Dagblaðið - 27.08.1976, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 27. ÁGÚST 1976.
/—..........
13.
\
Hin hliðin á hofréttarróðstef nunni
IUa gengur á hafréttarráð-
stefnunni í New York, ef dæma
má eftir síðustu fregnum
Virðist augljóst, að lítill
árangur verði af þessum þætti
og stefna verði að enn einum
fundi til að þrautreyna samn-
ingaleiðir, áður en mál verða
lögð fyrir til úrskurðar með
atkvæðagreiðslum. Ef til vill
finnst einhverjum, að þeir hiki
óþarflega við að láta afl at-
kvæða ráða málum á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna. í því
sambandi er rétt að minnast
þess, að i alþjóðlegri samvinnu
er engin þjóð knúin til að hlíta
vilja meirihluta, til þess mundi
þurfa alþjóðlega lögreglu sem
ekki er til. Þess vegna er það
rétt hjá forustumönnum ráð-
stefnunnar að sýna þolinmæði
og þrautre.vnda samkomulags-
leiðina.
Við Islendingar höfum frá
upphafi litið á hafréttarráð-
stefnuna rétt eins og hún
snerist um fiskveiðilögsögu og
ekkert annað. Þetta er hættu-
leg þröngsýni og er nauðsyn-
legt fyrir okkur að sjá þetta mál
í heild og skilja, hvað er í raun-
inni að gerast.
Hafið þekur Vz hluta
jarðarinnar
Saga mannsins nær yfir
nokkur hundruð þúsund ár, og
fer það eftir þvi, hvenær við
teljum hana byrja. En það eru
aðeins rúm 500 ár síðan
maðurinn fyrst sigldi um-
hverfis jörðina og gerði sér í
stórum dráttum og grein fyrir
löndum og sjó.
Það, sem við köllum þjóða-
rétt — eða alþjóðalög — er enn
yngra. í fyrstu þótti eðlilegt að
hvert ríki réði éins langt út á
hafið og fallbyssur þess tíma
gátu skotið. Það voru 3 mílur,
og þannig eru þær til komnar.
Bretar urðu ríkjandi sigl-
irigaþjóð og lögðu undir sig
heimsveldi, sem sólin settist
aldrei á. Þeir hófu á loft þá
hugsjón, að hafið utan 3ja
mílna landhelgi skyldi vera
frjálst öllum og hljómar það
sem göfug hugsjón. Við nánari
athugun var þetta ,,hugsjón“
sem kom vel heim við hags-
muni Breta sjálfra. Hún hefur
verið misnotuð til að réttlæta
frjálsa hagnýtingu hafsins upp
að 3 mílum, og er það allt annað
en frjálsar siglingar.
Það hefur kostað mikla
baráttu að ýta landhelginni út
og verður þá að greina á milli
algerrar landhelgi, tollaland-
helgi, mengunarlandhelgi, fisk-
veiðilandhelgi og efnahagslög-
sögu. Það kom í ljós, að olía er
undir hafsbotni á landgrunni
margra landa, og ýtti það
heldur betur við málinu. Eins
og Norðursjórinn sýnir,
reyndist fljótlegra að komast að
samkomulagi um rétt strand-
ríkja, þegar olíuhagsmunir
knúðu á, heldur en varðandi
fiskveiðar.
Nú skulum við víkka
sjóndeildarhringinn örlítið.
Tækninni hefur farið ört fram,
og meðal annars hafa
rannsóknir hafs og hafsbotns
aukizt til muna. Það kom í ljós,
að á stórum svæðum er hafs-
botninn þakinn málmhnullung-
um, sem eru auðugir af nikkel
og kopar, sem eru verðmætir
málmar. Þetta er mikill fjár-
sjóður til viðbótar við það, að
40% af olíu jarðarinnar er talið
vera undir hafsbotni.
Vitneskja um þennan mikla
auð fór að sjálfsögðu ekki fram
hjá hinum miklu auðhringum,
sem ráða vinnslu og sölu
málma. Þessir hringar hafa
aðstöðu til rannsókna og þeir
byrjuðu fyrir mörgum árum að
láta framleiða tæki til að vinna
þessa hnullunga á hafsbotni,
þótt þeir væru á 4—5000 metra
dýpi. Er nú svo komið, að
nokkur fyrirtæki í Bandaríkj-
Kjallarinn
Benedikt Gröndal
unum, Japan og hugsanlega
fleiri löndum eru reiðubúin til
að hefja vinnsluna.
Meðan á þessu stóð héldu
hugsjónamenn mannkynsins
áfram fundum Sameinuðu
þjóðanna í von um að finna
félagslega lausn á hörmungum
jarðarkringlunnar. Einn góðan
veðurdag gerðist það í New
York, að eitt af minnstu þátt-
tökuríkjunum sendi fram á víg-
völlinn lærðan hugsjónamann
með hugmyndir, sem gætu ger-
breytt örlögum mannkynsins.
