Dagblaðið - 23.02.1977, Blaðsíða 15

Dagblaðið - 23.02.1977, Blaðsíða 15
DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 1977 * '" ' .... HVABA ÁHRIF HEFUR STARFSEMIFJÖLÞJÓÐA HRINGA Á ÍSLAND? ^ - ' -----------------' Starfsemi erlendra hringa á íslandi hefur að undanförnu verið tilefni margvíslegra blaðaskrifa. Flest skrif hafa einskorðast við afmarkaða þætti varðandi starfsemi þeirra, s.s. orkusölumál og mengun. Fáir hafa reynt að setja þessi mál í víðara samhengi og draga heildar- mynd af eðli, umsvifum og ítök- um þeirra, enda eru fjölþjóða hringir tiltölulega nýtt fyrir- bæri á okkar grund. Ritstjóri útbreiddasta dagblaðs á íslandi hefur þó gert tilraun til að spara þreyttum borgurum óþarfa vangaveltur um þessi mál. Skv. skrifum hans í Reykjavíkurbréfi þann 13. febr. sl. mun hugtakið „fjöl- þjóða hringir“ vera hugsmíði samsærismanna KGB! Á síðustu árum hafa erlend skrif um starfsemi, eðli og um- svif fjölþjóða hringa aukist verulega. Varla opnar maður svo erlent tímarit eða dagblað, að ekki sé fjallað þar um starf- semi fjölþjóða hringa og um þau vandamál sem þeir skapa. Segja má, að bandarísk tímarit séu leiðandi í þeim efnum, enda eru stærstu hringirnir bandarískir að uppruna. Sam- einuðu þjóðirnar og allmargar alþjóðastofnanir hafa löngum gefið málefnum fjölþjóða hringa gaum og birt ítarlegar úttektir um starfsemi þeirra og umsvif. Einstaka sinnum eru þessar úttektir samdar í sam- vinnu við fulltrúa fjölþjóða hringanna sjálfra og má því varast niðurstöður þeirra. Því miður hafa íslendingar farið á mis við flest þessi skrif, þrátt fyrir það að slíkir hringir eru að sækja til landsins í auknum mæli. Það er því orðið nokkuð tímabært, að gerð verði grein fyrir almennu eðli þeirra, ítökum og áhrifum. 1. Hvað er fjölþjóða hringur? Almennt er talið að fyrirtæki er starfar í fleiri en einu landi, en lýtur jafnframt samræmdri stjórn, sé fjölþjóðlegt fyrirtæki. Það hefur verið sýnt fram á að í mörgum greinum athafna- lifsins, einkum þó í tækni- og fjárfrekum greinum, eru það fáein fjölþjóða fyrirtæki sem ráða f erðinni. Ríkjandi markaðs- aðstaða' þessara fáu fyrirtækja gerir það fýsilegt fyrir þau að samræma verðlagningu og almenn stefnumál sín á milli (hringamyndun) í staðinn fyrir að heyja djarfa samkeppni er gæti skaðað þau öll. Þótt viðkomandi fyrirtæki viðurkenni yfirleitt ekki að slík samræming eigi sér stað (m.a. vegna löggjafar gegn hringa- myndun) hefur margoft verið sannað að svo sé. Það er því bæði vegna hinnar 'fjölþjóðlegu starfsemi og vegna yfirráða fárra fyrir- tækja yfir lykilatvinnugreinum í heiminum að notkun hugtaksins „fjölþjóða hringir" er réttmæt. 2. Hver er staða fjöl- þjóða hringa ó alþjóða vettvangi? Skv. skýrslu sem birt var á vegum Efnahags- og félags- málanefndar Sameinuðu þjóðanna fyrir fáeinum árum, munu fjölþjóða fyrirtæki velta um eða yfir 10% af þjóðarfram- leiðslu alls mannkyns. Skv. tölfræði-árbók um alþjóðleg viðskipti, er gefin var út af Sameinuðu þjóðunum árið 1973, munu fjölþjóða fyrirtæki ráða yfir um tveimur þriðju allra alþjóðaviðskipta. Um fjórðungur af þessum viðskipt- um er talinn fara fram