Dagblaðið - 29.10.1976, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 29. OKTÓBER 1976.
13
væri allri rannsókn lokið. Fólk
vissi ekki, en hafði þetta á til-
finningunni. Svona hafði þetta
alltaf verið.
Lokcheed-hneykslið varð
fyrst opinbert i febrúar.
Tanaka var enn ekki af baki
dottinn. I mai reyndi hann að
velta Miki úr stóli innan flokks-
ins, og hefði sennilega tekizt
það, og þar með tekizt að stöðva
frekari rannsókn Lockheed-
mála, ef blaðamaður einn hefði
ekki frétt eftir öðrum leiðum
um það sem hann kallaði „þessi
óhreinu brögð“ og skrifað um
það greinar. Þetta vakti slíka
almenna reiði í Japan, að
áætlanir Tanaka mistókust.
Þetta varð einnig til þess, að
Miki, sem annars var þekktur
að því að vera heldur litlaus og
hægfara rólyndismaður, sá að
við svo búið mátti ekki standa.
Eftir þetta urðu rannsóknar-
aðilar aðgangsharðari, með
þeim afleiðingum, sem allur
heimurinn þekkir í dag.
Hreinsunin átti sér stað.
Kannske hefur ekki allt komið
upp á yfirborðið. Það vitum við
aldrei. En lýðræðisstofnunum
Japans hefur verið gerður
ómetanlegur greiði. Þær voru
orðnar fúnar, svo fúnar, að
óvíst er hvort þær hefðu lifað
af, ef þær hefðu eftirlits- og
átölulaust getað haldið áfram
að rotna. Hefði sprengingin
orðið síðar, hefði hún orðið enn
stærri, enn hættulegri, og getað
greitt götuna fyrir hvers konar
öfgaöfl, sem oftast virðast vera
til taks, þegar nægilega mikið
hefur farið úrskeiðis.
Hvað getum við lœrt?
Öneitanlega er margt í
þessari sögu sem minnir á
íslenzkar aðstæður. Þreytt, leið
og spillt valdastétt, sundur-
grafin af peningamönnum, sem
virðast oftar en einu sinni og
oftar en tvisvar hafa haft
óheillavænleg áhrif á
ákvarðanir valdsins.
Þreyttir og leiðir stjórnmála-
menn, sem gorta af löngu
unnum afrekum, og skilja ekki
nýtt verðmætamat. En umfram
allt sagan af þjóð sem vaknaði,
þegar hún var á heljarþröm
spillingar og misnotkunar
valds. Japanir vöknuðu þó, og
eru að bisa við að endurnýja
rúið traust á lýðræðisstofnan-
ir landsins. Við erum milli
Ivefns og vöku. Að vísu eru hér
samt mannlifsins morgunblöð
sem ítrekað ráðleggja mönnum
að snúa sér til veggjar, sofa til
hádegis og gleyma þessu öllu.
En þeim má ekki takast það.
Lýðræðið á sér ekki hættulegri
vin en talsmenn slíkra sjónar-
miða.
Gamla frú Tanaka
Víst er sagan af Tanaka
harmleikur i aðra röndina. Víst
er nöturlegt að horfa á skyndi-
legt fall manns, sem framtiðin
virtist brosa við og sem hefði
getað unnið landi sínu og þjóð
gagn á öðrum sviðum.
En það er samt ekki málið.
Engin þjóð, sem vill treysta sið-
menningu sina, hefur efni á því
að hafa valdastétt, sem sví-
virðir lög og rétt, sjálfum sér
eða vinum sínum til framdrátt-
ar. Efalítið hafa Tanaka og
helztu vinir hans talað um of-
sóknir á hendur honum. Og efa-
lítið hafa einhverjar mannlífs-
ins rottur þá fyrst byrjað að
sparka í hann, þegar hann var
liggjandi. Hjá slíku verður vfst
aldrei komizt. Það er samt ekki
málið. Valdakerfi, á hverjum
tima, verður að vera undir
eftirliti, ströngu eftirliti. Það
verða jafnvel að gilda heldur
strangari reglur, heldur strang-
ara eftirlit, með valdakerfi en
með öðrum borgurum. Það eitt
tryggir, að valdastofnanir lifi
af, eigi virðingu og traust sam-
borgara, og þjóni því réttlæti,
sem þeim er ætlað.
En samt er saga Tanaka
harmleikur. Ærlegum mönnum
hlýtur, þrátt fyrir allt og allt, að
finnast svo. Háöldruð kona,
móðir forsætisráðherrans fyrr-
verandi, var spurð hvað henni
fyndist um örlög sonar síns. Þá
svaraði hún stillilega, með þvi
einlæga og barnslega siðferðis-
þreki sem löngum var kennt við
japanska bændur:
Hafi sonur minn brotið af
sér, þá ber að refsa honum. Þá
á hann að vera i fangelsi.