Ríkið var Malta, hin gamla
flotastöð Breta á Miðjarðarhafi,
og maðurinn hét Pardo
prófessor, hávaxinn, bjartur
yfirlitum, prófessorslegur.
Pardo lagði fram þá stór-
brotnu hugmynd, að þjóðnýta
skyldi hafið allt. Hvorki meira
né minna; % hluta jarðarinnar.
Ég skal játa, að þetta er fram-
sett með krataorðalagi, sem ég
þarf ekki að riota I þessu sam-
bandi. Pardo lagði til, að heims-
höfin — utan landhelgi allra
ríkja — skyldu vera sameign
mannkynsins, og hugmynd
hans var, að fátæku þjóðirnar
skyldu fá arðinn af auðæfum
þessa mikla hafs.
Þegar undirbúningsfundir
hafréttarráðstefnunnar hófust,
og síðar ráðstefnan sjálf, var
verkefninu skipt í þrjár aðal-
nefndir. I fyrstu nefnd hefur
verið fjallað um úthafið sem
sameign mannkynsins, í ann-
arri nefnd um landhelgismál og
margt skylt þeim, og i þriðju
nefnd um mengun og rann-
sóknir hafsins.
Af þessu sjá menn, að önnur
nefndin hefur alltaf skipt
okkur Islendinga mestu og þar
hafa fulltrúar okkar setið. Á
fundunum hefur því verið skipt
á menn eins og hverju öðru
skyldustarfi að sitja í 1. og 3.
nefnd, en þó hefur það yfirleitt
• verið gert.
Nú má heita samkomulag um
aðalatriði 200 mílna efnahags-
lögsögu, en þó er eftir í annarri
nefnd erfitt verkefni, sem er að
koma á friði milli strandríkja
og landluktra ríkja. Þau geta
ekki fært út landhelgi og vilja
fá bætur fyrir gróða okkar
hinna. Spurningin er: Á Sviss
að fá veiðiréttindi í íslenzkri
landhelgi (eða landhelgi í Mið-
jarðarhafi)? Þetta verður ein-
hvern veginn að leysa.
Hitt er miklu alvarlegra, hve
illa gengur að ná samkomulagi I
fyrstu nefnd um auðæfi hins
mikla úthafs, sem að visu hefur
minnkað verulega eftir að
strandríkin hrifsuðu til sín 200
mílur.
Það er ætlunin að setja á fót
alþjóðlega stofnun til að fara
með málefni úthafsins — og er
það stærsta skref i alþjóðlegu
samstarfi, síðan Sameinuðu
þjóðirnar voru stofnaðar.
En hvernig á þessi stofnun að
standa að vinnslu hinna miklu
auðæfa á hafsbotni? Á hún að
koma sér upp vinnsludeild
sjálf, eða á hún að veita félög-
um leyfi til vinnslunnar?
Þetta er líklega mesta vanda-
mál hafréttarráðstefnunnar í
dag. Vanþróuðu löndin vilja
helzt, að stofnunin geri þetta
allt sjálf, en þróuðu (ríku)
löndin vilja úthluta vinnslu-
leyfum til félaga, sem eru til-
búin til að hefja vinnsluna í
næstu viku. Og þau eru amerísk
og japönsk.
Bandaríkin gegna mikilvægu
hlutverki í þessu máli. Ekki er
ljóst að svo komnu. hvað valdið
hefur því, að tveir mikilhæfir
forustumenn sendinefndar
Bandaríkjanna hafa sagt af sér
fyrst John L. Stevenson og
síðan John Morton Moore. I
síðastliðinni viku mætti
Kissinger utanríkisráðherra
sjálfur á fundunum í New York
og hélt þar uppi hótunum um,
að Bandaríkin mundu leyfa
málmvinnslu á úthafinu ef ekki
næðist samkomulag um þessi
mál fljótlega á fundinum. Þessi
hótun var iík Kissinger, dæmi-
gert valdatafl stórbokka, en
hafi það ýtt á eftir málamiðlun,
verður að viðurkenna og þakka
það. Víst er, að þróunarþjóðirn-
ar hafa mikinn meirihluta at-
kvæða á fundum Sameinuðu
þjóðanna, en hann einn dugir
ekki til að leysa þetta mál.
Það munu ekki vera neinir >
góðmálmar á hafsbotni við Is-
land, að því er bezt er vitað. Ef
til vill er einhver olía undir
mjög djúpu vatni. En það
skiptir okkur máli, hvernig
þessi mál fara, af þvl að örlög
hafréttarsáttmálans, sem á að
staðfesta 200 mílurnar, geta
farið eftir þeim. Þess vegna
eigum við ekki aðeins að veita
þessu athygli, heldur reyna að
hjálpa til við lausn þessara
mála — ef við getum.
