, síld
og humar segist Finnbogi Jónsson
ffamkvæmdastjóri Síldarvinnslunnar
vera orðlaus yfir þessum tillögum Al-
þjóða hafrannsóknaráðsins: „Eg trúi
þessu ekki ennþá. Fyrir okkur mundi
40% samdráttur þýða kvótaskerðingu
uppá 2.200 tonn sem yrði alveg
hrikalegt áfall“.
I Bolungarvík hafa menn róið lí-
ffóður til að halda sjávarútvegfyrir-
tækjum Einars Guðfinnsonar hf.
gangandi og viðbúið að fyrirtækið og
bærinn muni ekki geta staðið þetta
áfall af sér. „Þetta em skelfilegar
fféttir og þær verstu sem ég hef
heyrt“, segir Ólafúr Kristjánsson bæj-
arstjóri. Hann segist fastlega búast
við að stjóm Fjórðungssambands
Vestfirðinga muni standa fyrir sam-
eiginlegum fundi allra hlutaðeigandi
aðila í fjórðungnum til að ræða
hvemig eigi að brcgðast við þessum
ótíðindum. „Við Islendingar verðum
að hætta að beijast innbyrðis og taka
sameiginlega á þessum vanda ef ekki
á illa að fara með tilheyrandi byggða-
röskun og atvinnuleysi".
Norður á Siglufirði hefúr á síðustu
misserum gætt meiri bjartsýni en oft
áður í atvinnumálum og í sumar em
fyrirhugaðar meiri ffamkvæmdir af
hálfú bæjarins en verið hefúr í langan
tíma. Hafþór Rósmundsson formaður
verkalýðsfélagsins Vöku og fýrrver-
andi framkvæmdastjóri Sjómanna-
sambands íslands segir að fólk þar
nyrðra sé skelfingu lostið yfir þessum
tíðindum um fýrirhugaðan samdrátt í
þorskveiðum á næsta fiskveiðiári.
Hins vegar hafi aflabrögðin verið
með þeim hætti að ýmsa Siglfirðinga
var farið að renna í grun að eitthvað
hlyti að vera að. „Ef ástand þorsk-
stofhsins er með þeim hætti sem lýst
hefúr verið og afleiðingamar verða
eftir því þá flokkast þetta ekki undir
neitt annað en náttúnihamfarir. í því
ljósi er það mín persónulega skoðun
að þennan vanda verði menn að leysa
sameiginlega og hætta öllu karpi og
þrasi á meðan“. -grh
Meiri niðurskurður - aukin þjónustugjöld
Friðrik Sophusson fjármála-
ráðherra telur að bregðast
verði við hugsanlegum 40 pró-
sent niðurskurði á aflaheimild-
um með því að spara í rílds-
geiranum þannig að dregið
verði iir þjónustu eða þeir
látnir borga fyrir opinbera
þjónustu sem hafa efiii á þvi.
Það er velferðarkerfið sem er
undir hnífhum einsog allt síð-
astiiðið ár.
Friðrik benti á í viðtali við Helg-
arblaðið að vandinn nú væri töluvert
öðmvísi en fýrir ári síðan. Ef fari á
versta veg þýði þetta fjögurra mil-
jarða króna tap fýrir ríkissjóð. En
hann sagði að nú væri vandi fýrir-
tækjanna alvarlegri og að það gæti
komið slíkur afturkippur í atvinnu-
lífið að það tæki mörg ár fýrir þjóð-
félagið að vinna sig út úr því
ástandi. „Ríkisfjármálin em aðeins
hluti vandans og nú er nauðsynlegt
að draga úr hvorttveggja opinberri
neyslu og einkaneyslu, ef það er
ekki gert fer viðskiptahallinn upp í
25 miljarða króna á ári“, sagði Frið-
rik. Hann sagði að leita yrði arð-
bærra atvinnutækifæra og útilokaði
ekki erlenda lántöku ef tryggt væri
að fjárfestingin væri arðbær. Friðrik
sagði að það væri að minnsta kosti
ljóst að ekki væri að vænta aukning-
ar tekna hjá ríkissjóði á næsta ári og
að menn yrðu að spara sem kostur
væri. Með því til dæmis að draga úr
þjónustu eða þá nteð því að láta þá
sem hafa efni á borga fýrir opinbera
þjónustu, til dæmis í heilbrigðiskerf-
inu.
Komi til þess að þorskkvótinn
verði skorinn um 40 prósent (og þó
það verði eitthvað minna) þá hefur
það áhrif á allt þjóðfélagið. Margir
óttast að fiskveiðivandinn nú verði
vatn á myllu ftjálshyggjuaflanna að
baki ríkisstjóminni og gerðar verði
miklar kröfúr um niðurskurð, þjón-
ustugjöld og einkavæðingu, einsog
orð fjármálaráðherra benda reyndar
til.