Gamla konan skildi það sem
margir I Japan og vfðar vildu
ekki skilja, að gagnrýni og
ofsóknir eru sitt hvað. Gagn-
rýni, sé hún á rökum reist, er
þjónusta við samfélagið. Til
þess fallin að það lifi af og lifi
vel i ólgusjóum mannlffsins.
Tanaka
Baksviðið
Sá sem olli falli Tanaka var
samverkamaður hans, maður að
nafni Kodama. Það var opin-
bert leyndarmál í Japan að
Kodama, sem tilheyrði hinni
nýju stétt fjármálamanna, er
fyrst hafði efnazt á árunum
eftir strfð, hafði hvort tveggja,
náin sambönd við forustumenn
Frjálslynda lýðræðisflokksins
og við undirheima japanskra
fjármála. Þegar vafasöm, bein-
línis ólögleg, fjármálaafskipti
sönnuðust á Kodama, létu fyrst
japönsk blöð, þá japanskur al-
menningur og loks japanskt
dómskerfi og japönsk stjórn-
völd, ekki þar við sitja heldur
kröfðust skýringa. Meðan ofan-
greindum afleiðingum. Þessi
mál snerta fjölmarga aðra en
þá Tanaka og Kodama, teygja
sig upp og niður eftir valdastig-
anum, snerta þingmenn og
embættismenn.
Það einkennir allan þennan
málatilbúnað að þrátt fyrir
óhugnað og sóðaskap þessara
mála, sem hefði getað riðið
japönskum lýðræðisstofnunum
að fullu, þá var það til að byrja
með algengt viðhorf japansks
almennings, að ekkert þýddi að
hrófla við þessum málum. Allir
vissu, og hefðu vitað árum
saman, að þetta væri einhvern
veginn svona. Þeir hefðu
komizt upp með þetta árum
saman og því skyldu þeir ekki
nú? Fólk hafði rfka ástæðu til
þess að vantreysta forystu-
mönnum I stjórnmálum, þeir
væru allir svona og þegðu hver
með öðrum. Þeir hefðu dóms-
kerfið í vasanum hvenær sem
þeir teldu það þjóna sér og
sinum. Fólk hélt að þeir f.vndu
einhverja smákalla, sem játuðu
eitthvað á sig, en um leið og
bankað væri á valdsins dyr, þá
r
Þegar hæfir menn verða aular
Islenzkir verktakar eru æði
misleitur hópur. Þótt benda
megi þar á nokkra skugga-
balda, þýðir ekki að mæla á
móti að í þeirra hópi eru margir
ágætismenn, sem leggja nótt
við dag f störfum sfnum. Þvf
þýðir heldur ekki i mót að
mæla, að þeir eru ýmist sjálfir
eða hafa f þjónustu sinni verk-
fræðinga og annað vinnuafl f
bezta gæðaflokki á heims-
markaði.
En guð hjálpi þeim, sem
reyndi að skilgreina þessa
verktaka, svo sundurleitir og
misjafnir eru þeir.
Það er t.d. efni í heila grein,
hvernig á þvf stendur, að ekki
eru sett fyllri lög og reglugerðir
um útboð og tilboð f verk.
Það er mjög almennur
misskilningur, að lægsta tilboði
skuli ávallt taka — því að í
reyndinni hefur þetta í sumum
tilfellum reynzt hið gagnstæða
og hinir svokölluðu
gorkúluverktakar, sem spretta
upp, eru verkafólki oft
stórhættulegir.
Hitt er hins vegar staðreynd,
að tæknivæðing hefur orðið svo
hröð hér við hvers konar mann-
virkjagerð, að við stöndum
erlendum aðilum sízt að baki.
Ekki þýðir heldur því í mót
að mæla, að útboð á einstökum
verkum sl. fimmtán ár hafa
aukið á jiessa tækni og
stórlækkað verð á alls konar
mannvirkjagerð.
Með þessa reynslu í huga
hljóta menn að verða
stórundrandi yfir því, að ö|l
stærstu mannvirki á Islandi á
sl. tíu árum hafa verið unnin af
•útlendum verktökum.
Dæmi: Búrfellsvirkjun, tvær
raflínulagnir frá Búrfelli til
Reykjavíkur — Straumsvík og
Straumsvfkurhöfn — Sunda-
höfn og Sigalda.
Eg þykist mæla af
kunnugleik, þar sem ég hef
fylgzt með öllum þessum fram-
kvæmdum, þegar ég fullyrði.að
f öllum tilfellum hefðu
íslenzkir verktakar gert betur.
Hvað veldur slíkum
vinnubrögðum?
Áður en því er svarað, skal
því hiklaust lýst yfir, að Is-
lendingar eiga verkfræðinga,
sem hafa staðið mun framar en
verkfræðingar þessara verk-
fyrirtækja.