Benedikt Gröndal
alþingismaður.
y
Hinn óttalegi hernaðarleyndardómur
Kæri Páll Pétursson alþingis-
maður.
Þér komið réttilega inn á það
í helgarspjalli yðar í Tímanum
— ,,Á að selja fjallkonuna?“ —
aö blekkingar og ósannsögli
Nixons forseta í Watergate-
málinu hafi haft ill og eitrandi
áhrif á bandarískt þjóðlíf. Það
er hverju orði sannara. En því
miður er alveg það sama uppi á
teningnum í landi fjallkon-
unnar góðu! Það er ekki nóg
með það, að þjóðin sé að
ástæðulausu leynd sannleik-
anum um eðli þeirrar geigvæn-
legu hættu sem hún er í heldur
lætur utanríkisráðherra þing-
menn líka reika um í villu og
svima í þessu örlagarika máli.
Það er í sannleika átakan-
legl. að jafngreindur og þjóð-
hollur maður og þér eruð, skuli
gera sig að hálfgerðu fífli á
prenti, vegna þess að hann
hefur ekki fengið réttar upplýs-
ingar og er látinn halda, að hin
eiginlega hætta stafi af herstöð-
inni í Keflavík og þeim amboð-
um sem þér segið að þar séu. Ég
sé af þessu og fleira slíku, að
það muni ekki vera seinna
vænna. að þing og þjóð séu
leidd í allan sannleikann. enda
eru vissar breytingar að verða i
hernaðarstöðunni. sem gera
það m.jög aðkallandi.
Yður finnst lítið til um þá
luigmynd að láta fullkomna
vegakerfið á kostnað Banda-
ríkjamanna, til að hægt sé að
flýja, þegar í óefni sé komið,
eins og þér orðið það. Og svo
komið þér með hið gamla
þjóðráð Framsóknarflokksins
að láta herinn fara í áföngum!
Já, mikið væri það dásamlegt,
ef ekki þyrfti nú annað ög
meira en það til að bægja hætt-
unni frá íslandi. En því er nú
ekki að heilsa. Hin eiginlega
hætta. sem steðjar að þjóð
vorri, er sem sé ekki í neinu
sambandi við herstöðina. Hún
felst í allt öðru, sem sé þeirri
staðreynd, að tsland er staðsett
í . miðju hinu svokallaða
„kverkatakssvæði“, en svæðið
Grænland. tsland, Færeyjar,
Skolland eða Noregur, er mikil-
vægasta hernaðarsvæðið á öllij
Atlantshafi. Engin loið er til
þess að Nato-lönd geti haft
alger yfirráð á hinu víðfeðma
Atlantshafi. Sovézkir kafbátg-
ar, með eldflaugar innanborðs
geta komizt þangað og erindað
sig þar. En á umræddu kverka-
takssvæði er hægt að hafa alger
yfirráð í styrjöld og loka leið-
inni fyrir rússneskum skipum
og kafbátum. Þau yfirráð á
Atlanshafi, sem eru möguleg,
velta að mestu á þessu svæði.
Þetta þýðir, að í heims-
styrjöld hljóta aðalátökin milli
kjarnorkuvopnaðra kafbáta
stríðsaðila að standa umhverfis
ísland. Hernaðaráætlun Nato
hljóðar líka upp á það, enda
gæti ekki öðruvísi verið, því að
staðhættirnir á þessu svæði
ráða því algerlega. tsland er í
miðri þessari mikilvægustu víg-
línu í sjóstríði, hvort sem okkur
líkar það betur eða verr, — og
það er eitt af þvl, sem ekki
kemur til með að breytast.
Herfræðingar Sovétríkjanna
vita vel, að þetta svæði mundi
ríða baggamuninn í stríði um
Atlantshafið. Síðustu æfingar
þeirra við Island eða réttara
sagt fyrir norðan þetta svæði,
voru i rauninni æfingar á
hugsanlegu stríði um þessa
örlagaríku víglinu.
Annað mikilvægt sllkt svæði,
að vísu langt frá því að vera
ems ai'gei'andi. er Spánn.
Poriúgal og Azoreyjar. Við-
brögð Spánverja við þeirri
hættu, sem þeim var búin af
staðháttum undan Pyrenea-
Kjallarinn
Þórður Valdimarsson
skaga, var að leigja Bandaríkja-
mönnum margar herstöðvar í
landi sínu og krefjast þess, að
þar væru höfð kjarnorkuvopn,
sem gætu grandað óvinakafbát-
um enda hefur Spánarstjórn vit
á herfræði. Þó að fullt eins
mikið öryggi fyrir Spán og
Bandaríkin sjálf og allan hinn
vestræna heim felisl i þessum
herstöðvum, lætur Spánar-
stjórn Bandaríkin borga of fjár
fyrir aðstöðuna og notar það til
að firra þegna sína þeim vanda
sem skapast af staðháttum
undan Pyreneaskaga.