milli úfibúa og dótturfyrirtækja þeirra sjálfra og er þvi ekki háður veruiegu eftirliti af hálfu þjóðríkja. Þessi hlutföll fara vaxandi frá ári til árs. Fleiri tölur mætti nefna í þessu sambandi. T.d. eru 100 stærstu efnahagseindir í heim- inum 51 hringúr og 49 þjóðríki; 20 stærstu hringarnir, sem höfuðstöðvar eiga í Banda- ríkjunum veltameira fjármagni en flest sjálfstæð þjóðriki jarð- ar; fjárfestingar bandarískra fyrirtækja utan Bandaríkjanna 6-földuðust milli 1950 og 1970 og voru þá um 78 milljarðar dollara. Svona mætti lengi telja. Almennt líta forráðamenn fjölþjóða hringa á jörðina sem eitt stórt athafnasvið, er skiptist í einstök þjóðriki aðeiná vegna „úreltra kenninga og fordóma“. Skv. ummælum háttsetts forstjóra bandarísks hrings, Union Carbide „.... er alþjóðlegu fyrirtæki óviðeig- andi að setja velferð þess þjóð- ríkis, sem fyrirtækið starfar í, ofar velferð annarra ríkja.“ Á venjulegu máli þýðir það að velferð einstakra þjóðríkja, þ.á m. heimaríkis, sé fjölþjóða hringum óviðkomandi, enda reknir í hagnaðarskyni. Annar fuiltrúi alþjóðlegra forstjóra, fyrrv. stjórnarformaður National Biscuit Company, lítur á heiminn sem einnsam- felldan markað og á gervihnetti sem gagnlegt áróðurstæki fyrir RITZ kex. í viðtali við banda- ríska tímaritið Forbes árið 1968 segir hann: „Við reiknum með að auglýsa einhvern tíma um allan heim. Við gætum t.d. aug- lýst fyrir um 8 milljón dollara í gegnum gervihnetti. Auglýsing- ar myndu ná til um 360 milljóna sjónvarpsáhorfenda. Við erum nú að undirbúa aðstöðu okkar hvarvetna til að mæta eftirspurninni." Miðstjórn fjölþjóðlegs hrings ákveður staðsetningu verk- smiðja, stefnumörkun í markaðsmálum og fjárstreymi fyrirtækisins. Sé verið að fram- leiða vinnufrekan varning er leitað að löndum með ódýru og kúguðu vinnuafli. Sé verið að framleiða orkufrekan varning, er leitað að orkuríkum löndum, sem eru tilbúin að selja orkuna á lágu verði. Akvarðanir varðandi markaðsöflun eru teknar af miðstjórn fjölþjóða hringa þótt samráð séu höfð við útibús- stjóra eða sölustjóra dóttur- fyrirtækja, sem þekkja betur hugarfarið i viðkomandi löndum. í einu landi er t.d. lögð áhersla á einar auglýsingar. Annars staðar mælist það betur fyrir að haida kynningarnám- skeið. í þriðja landi er aðferðin að múta stjórnmálamönnum og væntanlegum viðskiptamönn- um og í því fjórða er best að vingast við vísindamenn með þvf að styrkja rannsóknir þeirra. Með tilliti til breytinga á gjaldeyrisskráningu þjóðríkja og til mismunandi skatt- lagningar í ýmsum löndum, ákveður miðstjórn hvers fjölþjóða hrings í hvaða landi færa eigi hagnað og tap. Til að sleppa með sem minnsta skatta er hagnaður látinn koma fram í skattlausum eða skattlitlum Kjallarinn Elías Davíðsson ríkjum, s.s. Luxembourg, Bahama, Lichtenstein, Panama, Bermuda o. fl. I einstökum fylkjum Bandáríkjanna gilda mismunandi skattreglur. Þess vegna hafa um 70.000 fyrirtæki látið skrá sig í Delaware fylki, þ.