Það hefur misboðið heilsu
góðra islenzkra verkfræðinga,
að horfa upp á mistök þessara
erlendu starfsbræðra sinna og
algjöra vanþekkingu og
vanmat á íslenzkum aðstæðum.
Islenzkir vinnuvélamenn fá
hvergi sfna jafninga nema
þrautþjálfaða Ameríkana. Þó
•eru þeir mun einhæfari.
íslenzkir iðnaðarmenn þurfa
ekki að óttast um hæfni sína og
þekkingu gagnvart erlendum
starfsbræðrum sfnum. íslenzka
verkamenn almennt er ég
ósmeykur um í samkeppni við
þá erlendu.
Hvað veldur þessum
ósköpum?
Höfuðorsökin mun vera sú,
að flest þessara verka eru það
stór og auk þess byggð
Kjallarinn
Guðmundur 1
Guðmundsson
fyrir lánsfé, mest frá
Alþjóðabankanum, að íslenzk
verkfyrirtæki hafa ekki
nægjanlegt eigið tryggingarfé
til að fullnægja ákvæðum
verkasamninganna.
En þá er það, að þessir hæfu
menn opinbera aulaskap sinn
mest — þeir hafa aldrei reynt
að sameinast um að reyna að
fá verkið boðið út, skipt í hluta,
t.d. fjóra hluta. Þeir hafa aldrei
reynt að gera sameiginlega
tilraun til að fá t.d. ríkisábyrgð
fyrir tryggingarfénu. Þeir hafa
aldrei gert minnstu tilraun til
að sameinast um neitt stórt
verk.
I þessu standa þeir algjörlega
úrræða- og samtakalausir.
Sjálfsagt eru margar aðrar
leiðir til'en ég hef bryddað á, og
auk þess má benda á, svona f
framhjáhlaupi, að einnig eru
fengin erlend verkfræðileg
eftirlitsfyrirtæki, þó að mun
hæfari íslenzk séu í boði.
(Það vona ég, að
flokksbræður mínir fyrirgefi
mér þennan kapitalíska þanka-
gang).
En í stað þess að gera átök i
að færa þessi stóru verkefni f
hendur íslenzkra aðila , þá
beinist áhugi fslenzkra
verktaka að öðru. — Þeir reyna
að koma sér í mjúkinn hjá
hinum erlendu verktökum,
kannski fá þeir að leigja þeim
vélar, t.d. tvær ýtur f tvo
mánuði, kannski fá þeir að
koma fsl. verkfræðingi að til að
framkvæma vitleysurnar sem
hinir erlendu verktakar taka
ákvörðun um, og kannski fellur
eitt og annað til, sem má fá
prósentur af.
Og þegar ihaldið heldur sinn
„Thanksgiving Day“ (árlegan
þakkardag, sem ihaldið heldur
fyrir íslenzka framtaksmenn),
þá lauma þeir nokkrum tugum
þúsunda í pottinn og þá er
samkeppnin grimm.
Þá hvísla þeir að
frammámönnum, að þeir hafi
nú gefið hundrað þúsundum
meira en þessi, og láta það
berast til leiðtoganna. Og þá er
kannski von um einhverja
undirbúningsvinnu að þessum
framkvæmdum erlendu aðil-
anna, kannski möguleiki að
leigja fleiri ýtur.kannskbvinna
fyrir fleiri bíla og allt niður f að
sjá um salernishreinsanirnar,
það gefur nú prósentur lika.
Og ef maður spyr nú þessa
ágætu menn, hvort ekki sé von
um, að þeir með sfna miklu
hæfni og þekkingu fari að
framkvæma stórar mannvirkja-
gerðir, það er að segja íslend-
ingar sjálfir, þá má heyra hin
furðulegustu svör, sem ekki
eru hafandi eftir, jafnvel er
treyst á stjörnuspádóma og
önnur lftt skýranleg, dularfull
fyrirbæri.
Við höfum frábærum sér-
fræðingum á að skipa. Eðlilega
hefur enginn þá þekkingu á
staðháttum, loftslagi og sér-
stöðu allri hér á landi sem við
sjálfir.
Við höfum á ýmsum sviðum
hæfari mannafla en margir
aðrir (það eitt er efni í heila
grein).
Við höfum ekki efni á að
ausa út úr landinu hundruðum
milljóna af þvf, sem við getum
gert sjálfir, og halda þannig
niðri íslenzkri verkmenningu.
Slíkur verður hugsanagangui
okkar að vera.
En þess f stað held ég að
margur vinur minn úr islenzkri
verktakastétt hugleiði: Hvenær
skyldi koma næst „Thanksgiv-
ing Day“ hjá flokknum og hvað
ætti ég að borga mikið?"
Slikur er aulaskapurinn, og
slíkur er ömurleiki dagsins.
Guðmundur J. Guðmundsson
form. Verkamannas. íslands.