Ég vona að þetta sannfæri
yður um, að kröfur um full-
komnun islenzka samgöngu-
kerfisins eru ekki út í bláinn.
Aðrir hugsanlegir möguleikar
væru t.d. að flytja alla íslenzku
þjóðina af landi burt t.d. til
Bandaríkjanna, í upphafi
styrjaldar, eða þegar vitað
væri. að hún væri að brjótast
út, en það er mikið verk, sem
útheimtir skipulagningu.
Þó svo að heimsstyrjöld bryt-
ist út oé geisaði með mestum
þunga umhverfis Island, aðal-
lega fyrir norðan, austan og
vestan það, gæti langmestur
hluti þjóðarinnar samt lifað af
ósköpin, ef rétt er að farið. En
eins og verið hefur til þessa get
ég heizt líkt hlutskipti fslenzku
þjóðarinnar við sauðfé, sem
leitt er til slátrunar, ef svo iTla
tækist til, að heimsstyrjöld
brytist út. Likurnar til þess eru
að visu að mínu mati ekki
miklar.
Þér eruð víst frekar til
vinstri en hægri, svo að ég ætla
að skreppa með yður í anda til
Sovétríkjanna til að líta á al-
mannavarnir þar. Þar starfar
sérstakur aðstoðarhermálaráð-
herra að því einvörðungu að
vaka yfir, að vegakerfi og sam-
göngutæki, gætu annað miklum
fólksflutningum. Hann lætur
líka gera flóttamannaborgir og
•búðir. Allar þjóðir hugsa um
almannavarnir af alvöru, nema
við. Hér er „lausn vandans“
algert sinnuleysi, sem er við-
haldið með þvi að gefa þjóðinni
ekki réttar upplýsingar um
mál. sem varðar líf hennar og
hún á heiintingu á að fá að vita
skil á.
Nú vildi ég biðja yður,
minn góði Páll, að krefja utan-
rikisráðherra skýringa á. hvers
vegna hann leynir þig og aðra
þingmenn þessu. Ég get ekki
komið auga á, að þetta þurfi að
vera hernaðarleyndarmál. Það
er betra, bæði fyrir íslenzku
þjóðina og Nato, að þjóðin viti
nákvæmlega hvernig málin
standa og 'geti hagað sér eftir
þvi! Eg held að fólk almennt í
landi elds og ísa hafi fullt eins
góðar taugar og Einar Ágústs-
son til að rísa undir þessari
vitneskju. Eða gæti verið, að
Nato og bandaríska hermála-
ráðuneytið hafi leynt Einar
Ágústsson og alla aðra utan-
ríkisráðherra vora þessum
mikilvægu sannindum?
Stundum tala sósíalistar
verið að tala um að gera Vestur-
Evrópu að kjarnorkuvopna-
lausu svæði. Ég get glatt þá
með því, að þróunin í vopna- og
hermálum hefur verið slik, að
hin stóru langdrægu kjarnorku-
skeyti á landi eru í rauninni
orðin úrelt, eins og seglskipin
urðu, þegar gufuskip komu til
sögunnar. Það má því búast við,
að risaveldin semji um það sín
á milli á næstu 3—4 árum, að
öll lönd verði gerð að kjarn-
orkuvopnalausum svæðum, þar
á meðal Bandaríkin og Sovét-
ríkin. Sókn og vörn, með kjarn-
orkuvopnum, mundi þá öll
byggjast á eldflaugum. staðsett-
um um borð í kafbátum og skip-
um á sjó.
Framfarir í eldflaugabúnaði
fyrir kafbáta eru þegar orðnar
stórkostlegar. Þessi þróun
mála er að mörgu leyti góð og
opnar möguleika á að stöðva
vígbúnaðarkapphlaupið og
koma á varanlegu hernaðar-
jafnvægi stórveldanna.
Ókosturinn fyrir Island er sá,
að við þetta eykst mikilvægi
hafnanna enn og þá sérstaklega
..kverkatakssvæðanna." Því e.r
okkur hollast að haga okkur
eins og skynsamt fólk en hafa
það ekki eins og strúturinn.sem
mætir hættunni með því að
stinga hausnum niður í sandinn
og látast ekki sjá hana.
Hin mikla „sókn Sovétrfkj-
anna á haf út“ er í sambandi
við umræddar breytingar á
staðsetningu kjarnorkuvopna.
Þórður Valdimarsson.