Dagblaðið - 08.11.1977, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 8. NÖVEMBER 1977.
Herstöðvar og féþúf ur:
11
s
LANDIÐ VAR SELT 4. APRIL1949
—en skuldaskil dregin á langinn
Innlendur verndarmáttur
Á vegum utanríkisráðuneyt-
isins er starfandi varnarmála-
nefnd. Verksvið hennar er sam-
tenging landsins við banda-
menn. Hún gætir okkar hags-
muna.
Til frekari glöggvunar er hér
stiklað á stóru yfir lífshlaup
þeirra dándimanna sem sitja í
brjóstvörn þjóðarinnar:
1. Hallgrímur J. Dalberg er
fæddur 7.1. 1918. Að loknu
laganámi nam hann í Oxford
og við Sorbonne auk náms-
ferðar til USA árið 1961 í
boði þarlendra. Hann stund-
aði um tíma málflutnings-
störf í Reykjavík og var
bæjarstjóri á Siglufirði.
Starfsmaður félagsmála-
ráðuneytis frá 1948. Ymis
nefndarstörf, þ.á m. í
sparnaðarnefnd, kaupskrár-
nefnd, vinnumálanefnd o.fl.
I nefnd vegna hugsanlegra
tengsla íslands við EBE
löndin. í samninganefnd við
verkfræðingadeild Banda-
rikjahers.
2. Hannes Guðmundsson er
fæddur 26.7. 1916. Að loknu
laganámi vann hann hjá Út-
vegsbanka íslands á Siglu-
firði og varð síðar fógetafull-
trúi þar. Hann stundaði um
tíma málflutningsstörf í
Reykjavik. Starfsmaður
utanríkisráðuneytis frá 1953
og varnarmáladeildar þess
frá 1955.
3. Höskuldur Ólafsson er
fæddur 7.5. 1927. Að loknu
laganámi var hann fulltrúi
Sameinaðra verktaka á
Keflavikurfiugvelli (síðar
'Islenzkir Aðalverktakar).
Sparisjóðsstjóri Verzlunar-
sparisjóðsins og síðarBanka-
stjóri Verzlunarbanka Is-
lands. Varaborgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík 1958-1962. Vmis
nefndastörf, þ.á m. í stjórn
Innkaupastofnunar Reykja-
víkur.
4. Páll Asgeir Tryggvason er
fæddur 19.2. 1922. Að loknu
laganámi er hér virðist orð-
in ófrávíkjanleg regla vann
hann ýmis opinber störf.
Deildarstjóri í utanríkisráðu-
neyti. Fjölmörg nefndar-
störf, m.a. í samninganefnd
um loftferðir, í undirbún-
ingsnefnd vegna ráðstefnu
um réttarreglur á hafinu, í
fjársöfnunarnefnd vegna
aldarafmælis MR, í fjár-
söfnunarnefnd vegna hand-
ritahúss. I stjórn Norræna
blaðamannaskólans, í stjórn-
um útgerðarfélaganna
Júpiters og Marz hf. Hetju-
verðlaun Carnegie. I samn-
inganefnd við verkfræðinga-
deild Bandaríkjahers.
5. Valtýr Guðjónsson er
fæddur 8.5. 1910. Að loknu
kennaraprófi vann hann
ýmis störf i Keflavík: Skrif-
stofustjóri Rafmagnsveitu,
forstjóri Dráttarbrautar,
fasteignasali, bókhaldari og
loks bæjarstjóri Keflavikur.
Bæjarfulltrúi Framsóknar-
flokksins í Keflavik og vara-
þingmaður þess flokks I
Reykjaneskjördæmi. Ymis
nefndarstörf, m.a. í Raf-
veitunefnd, bygginganefnd
o.fl. Formaður Bygginga-
félags Verkamanna og
endurskoðandi Landshafnar
Keflavíkur. Ritstjóri blaðs-
ins Faxa. Útibússtjóri Sam-
vinnubanka íslands í Kefla-
vlk frá 1965.
Þessi upptalning leggur vita-
skuld engan dóm á þessa góð-
borgara sem einstaklinga,
fjarri þvi. Hún er aðeins stað-
reyndir.
Töluglöggir nefndarmenn
Það sitja tveir bankastjórar í
þessum fríða hópi. Ymis önnur
tákn innlendra og alþjóðlegra
viðskipta prýða flokkinn. Allir
eru þeir töluglöggir menn.
Tengsl við þau fyrirtæki sem
hafa viðskiptasambönd vegna
hersetunnar eru nokkuð skýrt
mörkuð innan nefndarinnar.
Þarna er fyrrverandi fulltrúi
verktakanna sem sitja að öllum
framkvæmdum fyrir setuliðið.
