Helgarblaðið - 05.06.1992, Qupperneq 17

Helgar 17 blaðið_
Aldagamalt
hatur
vakið til lífs
Einhvemtíma í heimsstyrjöldinni síðari bar svo til að
þýskur herforingi, nýkominn af vígstöðvunum í Júgóslav-
íu, mættí á herráðsfúndi hjá Fiihrer Þriðja ríkisins og gaf
skýrslu um ástand og horftir í hemaðinum gegn skæmher
Utos. Herforingi þessi lét við það tækifæri í ljós sérstaka
hrifningu á framgöngu og vígamóði bosnísk-múslímskra
herflokka, sem börðust með Þjóðverjum og bandamanni
þeirra, króatísku ústasja-stjóminni.
í einum bardaganum, sagði her-
foringinn frá, höfðu menn Titos
verið reknir á flótta og skilið eftir í
valnum marga fallna og særða.
Einn múslíminn hefði þá brugðið
hníf og slátrað í einni runu mörg-
um særðum skæruliðum, tíu eða
tuttugu kannski. Hefði múslími
þessi þó sjálfúr verið særður á
handlegg og ekki getað notað
nema aðra höndina.
Þjóðarbrot í lífshættu
Af öllum íbúum Júgóslavíu voru
líklega bosnískir Serbar í mestri
lífshættu í því stríði, e.t.v. að ffá-
töldum gyðingum og sígaunum.
Bosnía hafði verið innlimuð í
Króatíu og þáverandi stjóm Króa-
tíu ákvað að „króatisera" þennan
landauka með því að knýja alla
rétttrúnaðarkristna landsmenn
(þ.e.a.s. Serba) til að taka kaþólsku
(þ.e.a.s. að gerast Króatar). Þeir
Bosníu-Serbar sem ekki gengju að
þessu skyldu drepnir. Og króatíska
ústasja- stjómin lét í því ekki sitja
við orðin tóm.
Nánast eina úrræðið fyrir Bo-
sníu- Serba þá, sem ekki vildu
kasta trú og þjóðemi en þó halda
lífi, var að flýja á fjöll og ganga í
her guðleysingjans og alþjóðasinn-
ans Titos. I þeim her vora að vísu
menn af öllum þjóðum Júgóslavíu,
en hlutfallslega flestir og líklega
langflestir vora Serbar og Svart-
fellingar. Og tiltölulega margir
Serbanna vora frá Bosníu og Króa-
tíu. Bosnía-Herzegóvína, 51.000
ferkílómetra svæði sem mikið til er
fjöll og skógar, varð og vegna
landslags og gróðurfars partísön-
um Titos ómetanleg, kannski mik-
ilvægari en nokkur annar lands-
hluti.
I þvi stríði vora margir bosnískir
múslímar Þjóðveija og Króata
megin.
Trúskipti aðals
Tölum um mannfjölda þjóða/'trú-
flokka þeirra þriggja, sem Bosníu-
menn skiptast í, ber illa saman.
Tölur frá síðustu áram benda til
þess að múslímar séu fjölmennast-
ir, en í sumum heimildum eldri eru
Serbar taldir fleiri. Vera kynni að
fjöldamorðin á Serbum þarlendis í
heimsstyrjöldinni hefðu valdið ein-
hveiju um þessar breyttu tölur.
Þetta er sumt af því, sem liggur á
bak við núverandi ógnaröld í Bo-
sníu, þar sem þúsundir hafa látið
lífið, tugþúsundir særst og mörg
hundruð þúsund flúið land.
Meðan dauðastríð hins fjölþjóð-
lega ríkis Júgóslavíu fór aðallega
ffam i Króatíu heyrðist stundum
sagt: Þetta verður ekkert hjá því
sem gerist er það brýst út í Bosníu.
Og það urðu orð að sönnu.
Hin fimm lýðveldin, sem sam-
bandslýðveldið sáluga samanstóð
af, geta með miklum eða a.m.k.
talsverðum rétti kallast þjóðríki.
Bosnía-Herzegóvína er hinsvegar
þriggja þjóða/trúflokka land.
