Dagblaðið - 09.09.1975, Blaðsíða 9

Dagblaðiö. Þriöjudagur 9. september 1975
9
OMAR
VALDIMARSSON
Persneskur koddaslagur
Olíuauðurinn segir til sín
Kvöld eitt i júni stauluöust
tveir bandariskir viðskiptajöfr-
ar inn i sjúkrahús i Teheran i
iran meö dularfullt maga-
verkjakast. Þeir voru háttaðir
niður i rúm og sváfu vært um
nóttina. Morguninn eftir yfir-
gáfu þeir sjúkrahúsið, eftir öll-
um sólarmerkjum að dæma
búnir að ná fullum bata. Stað-
reyndin var nefnilega sú, að
hvorugur þeirra kenndi sér
minnsta meins. Þeir voru ein-
faldlega að útvega sér svefnstað
yfir nóttina.
Orþrifaráð á borð við þetta
eru aðverða algeng i Teheran,
þar sem skortur á hótelrými er
meiriháttar vandamál og vax-
andi eftir þvi sem fleiri og fleiri
erlendir kaupsýslumenn sýna
áhuga sinn á að eiga viðskipti
við innlend fyrirtæki; oliugróð-
inn 'dregur yfirleitt til sin fólk. t
borginni eru þrjú fyrsta flokks
hótel og þau eru fullbókuð 12
mánuði fram i timann. Sjúkra-
hús borgarinnar lita nú grun-
semdaraugum á alla útlend-
inga, sem þangað koma skyndi-
lega, sérstaklega ef um er að
ræða miðaldra karlmenn.
Áætlað er, að hótelrýmis-
skorturinn i Teheran sé 2000-
4000 rúm. Meira að segja ferða-
mennirnir eru hættir að láta sjá
• sig.
Fjöldi leigufluga hefur
verið afpantaðurog ýmsir ferða-
skrifstofustjórar ráðleggja við-
skiptavinum sinum að sleppa
tran og fara heldur annað, þar
sem menn geta verið vissir um
að geta hallað höfði sinu yfir
nótt.
Þessi skortur er bein afleiðing
af stórauknum oliutekjum
Irans.
Með oliuauðnum þyrptust
til landsins verzlunarmenn
einkafyrirtækja og rikisfyrir-
tækja, æstir i að létta undir með
-
dýnu i tómri sundlauginni.
Framkvæmdaráðunautur nokk-
ur frá Nýja Sjálandi varð að
vera i herbergi ásamt frönskum
hjónum og tveimur öörum
kaupsýslumönnum. Hvernig
fannst honum nóttin? var hann
spurður.
— Áhugaverð, svaraði hann.
Margir hóteleigendur og
hótelstjórar i höfuðborg keis-,
aradæmisins ásaka gesti sina
fyrir ástand mála. Bókanir,
segja þeir, eru ekki gerðar eða
staðfestar fyrr en fólk er lent i
borginni og þeir hafa erlendar
ferðaskrifstofur grunaðar um
að panta hótelherbergi, sem
þær hafa alls ekki selt enn.
Undirborðsborgarnir geta oft
útvegað strönduðum ferða-
manni herbergi yfir nóttina og
fréttir hafa borizt um okur —
meira að segja gerðist það ný-
verið, að eitt hótela borgarinnar
missti eina af fjórum stjörnum
sinum vegna þessa. Þá eru
stympingar á milli gesta og
starfsfólks orðnar algengar i
anddyrum hótela.
En ekki er þar með sagt, að
ekkert sé gert i málinu. Stór-
fyrirtæki i Bandarikjunum eru
að átta sig á og aðlagast vanda-
málunum og taka þvi á leigu
heilu ibúðarblokkirnar til að
leigja út. Það hefur aftur á móti
haft i för með sér, að leiga hefur
rokið upp úr öllu valdi og al-
gengt er að borga fyrir hús með
20 herbergjum sem svarar 4-6.5
milljónir á ári.
Jafnframt hafa stjórnvöld
sett af stað þriggja ára skyndi-
áætlun, sem ætlaðer að þrefalda
hótelrými i Teheran, eða i u.þ.b.
17000 hótelrúm. Verktakar eiga
kost á 60% lánum með aöeins
6% vöxtum og áætlað er að stór-
lækka innflutningstolla á nauð-
synjavörum til hótelreksturs á
næstunni.
—óv
hrósa menn happi, ef þeir geta
orðið sér úti um bedda eða vind-
sæng á gólfinu i skrifstofu hótel-
stjórans.
Teheran: Nýsjálenzka ráögjaf anum þótti „athyglisverð” nóttin,
sem hann dvaldi ásamt frönskum hjónum og tveimur
kaupsýslumönnum í sama hótelherbergi.
t ekki óvirðulegra hóteli en
Royal Teheran Hilton hefur
komið fyrir hvað eftir annað, að
gestir, sem ætlað hafa i gufu-
bað, hafa ekki komizt inn fyrir
sofandi fólki og dýnum. t Arya
Sheraton hótelinu borga menn
undir borðið fyrir að fá að sofa á
trönum við að eyða nýfengnum
auði. Risaþotur, sem áður komu
til Teheran hálftómar, eru nú
troðfullar og hótelskorturinn fer
að segja til sin.