Þarna er tveir fulltrúar þeirrar
nefndar sem annast samninga-
gerð fyrir verktakana við
Bandaríkjaher. Þarna er úti-
bússtjóri Samvinnubanka Is-
lands hf., systurfyrirtækis t.d.
Olíufélagsins hf. og Bygginga-
félagsins Regins, sem er
fjórðungs-eignaraðili þessa
sama verktakafyrirtækis.
Kjallarinn
Ásgeir Hannes
Eiríksson
Mannaskipti hafa orðið inn-
an nefndarinnar gegnum ár-
in. Heildarsvipurinn er samt á-
vallt hinn sami. Ekki er síður
að finna athyglisverð tengsl frá
fyrri árum. Það væri ákjósan-
legt verkefni fyrir sagnfræðing
að kortleggja þessa nefnd frá
upphafi.
Varnir eða verzlun
Til setu I varnarmálanefhd
íslenzka lýðveldisins eru ekki
valdir sérfróðir menn i varnar-
málum, hernaði eða skyldum
fræðum. Þangað eru heldur
ekki boðaðir fulltrúar almanna-
varna eða annarra varnar- og
gæzluþátta þjóðarinnar.
Það sem spyrðir nefndar-
menn hins vegar saman er óum-
deild sérþekking á verzlun og
viðskiptum, bæði heima í hér-
aði og landa á milli. I annan
stað eru tengdir við þau fáu
stórfyrirtæki sem eiga verulega
viðskiptahagsmuni á Miðnes-
heiði.
Þessir menn eru ekki
skipaðir í nefnd vegna framlags
þeirra til fjölþjóðlegs varnar-
samstarfs NATO-
bræðralagsins. Þessir menn eru
rjóminn af verzlunarmönnum
stjórnarflokkanna og eru kall-
aðir til starfa sem slikir.
— En yfir vötnunum svífur
heilagur andi Seðlabanka Is-
lands.
Gamall sölusamningur
Við höfum látið land í té und-
ir erlendar herstöðvar. Hægt
er að krefja um endurgjald
fyrir þau afnot, hvort sem er i
peningum eða í aðstöðu til að
afla þeirra. Ef það jafngildir
sölu á íslenzku landi þá er land-
ið löngu selt Bandaríkjum
Norður-Ameriku.
Sú landssala hefur að vísu
ekki verið nefnd réttu nafni
hingað til. Hún er kölluð Is-
lenzk utanríkisstefna i blekk-
ingarskyni. Okkur er líka sagt,
að það kippi fótum undan
þeirri stefnu, ef fleiri fá að
njóta eldanna.
Almenningur hefur ekki
ennþá notið þessa kaupmangs
eða utanríkisstefnu. Endur-
gjald fyrir landið okkar hefur
farið fram hjá honum að mestu.
Það hefur aðallega verið fólgið
í eftirfarandi:
1. Loftferðasamningar Flug-
leiða hf. við Bandaríkin o.fl.
2. Vöruflutningar Eimskipa-
félags Islands hf. fyrir
varnarliðið.
3. Verktakastarfsemi íslenzkra
Aðalverktaka fyrir setuliðið.
4. Eldsneytissala Oliufélagsins
hf. o.fl. til herliðsins.
5. Ýmiss úrgangur frá varnar-
svæðinu, bæði I skepnufóður
og til meðferðar hjá Sölu
varnarliðseigna.
6. Siðast en ekki sizt: Oþrjót-
andi yfirdráttur Seðlabanka
Islands til ógnvekjandi
skuldasöfnunar hjá alþjóða-
sjóðum og öðrum peninga-
stofnunum.
Þá er ljóst að áhrifa her-
stöðvarinnar gætti okkur í hag
við svokallaða lausn á hinum
fáránlega koddaslag þorska-
striðsins.
Það er ekki álitamál að her-
stöðin hefur fyrir löngu verið
gerð að féþúfu fyrir útvalda.
Almenningur á hins vegar ekki
aðgang að kjötkötlunum. Hon-
um er jafnvel meinað að horfa
á saklausar sjónvarpssend-
ingar.
Víxill í vanskilum
Það er hárrétt ályktað hjá
Hannesi Gissurarsyni að flestir
Islendingar kjósi sjálfstæði ein-
staklinga og þjóðar. Við viljum
ekki verða bónbjargarmenn né
að landið verði hjáleiga.
F.n allt er þetta því miður um
garð gengið. Ohugnanleg
skuldasöfnun erlendis hefur
komið okkur á vonarvöl. Ö-
reiðan hefur veikt samningsað-
stöðu okkar. Sjálfstæðið er
löngu veðsett i útlendum bönk-
um. I fjarska marar Nýfundna-
land, gjaldþrotið.