Það ástand á rætur að rekja til
15. aldar er Ósmans-Tyrkir lögðu
landið undir sig. Fram að því
höfðu Bosníumenn um skeið allir
verið kristnir, eins og aðrir suð-
urslavar. En eftir innlimunina í
Tyrkjaveldi snerust margir bos-
nískir aðalsmenn til íslams og
fengu með þvi haldið eignum sín-
um og samfelagsstöðu. Dijúgur
hluti alþýðu fór síðan á 16. og 17.
öld að því fordæmi höfðingjanna.
Þangab til fyrir
rúmri öld • ••
Fyrir þessum trúskiptum kann að
hafa greitt að Bosnía var (og er) á
mörkum kaþólsku af rómverskum
uppruna og rétttrúnaðarkristni af
grískum upprana. Því fylgdi
blendni í trúnni, árekstrar og trúar-
ofsóknir sem kunna að hafa leitt til
þess að sumir Bosníumenn hafi
orðið síður sterkir í sinni kristni en
grannar þeirra og frændur.
Bosnía var síðan hluti af Tyrkja-
veldi Ósmansættar ffam á síðari
hluta 19. aldar, eða þangað til fyrir
rúmum 110 árum. Allan þann tíma
vora embættismenn og stóijarðeig-
endur, yfirstéttin sem sagt, úr hópi
múslíma, sem voru íslamskri venju
samkvæmt rétthærri en kristnir
landar þeirra. Bosniskir múslímar
voru yfírleitt meðal drottinhollustu
þegna Tyrkjasoldáns, nema hvað
þeim mislíkaði á 19. öld er hann
fór á flot með breytingar ýmsar að
vestrænni fyrirmynd. Óttuðust þeir
að svoleiðis myndi grafa undan
forréttindaaðstöðu þeirra.
Ótti við endurkomu
fortíöar
Serbneskir/rétttrúnaðarkristnir
Bosníumenn, vel þess vitandi að
Tyrkjaveldi var á fallanda fæti og
komnir með sjálfstæða Serbíu við
hlið sér, voru þá famir að auðsýna
Tyrkjum og íslömskum löndum
sínum mótþróa, en allt svoleiðis
var barið niður af grimmd. Þær að-
farir leiddu ásamt með fleira til
stríðs milli Rússa og Tyrkja, sem
biðu ósigur 1878 og misstu þá Bo-
sníu m.m., en landið var ekki sam-
einað Serbíu eins og réttrúnaðar-
krístnir landsmenn vildu, heldur
lagt undir Austurríki-Ungveija-
land. Sú ráðabreytni varð til þess
að snúa reiði serbnesk-bosnískra
þjóðemissinna gegn Austurríki og
28. júní 1914 skaut serbneskur Bo-
sníumaður til bana ríkiserfingja
Austurríkis-Ungverjalands í þeirri
nú hartleiknu borg Sarajevo. Það
banaskot varð kveikjan að heims-
styijöldinni fyrri, sem leiddi til
stofnunar Júgóslavíu undir serb-
neskri forastu.
íslamska fortíðin er annað atriði,
sem liggur að baki bosnísku ógnar-
öldinni. Af öllum hlutum síst vilja
líklega bosnískir Serbar á ný kom-
ast undir yfirráð islamskra landa
sinna. Sú kynni að verða niður-
staðan í sjálfstæðri Bosníu, þar eð
múslímar era þar fjölmennastir
þjóða/trúflokka.
Skipt á milli Króatíu og
Serbíu?
í Bosníustríðinu hafa Króatar og
múslímar staðið saman, en það
bandalag er ekki trútt. I þýskum
blöðum er þvi haldið fram að þeg-
ar í fyrra hafi forsetar Serbíu og
Króatíu, þeir Slobodan Milosevic
og Franjo Tudjman, náð í megin
Þorleifsson
dráttum samkomulagi um að skipta
Bosníu á milli ríkja sinna. Skuli
Serbar fá norðurhluta landsins og
sneið suðaustan af þvf (sem yrði þá
innlimað í hina ,uýju“ Júgóslaviu,
er samanstendur af Serbíu og
Svartfjallalandi) en Króatía meiri-
hluta Herzegóvínu, sem er suður-
hluti lýðveldisins.
Af um 4,5 miljónum Bosníu-
manna kvað nú ein miljón vera flú-
in land. Meðal þessara fómar-
lamba stríðsins er fólk af öllum
þjóðum landsins þremur, en músl-
ímar þó að sumra sögn langflestir.