á m. General Electric, Ford og IBM, en í þessu fylki eru skattálögur fyrirtækja mjög litlar. Hvorki höfuðstöðvar né verksmiðjur ofangreindra hringa eru í þessu litla fylki. Vegna útþenslustefnu fjölþjóða hringa er þeim mein- illa við þá vernd, sem þjóðríki neyðast til að veita eigin at- vinnuvegum. Þeir kalla slíka vernd „einangrunarstefnu“ eða „afturhaldsstefnu“ og tala fjálglega um drottnunarstefnu sína sem „framlag til al- þjóðlegrar samvinnu.“ Til að brjóta á bak aftur slíkar „aftur- haldsstefnur" leggja fjölþjóða hringir kapp á myndun efna- hags- og tollbandalaga. Tilkoma slíkra bandalaga auðveldar þeim fjármagnstilfærslu svæða á milli og stuðlar að yfirráðum þeirra á stærra svæði. Reynsla alþýðumanna í löndum Efna- hagsbandalagsins af þessari þróun hefur orðið dýrkeypt að því er heimildir sýna. 3. Hvers konar fjölþjóða hringir leita til íslands? ísland er ekki fjölmennt land. Því er ekki við því að búast að íslenskur neyslu- markaður laði hingað fjölþjóða hringi. Innlendir umboðsmenn gegna á viðunandi hátt hlut- verki sölumanna fyrir erlenda hringi. Þó mun IBM vera und- antekning í þessu sambandi. Margt bendir til þess að sér- staða IBM á íslandi hafi stjórn- málalegar frekar en viðskipta- legar orsakir þótt svo tekjur hringsins hér séu álitlegar. Hér gefst ekki rúm til að fjalla nánar um þennan þýðingar- mikla þátt í utanríkismálum Bandaríkjanna. Þeir hringir sem byggja af- komu sína á framleiðslu vinnu- frejcs varnings leita ekki heldur til Islands. Hér eru laun tiltölulega há, miðað við það sem gerist í Suðaustur-Asíu eða i Austur-Evrópu. íslenskur verkalýður er ekki heldur undir járnaga herstjórnar eða flokksstjórnar og berst fyrir kjörum sínum, þegar á bjátar. Frá sjónarhóli fjölþjóða hringa er ísland hins vegar ónumið land hvað orkulindir snertir. Með hækkun á orkuverði í heiminum leita fjölþjóða hringir er fást við orkufreka frámleiðslu alls staðar að hagstæðum orkulind- um og beita öllum brögðum til að komast í þær. Slíkir hringir leita til íslands. Opinberlega er aðeins vitað um þrjá hringi sem þegar hafa fengið aðstöðu á þessu sviði hér (Alusuisse, Elkem- Spigerverket og Johns- Manville). Hins vegar mun seðlabankastjóri líta hýru auga til fjölgunar erlendra hringa er aðstöðu fái á íslandi. Hann er því stöðugt að kanna áhuga er- lendra hringa á hérlendri aðstöðu og nýtur í því sambandi aðstoðar Alþjóðabankans og fleiri erlendra fjármála- stofnana. Eitt af því sem gerir Island einnig fýsilegt í augum fjöl- þjóða hringa mun vera tilvist herstöðvar Atlantshafsbanda- lagsins nálægt mannvirkjum þeirra. Herstöðin er trygging gegn aðgerðum „kommún- iskra" stjórnvaida er kynnu að trufla starfsemi erlendra hringa á íslandi í framtíðinni. 4. Hvaða óhrif hafa fjöl- þjóða hringir á íslenskt samfélag? Það liggur í augum uppi, að stór erlend fyrirtæki hafa ævin- lega einhver efnahagsieg og félagsleg áhrif á samfélagið. Hér verða aðeins nefnd nokkur af þeim áhrifum, sem þau hafa eða geta haft á samfélag okkar: a. Með auknum umsvifum fjöl- þjóða hringa verður sam- félagið háðara þeim. Starfslið þeirra svo og sveitarfélagið, þar sem þeir eru, geta orðið að málsvörum fyrir hagsmunum hringanna hér og torveldað þannig samninga stjórnvalda við þá. b. Eðli þeirra hringa sem hér starfa stúðlar ekki nema að takmörkuðu leyti