Dagblaðið - 02.01.1976, Síða 11

greint var satt og rétt frá
staðreyndum um dauða Franks
Olsons kom i ljós að ekki aðeins
við vorum sem steini lostin,
heldur einnig — ef marka má
viðbrögð fólks — bandariska
þjóðin. Þess vegna var ætlun
okkar að aðgerðir okkar i' þessu
máli gætu orðið til hjálpar i
þeirri viðleitni að beina augum
og athygli almennings að starf-
semi CIA.”
í tuttugu og tvö ár hefur
Olson-f jölskyldan neitað að trúa
þvi að f jölskyldufaðirinn,
Frank, hafi einfaldlega svipt sig
lifi. 11. júni i sumar (75), þegar
frú Olson las CIA-skýrsluna
frægu, fór hún að skilja hvað
hafði gerzt.
1 skýrslunni las frú Olson, að
„i einu tilfelli, á meðan
tilraunirnar með LSD voru að
hefjastvar efnið reynt á starfs-
manni hermálaráðuneytisins,
án hans eigin vitundar, á meðan
hann var á fundi með starfs-
mönnum CIA sem unnu að
eiturefnatilraununum....
Eftiráhrifin urðu töluverð og
hann var sendur til New York
ásamt fulltrúa CIA, en þar átti
hann að njóta aðstoðar sál-
fræðings. Nokkrum dögum
siðar stökk hann út um glugga á
tiundu hæð hótelsins, sem hann
dvaldist á, og beið bana af.”
Frú Olson talaði við fyrrum
yfirmann eiginmanns sins,
Vincent Ruwet, herliðsforingja,
og fékk staðfest hjá honum að
eiginmaður hennar væri
einmitt sá sem talað var um i
CIA-skýrslunni.
Eftir að Olson-fjölskyldan
hafði greint frá sönnum kring-
umstæðum dauða fjölskyidu-
föðurinsrigndi bréfum og grein-
um yfir blöð vestra — sem sagt
hafa jafnvel enn meira frá
CIA-málum en islenzk blöð — og
evrópsk — um fólk, er lifið hafði
leikiðgrátt fyrir þátttöku þess i
starfsemi CIA.
mála fyrir handriti móður sinnar
i april 1949. En engin skýring
fylgir á þvi af hverju útgáfa dróst
eða hvað gerir hana timabæra nú
úr þvi ekki varð af henni fyrr.
Þetta skiptir nú svo sem ekki
máli. Hvað sem útgáfusögu henn-
ar liður er Minningar úr Horna-
firði dálitil perla i þjóðlegum is-
lenskum fróðleik, svo vinsælli
bókagrein á hverri jólakauptið.
Og aldrei sliku vant er bókin eink-
ar vel og nostursamlega úr garði
gerð yst sem innst.
1 fyrrnefndum formála getur
Vilmundur Jónsson um tildrög
bókarinnar: móðir hans tók efnið
saman að þrábeiðni Vilmundar
og konu hans, komin á niræðis-
aldur, en þau hjón hreinskrifuðu
siðan handritið, minningar gömlu
konunnar úr bernsku sinni i
Hornafirði og syrpu hennar af
skýringa eða útlegginga á þvi
sem þar fór fram.
Liney Jóhannesdóttir fæddist
og óx upp á fornu og frægu höfuð-
bóli, Laxamýri i Þingeyjarsýslu,
þar sem faðir hennar og föður-
bróðir tóku við búi af sinum föður,
Sigurjóni. Frásagnarefni hennar
er i fyrsta lagi jörðin og ættin,
fólkið hennar og annað heimafólk
á Laxamýri á þessari löngu liðnu
bernskutið. Það er safn
næmlegra og skáldlega dreginn
smámynda úr sveitinni i fyrri
daga: bernskuminningar sem
gætu sjálfsagt sumar hverjar
verið komnar aftan úr forneskju
eins og segir i upphafi bókar. En
einkum felst efni bókarinnar i
mannlýsingum ættmenna og
heimafólks, dregnar fáum en
skýrum dráttum þótt einatt hvili
hornfirskum sögnum. I bókinni er
svo aukið við þetta efni tveimur
sérstökum frásöguþáttum henn-
ar, nokkrum skýringargreinum
Vilmundar læknis við frásagnir
móður sinnar og loks bréfi sem
hann skrifar Þórhalli syni sinum
ungum um ferð um sögustöðvar
móður sinnar sumarið 1935. Þetta
efni er gott og gilt. En það eru vit-
anlega minningar og frásagnir
Guðrúnar sjálfrar sem máli
skipta i bókinni.
Guðrún Guðmundsdóttir hefur
mátt muna tvenna tima. Hún var
fædd árið 1863 og ólst upp á einni
af 12 hjáleigum frá fornu hefðar-
setri, Bjarnanesi i Hornafirði.
Minningaþættir hennar hér i bók-
inni greina frá bernskuárum
hennar þar á Taðhól frá foreldr-
um hennar, ætt þeirra og upp-
vexti og stofnun hjúskapar, frá
daglegum störfum og lifsháttum
og barnleikjum þeirra systkina.