Össur Skarphéðinsson er varafor-
maður sjávarútvegsnefhdar Alþingis
og hefúr barist gegn niðurskurði til
velferðarmála. Hann sagði að vissu-
lega byggist hann við því að þeir
sem vildu ganga harðar að velferð-
arkerftnu myndu nota vandann sem
rök í sínum málflutningi. Hann
sagði að meðan það væri sjálfsagt
að eyða peningum ríkisins skynsam-
lega þá væri líka nauðsynlegt að
halda bölsýninni frá. Hann benti á
margvíslega möguleika í stöðunni,
til dæmis úthafskarfa sem Sovét-
menn veiddu áður 100 þúsund tonn
af en gætu ekki lengur. Við veidd-
um aðeins níu þúsund tonn á síðasta
ári. Hann benti á að beina mætti of-
fjárfestingu í frystitogurum á þessi
mið sem og á djúpkarfaveiðar. Hann
benti einnig á að Frakkar væm að
veiða mikið af blálöngu 40 mílum
fýrir utan 200 mílumar og selja fýrir
mikið fé.
„Yfírvöld þurfa að kortleggja
þessa hluti í stað þess að leggjast í
víl í fjölmiðlum," sagði Össur.
Kjarasamningar brostnir
Þegar em atvinnurekendur og
fleiri famir að tala um niðurfærslu-
leiðina og krefjast launalækkunar og
Davíð Oddsson forsætisráðherra tel-
ur að forsendur nýgerðra kjarasamn-
inga séu brostnar. Formaður Verka-
mannasambandsins vill hinsvegar
að verkalýðshreyfmgin hafi afl til að
takast á við vandann og hafa áhrif.
Þar hlýtur hann að vera að óska eftir
samtakamætti alls vinnandi fólks.
Stjómmálamenn em þó í biðstöðu
þar til 15. júní að Hafrannsókna-
stofnun kemur sínar tillögur um
þorskveiðar á næsta fiskveiðiári sem
hefst 1. september. Ríkisstjómin eða
sjávarútvegsráðherra hefúr síðan
tíma frarn að 15. ágúst að taka end-
anlega ákvörðun um leyfilegt magn.
Friðrik Sophusson sagði að næsta
skref í fjárlagagerðinni yrði að hvert
ráðuneyti fýrir sig kæmi með tillög-
ur um niðurskurð.
Það er þó einsog stjómmálamenn
haft látið taka sig í bólinu í þessu
máli. Margir hafa orðið til þess að
benda á að niðurstöður Alþjóða haf-
rannsóknaráðsins hefðu ekki átt að
koma mönnum svo á óvart. Enda
em þær niðurstöður fengnar eftir
upplýsingum Hafrannsóknastofhun-
ar. Þær tölur ættu að vera ríkis-
stjóminni mjög aðgengilegar. Sam-
skipti Þorsteins Pálssonar sjávarút-
vegsráðherra og Davíðs Oddssonar
forsætisráðherra em ekki upp á hið
besta og kemur kannski engum á
óvart En ágreiningurinn um hvað
eigi eða megi gera við hlutabréf
Fiskveiðasjóðs sýnir að þeir i for-
sætisráðuneytinu sem aðhyllst frjáls-
hyggjuna gera ekki mikið af því að
leita álits eða ráða í sjávarútvegs-
ráðuneytinu.
Steingrímur J. Sigfússon á sæti í
sjávarútvegsnefhd Alþingis og hann
óttaðist líkt og Össur að menn litu
einungis á þá hlið er sneri að niður-
skurði á velferðinni. „Það þarf að
hugsa málið til enda og sjá hvemig
má dreifa áfallinu yfir allt sviðið og
gera það þannig viðráðanlegra,"
sagði hann. Þá sagði hann þá spum-
ingu verða sífellt áleitnari hvort við
hefðum efni á því að láta Evrópu-
bandalagið fá þijú þúsund tonna
kvótaaf karfa.
Það er ljóst að sterk öfl innan Al-
þýðuflokksins munu ekki sætta sig
auknar skerðingar á velferðarkerf-
inu. Hugmyndir Friðriks stangast til
dæmis algerlega á við niðurstöðu
nefndar Alþýðuflokksins um vel-
ferðar- og ríkisfjármál sem á að
skila áliti á flokksþinginu. Nefndin
hafhar þvi að nota þjónustu- og not-
endagjöld sem aðalfjármögnunarleið
fýrir rikissjóð. Það er því ljóst að
vandinn vegna síminnkandi þorsk-
afla mun skerpa andstæður félags-
hyggju og frjálshyggju í þjóðfélag-
inu.
-gpm
Föstudagurinn 5. júní