að atvinnu- uppbyggingu í landi. Hvorki aðföng né afurðir erlendra stóriðjuvera hér eru grund- völlur annarra innlendra at- vinnugreina. Aðstaða til hráefnisöflunar og sölu af- urðanna er auk þess- ekki í höndum landsmanna sjálfra. c. Því er haldið fram að starf- semi fjölþjóða hringa hér færi íslendingum hagnýta þekkingu á tækni- og stjórn- unarsviði, Þetta er ekki nema að litlu leyti rétt. Vissulega læra menn sem vinna við álframleiðsiu eða fjölþjóðlega bókfærslu nýja tækni! En slík þekking kemur ekki að gagni við uppbygg- ingu atvinnugreina lands- manna sjálfra. Auk þess er þekkingin mjög einhliða. Hún gefur mönnum ekki yfirsýn yfir alla þætti viðkomandi at- vinnugreinar. En jafnvel þótt einstökum mönnum takist að öðlast slíka yfirsýn er iandið of fjársnautt til að standa straum af þeirri sjálfstæðu rannsóknar- og þróunarstarf- semi sem slikar atvinnugrein- ar krefjast. d. Starfsemi fjölþjóða hringa á Islandi hlýtur að brjóta I bág við óskir launþegasamtaka um aukið atvinnulýðræði í fyrirtækjum. Það er óhugs- andi að miðstýrður fjölþjóða hringur láti það viðgangast að launþegar einstakra útibúa hafi marktæk áhrif á stefnu- mörkun viðkomandi útibúa (eða dótturfyrirtækja). Fjöl- þjóða hringir eru ekki reknir með hliðsjón af því hvað sé einstöku útibúi, dótturfyrir- tæki eða þjóðríki fyrir bestu, heldur er hámarks heildar- gróði í heiminum aðalmark- miðið. c. Eins og þegar var minnst á er návist herstöðvar Atlants- hafsbandalagsins mikilvæg trygging fyrir erlenda hringi hér. Þetta virðist ráða- mönnum fullljóst, enda er haft eftir einum af sendiherr- um NATO-ríkja á Islandi að herstöðin sé forsenda fyrir fjárfestingum erlendrar stór- iðju hér. Aukin umsvif fjöl- þjóða hringa hér torveldar því brottrekstur erlends hers. I þessu sambandi er ekki úr vegi að nefna að fjölþjóða hringir óttast ekki að fjár- festa I löndum austan tjalds og það í ríkum mæli — enda mun tvífari Atlantshafsbanda lagsins þar (Varsjárbandalag- ið) sjá til þess að alþýða þess- ara landa haldi sér í skefjum. Niðurlag Greinargerð þessari var ætlað að fylla skarð í umræður varðandi starfsemi fjölþjóða hringa. Hún er byggð á mjög mörgum heimildum, erlendum, sem innlendum, sem ekki er unnt að telja upp hér. Skrif þessi eru að öðru leyti þáttur I upplýsingamiðlun sem starfs- hópur um auðhringi hefur tekið sér fyrir hendur. Það er álit okkar sem í starfs- hópnum eru, að rekstrar- og eignarfyrirkomulag fjölþjóða hringa sé andstætt óskum manna um réttlæti, lýðræði og manneskjulegt umhverfi. Slíkir hringir ýta undir miðstýringu, drepa niður heilbrigt frum- kvæði einstaklir.ga og stuðla að ofneyslu. Hér gefst ekki tæki- færi til að fjalla um þessa síðast nefndu þætti né aðra þætti s.s. röskun byggðajafnvægis, verð- bólguhvetjandi launapólitík, umhverfisáhrif, tengsl fjöl- þjóða hringa við alþjóðlegt fjár- magn o. fl. og verður því hér staðar numið. Með þökk fyrir birtinguna. Elías Davíðsson, á vegum starfshóps um auðhringi. Vi

x

Dagblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið
https://timarit.is/publication/260

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.