Það heyrist að Milosevic og fleiri
serbneskir ffamámenn vilji gjaman
að sem flestir múslímar flýi Bo-
sníu, þar eð að þeim fömum yrði
auðveldara að innlima hana í Serb-
íu cða skipta henni með Króötum.
I fréttum af stríðinu í Bosníu
hafa Serbar mest verið hafðir fyrir
sökinni um manndráp og eyðilegg-
ingu. Það stafar að líkindum að
einhveiju leyti af því að þeir hafa
til þessa verið liðflestir og best
vopnaðir og því getað eyðilagt
meira en hinir. En sé nánar rýnt í
fféttir af vettvangi verður ekki séð
að mjög hallist á með serbneskum
„sétníkum" (kölluðum eftir kon-
unghollum skæraliðum i heims-
styijöldinni síðari), króatískum
„svartstökkum" (með hugarfars-
tengsl aftur á bak til ústasja) og
íslömskum „grænhúfúliðum“
(grænt er helgur litur i íslam) hvað
grimmd og hryðjuverkum viðvík-
ur.
Strí&ib „einkavasbist"
Alija Delimustafic, innanríkis-
ráðherra Bosníu og múslími, hefúr
hvatt trúbræður sína til að drepa tíu
Serba fyrir hvem drepinn múslíma.
Af serbnesku sétníka-foringjun-
um er hvað illræmdastur Zeljko
Raznjatovic, kallaður Arkan, sem
fyrir stríð var kominn á lista hjá
Interpol fyrir ýmsa glæpi. í bos-
nísku ógnaröldinni þrífast hann og
fleiri álíka eins og fiskar í vatni.
Menn Arkans hafa við hertöku ís-
lamskra og króatískra þorpa og
bæja myrt óbreytta borgara tugum
saman, gjaman með því að skera
þá á háls. Islamskan bænakallara
einn negldu þeir lifandi við
moskuhurð.
„Þetta er villimennska, án hlið-
stæðu í hinum siðmenntaða
heimi,“ er skrifað í hið kunna
Belgrad-blað Borba.
Sumir telja að erfitt kunni að
reynast að binda enda á óffiðinn,
hvað sem líður meira eða minna
langt komnum samningum Mi-
losevic og Tudjmans og annarra
ráðamanna. Serbneski herinn (fyrr-
verandi júgóslavneski sambands-
herinn) hefúr dregið sig að miklu
leyti út úr óffiðnum, aðallega
vegna þess að stríðið er orðið svo
óvinsælt i Serbíu að sagt er að átta
eða niu af hveijum tiu mönnum,
sem þar séu kvaddir í herinn, fari í
felur eða úr landi. Lömun Serbíu-
hers
af þessari ástæðu hefúr hraðað
áður hafinni „einkavæðingu“
striðsins. Arkan og aðrir álíka af
öllum stríðsaðilum taka það yfir.
Og enginn trygging er fýrir því að
þeir hlýði fyrirmælum frá Belgrad,
Zagreb eða öðram höfúðborgum.
Lifaó af landinu
Þeim kvað hafa orðið gnótt til
liðs meðal glæpa- og ævintýra-
manna af ýmsu tagi og meðal Bo-
sníumanna sjálffa, sem þora ekki
að hætta við að drepa hver annan
niður vegna þess að þeir þora ekki
að treysta hver öðrum. Og ógnar-
öldin undanfarið hefúr vakið alda-
gamalt hatur til lífs á ný og bætt
dijúgum við það.
Herflokkamir lifa á landinu,
iæna borgir og þorp og flóttafólk
sem á vegi þeirra verður, „alveg
eins og í þrjátíuárastriðinu," sagði
króatískur kennari og þýskutúlkur.
Serbneskir hermenn, sem stöðvuðu
hóp íslamsks og króatisks flótta-
fólks, rifú af bömum þess leikföng
sem þau höföu tekið með að heim-
an, brutu leikföngin og tróðu niður
í aurinn. Ástæða: hermennimir
voru reiðir yfir þvf að aðrir her-
menn, sem flóttafólk þetta haföi
áður hitt, höföu rænt það ðllu sem
rænandi var.
Serbneskir bardagamenn og drepnir múslimar í Bijeljina í NorSur-
Bosniu - „eins og i þrjótiuórastri&i".
FÖstudagurinn 5. júni