Sjálfsbjargarhvötin, llfæð Is-
lendinga, megnar ekki að leiða
okkur heil út úr ógöngunum.
Þess vegna eigum við að heimta
það sem okkur ber. Fyrst vald-
hafarnir stigu það óheillaspor á
sínum tima að verzla með land-
ið, þá er engin ástæða til að
draga skuldaskil á langinn. Þá
fyrst getum við horft framan í
nágranna okkar og bandamenn.
íslendingar gerðu á sinum
tíma eins konar varnarsáttmála
á bökkum Kópavogslækjar.
Ráðamenn kaupstaðarins reistu
löngu síðar bautastein til minn-
ingar um þennan gerning.
Seðlabanki Islands hefur hin
siðari ár gert svipaða samninga
erlendis. Nú vill sú stofnun
reisa sér óbrotgjarnan minnis-
varða við fótstall landnáms-
mannsins sjálfstæða. Þá háð-
ung verða góðir menn að
hindra.
Asgeir Hannes Eiríksson
verzlunarmaður.
flokkanna til að kanna úrræði
til endurbóta á kosningalöggjöf
og stjórnarskrá. Jafnframt
verði gerðar ráðstafanir til þess
aðistarfandi stjórnarskrárnefnd
skili langþráðri skýrslu um
störf sín og þó sérstaklega er
lýtur að þessum málum. Ingólf-
ur Jónsson, er sæti a 1 stjórnar-
skrárnefndinni, taldi störf
nefndarinnar mjög yfirgrips-
mikil og vandasöm og sagði að
vel skyldi vanda það sem lengi
ætti að standa.
Benti hann á nokkrar leiðir
er hægt væri að fara með
breytingum á kosningalög-
unum, er gætu tekið gildi við
næstu alþingiskosningar, en
hann dró mjög í efa að tími til
stjórnarskrárbreytinga væri
nægjanlegur. Hafði Ingólfur
haft samráð við dr. Gunnar
Schram prófessor um lagalegt
réttmæti þessara breytinga.
Hér mun ég í mjög stuttu máli
gera grein fyrir þessum leiðum
Ingólfs til úrbóta.
I fyrsta lagi er hægt að fella
niður ákvæðið um að upp-
bótarþingsætum sé úthlutað
samkvæmt hlutfalli auk at-
kvæðamagns. í öðru lagi fella
niður ákvæði, sem mælir svo
fyrir að aðeins einn uppbótar-
maður geti verið fyrir sama
flokk í kjördæmi. I þriðja lagi
er hægt með einföldum laga-
breytingum að koma á
persónubundnum kosningum í
miklu ríkari mæli en nú tíðkast
hér á landi. Helztu leiðir í þessu
sambandi eru þessar:
1. Nöfn manna á lista skuli
skráð í stafrófsröð en þeim
ekki raðað. Gæti þetta gilt
um aðalmenn en ekki allan
listann. Hér yrði því um próf-
kjör að ræða samtimis þing-
kosningum.
2. Hægt væri að veita stjórn-
málaflokkunum heimild til
þess að ákveða hvort þeir
raði í sæti á listunum eða
hafi óraðaða lista eftir staf-
rófsröð. Myndi slik heimild í
flestum tilfellum hafa í för
með sér siðari kostinn.
3. Sé um raðaðan lista að ræða
er hægt að breyta 110. gr.
kosningalaganna þannig að
fullt tillit sé tekið til allra
breytinga eða vægi slikra
breytinga aukið. Samkvæmt
núgildandi lögum, er réttur
til breytinga nær enginn.
4. Einnig er hægt að skipta
hverju kjördæmi í ein-
mennings- eða tvimennings-
kjörsvæði. Frambjóðendum
er hægt að raða mismunandi
á kjörsvæði. Á þennan hátt
telur Ingólfur að hægt sé að
,ná að nokkru kostum ein-
menningskjördæma, þótt eft-
ir sem áður væri um að ræða
hlutfallskosningalista í stór-
um kjördæmum.
Sýnist mér þessar leiðir vera
að mörgu leyti athyglisverðar,
enda þótt nánari skýringar
þyrfti í ýmsum atriðum.
Ný frumvörp
og tillögur
Tveir stjórnmálaflokkar, þ.e.
Alþýðuflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið, hafa lagt fram til-
lögur til þingsályktunar um'
kosningu fimm manna nefndar,
sem skipuð sé einum fulltrúa
frá hverjum þingflokki, til að
semja frumvörp til laga um
breytingu á kosningalögum er
miði að því að leiðrétta misjöfn
áhrif kjósenda og gera kjósend-
um auðveldara en nú að velja á
milli frambjóðenda á þeim
lista sem þeir kjósa.