Einn kaupsýslumaðurinn
neyddist til að fá sér hótelher-
bergi i Isfahan og ferðast dag-
lega 500 km leið til höfuðborgar-
innar.
Hann var „heppinn”.
Forstjórar og framkvæmda-
stjórar stórra bandariskra
fyrirtækja hafa neyðzt til að fá
sér herbergi i fimmta og sjötta
flokks hótelum sem áður fyrr
voru einvörðungu athvarf flæk-
ingshippa úr ýmsum áttum.
Sumir forstjóranna verða meira
að segja að eyða nóttum sinum i
hægindastólum hótelanddyra.
En þrátt fyrir þetta koma
þessir sömu kaupsýslumenn
aftur og aftur. Þróunin er ör i
tran um þessar mundir og mikl-
ir peningar eru i umferð. Menn
neyðast til að borga þrefalt og
fjórfalt fyrir tveggja manna
herbergi ásamt þremur eða
fjórum öðrum — og sérstaklega
\
þjóðarbúskapnum
Hætta fyrir
efnahagslífið
Það er ástæða til að benda á,
að þessi siauknu umsvif rikisins
verða smám saman til að
þrengja að þeim hluta efna-
hagslifsins, sem annast fram-
leiðsluna og við verðum að lok-
um öll að lifa á. Þessi þróun
dregur úr möguleikunum til að
byggja upp sterkt framleiðslu-
þjóðfélag, sem staðið getur und-
ir kröfunum um bætt lifskjör ár
frá ári. Hætta er á, að núverandi
rikisþensla leiði til sama þjóðfé-
lagssjúkdóms hér og i Dan-
mörku eða sérstaklega Bret-
landi, þar sem útbelgt rikis-
bákn, lélegur framleiðsluvöxt-
ur, staðnandi lifskjör og mikill
viðskiptahalli viö útlönd halda
öllu efnahagslifi nú i heljar-
greipum.
Er unnt að skera
niður rikisbáknið?
Ég vil hér nefna nokkrar hug-
myndir, sem ég hygg geta verið
vænlegar til framkvæmda:
1. Afnema innlendar niður-
greiðslur á matvælum algjör-
lega. Þetta ætti ekki að mæta
mikilli mótspyrnu hjá bænda-
samtökunum, þvi þau hafa allt-
af talið sér þetta óviðkomandi.
Neytendur mundu sjálfsagt
þiggja, að skattar þeirra lækk-
uðu á móti að sama skapi, en
þarna væri þá hægt að lækka
tekjuskatta einstaklinga um 2/3
til 3/4. Hins vegar þyrfti að auka
barnabætur og ellilifeyri nokkuð
á móti til að bæta tekjulitlu fólki
þessa breytingu.
2. Gera þarf almenningi skylt
að greiða alla læknisþjónustu,
fullu verði, sem hann notar i
hófi. Verði einhver hins vegar
að nota slika þjónustu umfram
ákveðið hámark, er sjálfsagt að
rikið taki þátt i kostnaðinum.
Það er velferðarsósialismi á al-
gerum villigötum að ætla að
niðurgreiða alla læknisþjónustu
og lyf i belg og biðu án tillits til
nauðsynjar fyrir slikt.
3. Einn stærsti þátturinn i
rikisútgjöldunum er alls konar
eyrnamerktir skattar og fram-
lög til lánasjóða. Nema þessar
upphæðir um 3,3 milljörðum kr.
árið 1974. Framlög þessi koma
til af þvi að sjóðirnir lána allir
út fé með miklu lægri vöxtum en
verðbólgunni nemur. Eigið fé
þeirra eyðist upp og þeir þurfa
þvi sifellt nýtt bíóð. Þannig tek-
ur rikið með sköttum með ann-
arri hendinni til að rétta lántak-
endum verðbólguhagnað af lán-
töku með hinni. Oftast eru þess-
ir skattar lagðir á lántak-
endurna sjálfa, þannig að hér
er ekki um annað en stóra
hringrás að ræða, sem engum
gerir gagn.
Ég fæ ekki séð t.d., hvaða
gagn það gerir annars vegar að
veita húsbyggjendum hagkvæm
lán úr Byggingarsjóði rikisins
en á móti er lagður á þá 3 1/2%
launaskattur, sem 2% renna af
til Byggingarsjóðs, auk þess
sem sjóðurinn fær álag af tekju-
skatti og tolltekjum rikisins.
Væri ekki nær, að húsbyggjend-
ur greiddu fyrir húsnæðismála-
lánið, þannig að verðbólgugróði
þeirra af lántökunni verði eng-
inn, en á móti yrði launaskatt-
urinn og hin gjöldin lægri?
Ef lánsfé fjárfestingarlána-
sjóða yrði lánað út á þeim vöxt-
um, að enginn verðbólgugróði
fengist af fénu fyrir lántakend-
ur, mundi sjálfsagt heyrast
ramakvein úr öllum áttum um
vaxtaokur o.s.frv. En á móti
yrði vel hægt að sýna fram á. að
inngrip rikisins til styrktar slik-
um lánasjóðum gæti orðið miklu
minna og skattar lægri á móti.
Þannig gætum við með timan-
um byggt upp sjálfstæðara.
traustara og heiðarlegra efna-
hagslif. þar sem rikið er ekki i
sifellu notað sem tryggingarfé-
lag án iðgjalda tii að bæta upp
skussahátt og sérhverja mis-
fellu.