Frásögnin teygir sig sem sé langt
á aðra öld aftur i timann, enda er
það mála sannast að hér er greint
frá horfnum heimi sem fæsta nú-
tiðarlesendur mun óra fyrir ann-
ars staðar en i bókum sem þess-
ari. Til marks um það er að Guð-
rún býráfjóslofti fyrstu bernskuár
sin, en það er næsta þrep i húsa-
kynnum fyrir neðan fjósbaðstofu,
menn og skepnur i nánasta sam-
býli. Ekki man ég til að hafa séð
slikum húsakynnum svo glögg-
lega lýst annarsstaðar. En eftir
þvi eru aðrar frásagnir af viður-
ÓLAFUR
JÓNSSON
J'
Bók
menntir
dul yfir rökum ævidaganna. Hér
eru glöggar lýsingar afa hennar
og ömmu. Sigurjóns og Snjólaug-
ar á Laxamýri. Sigurjón er sagt
að gangi að einhverju leyti aftur i
gervi Sveinunga i leikriti Jóhanns
sonar hans, Bóndanum á Hrauni.
Og hér má sjá hvaða fótur er fyrir
kostulegri smásögu, Jarðarför
eftir Gunnar Gunnarsson, þar
sem siðustu æviár og ævilok
þeirra hjóna eru tilefni sögunnar.
Og sagt er frá fleiri sögufrægum
Þingeyingum — Benedikt á Auðn-
um og Guðnýju konu hans i eftir-
minnilegum kafla.
En vitaskuld fer mest fyrir for-
eldrum stúlkunnar i sögunni i frá-
sögn hennar — við bakgrunn
vinnufólks og sveitunga, alls þess
sem gæti verið aftan úr for-
neskjunni. Laxamýri er stórbýli
og auður i garði. Og Jóhannes
bóndi átti annan æviferil en
gerðist um bóndasyni, skólageng-
inn og hefur liklega staðið til að
hann kæmist til meiri mennta,
barst á ungum aldri til Ameriku
og dvaldist þar nokkur ár áður en
hann setti saman bú i föðurgarði.
Það var vitaö fyrir, af bréfum Jó-
hanns Sigurjónssonar til Jó-
væri, klæðnaði og hversdags-
störfum þar á hjáleigunum.
Þetta eru látlausar frásagnir,
fáorðar og umfram allt skil-
merkilegar, þó að það sé fyrir
alla muni ljóst að hér er greint frá
bernskutið. En á meðal annars
vegna hins tempraða frásagnar-
tóns verða sumar persónulegri
endurminningar Guðrúnar ein-
kennilega hugstæðar, eins og frá-
sögn af sviplegu andláti bróður
hennar á barnsaldri, eða þá sag-
anaf fyrstu jólum hennar. „Siðan
hef ég aldrei þorað að hlakka til
neins,” segir Guðrún að sögulok-
um.
Annar meginþáttur bókarinnar
nefnist hornfirskar sagnir, sextiu
stuttar frásagnir, langflestar eða
allar tengdar eftirminnilegum til-
svörum eða orðatiltækjum, kimi-
legum, skringilegum eða á annan
hannesar sem út voru gefin fyrir
nokkrum árum, Bréf til bróður,
að fjarska náið hefur verið með
þeim þrátt fyrir mikinn aldurs-
mun. Vel má vera að Jóhannes
hafi að einhverju leyti komið
bróður sinum i föðurstað, svo
mikið er ljóst af bréfunum að Jó-
hann telur sig eiga honum mikla
þakkarskuld að gjalda. i bréfi ti!
Jóhannesar kemur raunar fyrir
eitthvert fyrsta snildarljóð Jó-
hanns sem enn lifir, og þar er
hann alskapaður. Gef mér hlátur
þinn söngglaði sær. Þessar visur
sendir hann bróður sinum að gjöf
„kveðnar af mér, skornar út úr
minu hjarta".
Jóhann fékk að láta reyna á
skáldskapinn i sinu lifi, Jóhannes
hreppti hversdagskjörin. Hér er
ekki reynt að ráða i rök ævi hans
hátt einkennilegum, oftast þó
með kuldaglettni. Þetta er skrýtl-
ur og frásagnir af þvi tagi sem
hvarvetna hafa gengið um sveitir
lands, allstaðar var eitthvað
skrýtið og eftirminnilegt að ger-
ast, féllu orð og atvik sem loddu i
minni og mynduðu uppistöðu lit-
illar frásagnar. Og þessar frá-
sagnir eru einkar skemmtilegt
dæmasafn slikrar þjóðlegrar frá-
sagnarlistar þar sem orðsvörin
halda á loft endurminningu at-
burða og sérkennilegra manna.
Efnið i bók þessari kann að
þykja smámunir, oe er það að
visu. Gildi hennar liggur i
látlausri upnrifjun smámunanna.
hversdagslifs og fólks frá öldinni
sem leið, timum sem virðast ekki
undralangt undan, og eru þó ekki
lengra i burtu en afar og ömmur
okkar sem nú lesum.
\
frekar en annarra, en endur-
minningin um hann er aðalefni
frásögunnar látin uppi eins og
hún varðveitist i barnsminninu.
Það hefur sýnilega verið dátt með
þeim feðginum. og þegar þau
skilja er bernskan úti og sögulok.
Þórdis, móðir Lineyjar. feilur frá
þegar hún enn er á barnsaldri. En
einnig hennar mvnd er skýrt
dregin i sögunni. Og ljóst er að við
fráfall hennar hefur staðfestan
verið úr búskapnum á Laxamýri.
Það er eitthvað sem enginn veit
er óvenjulega stiluð minningabók
og býr yfir miklum skáldlegum
þokka. Frásögnin er ofur einföld.
ljós og skýr. En óvenjulegust er
hún þó fvrir það að það er einsog
allt sem mestu skiptir sé látið
ósagt einhverstaðar á milli
orðanna og frásagnanna.