Einnig liggur fyrir frumvarp
til laga frá Jóni Skaftasyni um
breytingu á gildandi kosninga-
lögum, sem hefur i för með sér
aukinn réttindi kjósenda að
velja þingmenn. Gerir hann ráð
fyrir að listar til alþingiskosn-
Kjallarinn
Sigurður Helgason
inga verði raðaðir eftir stafrófs-
röð og síðan eigi kjósandinn
að raða í efstu sæti listans og
ræður röðun kjósenda um út-
hlutun þingsæta. Er með þessu
fyrirkomulagi til alþingiskosn-
inga samtímis bindandi próf-
kjör um röðun á^listunum.
Er þetta lagafrumvarp Jóns
athyglisvert og einfalt og hefur
í för með sér stóraukinn rétt
kjósenda. Frumvarp þetta er þó
ekki gallalaust og þarf að at-
hugast vel. Áður hefur verið
minnzt á svipaðar hugmyndir
hjá Ingólfi Jónssyni. Nokkrir
aðrir þingmenn hafa boðað ný
lagafrumvörp I ofangreindum
málum ef ekki náist fljótlega
samstaða með öllum stjórn-
málaflokkum um leiðir til úr-
bóta.
Kostir og gallar
Hér hef ég rakið helztu
sjónarmið í þessum málum er
nú eru til umfjöllunar á okkar
virðulega Alþingi. Hafa verður
í huga að nær allir þingmenn,
er til máls tóku, eru sammála
um að aukið aðhald kjósenda sé
nauðsynlegt. Það er mjög at-
hyglisverð niðurstaða, eftir að
sú breyting á stjórnarskránni,
sem var upptekin 1959, hefur
verið í gildi í 18 ár, en þá var
afnumið persónulegt kjör þing-
manna.
Öll þessi þróun er mjög skað-
leg og leiðir til meiri ríkisaf-
skipta af málefnum þegnanna,
enda þótt fæstir geri sér grein
fyrir því. Reynsla annarra
þjóða í þessum efnum bendir
einnig ótvírætt til sömu niður-
stöðu, sem nánar verður hér
ekki rakið.
Kosning þingmanna I
einmenningskjördæmum, eða í
það minnsta helming þeirra
eins og Vestur-Þjóðverjar gera,
mun leiða til mun heilbrigðara
stjórnarfars og verða jafnframt
öflugasta og áhrifamesta leiðin
til meira aðhalds á stjórnmála-
mennina og einnig draga úr
ríkisbákninu og jafnframt mun
þetta stuðla að betri stjórnun.
Gallar núverandi prófkjöra,
hvort heldur til alþingis eða
sveitarstjórna, eru stöðugt að
verða ljósari með degl hverjum.
Alis konar annarleg öfl geta
leikið núverandi reglur þannig
að nánast er um hreinan grin-
leik að ræða.
Er i gangi svokallaður fimmti
flokkur er oft ræður algjör-
um úrslitum, en það er heiti
yfir hóp manna er tekur þátt í
prófkjörum flokka án þess að
ætla að styðja þann flokk við
kosningar. Með því að hafa lista
eftir stafrófsröð verður slikt
prófkjör eðlilega þýðingar-
meira. Það mun þá koma I ljós
að við slikar aðstæður munu
frambjóðendur í enn ríkari
mæli semja sin á milli um
röðun, sem í reynd yrði ekki
sizt til útilokunar á vissum
frambjóðendum.
Pófkjör er. fyrst og fremst
tæki til þess að velja frambjóð-
endur í einmenningskjördæm-
um, þar sem frambjóðendur
takast ófeimnir á um málefnin
og síðan eiga kjósendur að velja
eða hafna eftir því sem þeim
líst á skoðanir eða framkomu
frambjóðenda. Einnig vil ég
sérstaklega vara við því, að
allar umræður um breytt
kosningafyrirkomulag eða
breytingar á stjórnarskránni
verði einvörðungu innan raða
stjórnmálaflokkanna.
A þann hátt er ekki að vænta
neinna breytinga, nema sem
stuðla að auknu flokksræði,
þótt annað sé látið I veðri
vaka. Almenningur í landinu
verður að vakna til með-
vitundar um það að því aðeins
verður gerð breyting er vinni
gegn núverandi þróun að hann
gefi þessu máli mikinn gaum og
taki það í sínar hendur. A þvi
veltur mestu um heill og fram-
tfð þjóðar okkar.
Sigurður Helgason
lögfræðingur.