Dagblaðið - 18.01.1978, Blaðsíða 8

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 18. JANUAR 1978.
8.
Þar var eitt sinn stærsta bú á íslandi:
Nú eru þar bækur og
skjöl í fjósi og lista-
menn vinna í haughúsinu
Blm. lét sig dreyma
um skemmtilegan
útiveitingastað og sá
fyrir sér í anda smá-
borð undir súlna-
göngunum í portinu,
innan um blómaker
og listamenn sem
máluðu Esjuna og
sundin af fullum
krafti á túninu.
A sínum tíma var byggingin á Korpúlfsstöðum einhver sú reisulegasta á landinu og jafnvel þótt víðar
væri leitað. Byggingin stendur enn vel fyrir sínu en er náttúriega farin að láta á sjá þegar grannt er
skoðað. DB-myndir Hörður Yilhjálmsson.
Flestir íbúar þess hluta lands-
ins sem nefnt er í daglegu tali
suðvestur-hornið vita hvar
Korpúlfsstaðir í Mosfellssveit
eru. En fæstir hafa líklega komið
þangað heim. Þeir sem ungir eru
að árum vita ekki að þarna var
einu sinni rekið eitt stærsta bú
ekki aðeins á íslandi heldur á
öllum Norðurlöndunum. Það var
þegar Thor Jensen hinn mikli at-
hafnamaður hafði sem mest um-
svif á búinu á Korpúlfsstöðum á
árunum eftir 1930.
„NÚ ER HÚN
SNORRABÚÐ STEKKUR“
Nú má með sanni segja að
„Snorrabúð sé stekkur" því nú
eru þarna aðeins húsvörðurinn
Ragnar Guðmundsson og kona
hans, auk sjö listamanna sem
þarna hafa vinnuaðstöðu. Nokkur
hluti hinna glæsilegu bygginga,
sem í sjálfu sér eru ekki illa
farnar, eru notaðar undir gamla
muni sem Arbæjarsafn á. Einnig
eru þarna nokkrir munir frá Þjóð-
minjasafninu. Skjalasafn Reykja-
víkur hefur þarna prýðisgóða að-
stöðu fyrir skjalageymslu í gamla
fjósinu og er verið að lagfæra þar
allt og gera klárt til þess að taka á
móti starfsfólki. Sögusafnið hefur
einnig nokkur geymsluherbergi
til umráða fyrir bækur og skjöl.
Blm. og ljósmyndari DB lögðu
leið sína að Korpúlfsstöðum á
dögunum en það var einmitt dag-
inn sem sólin skein og snjór var
yfir öllu. Fyrsti góðv-iðrisdagur
vetrarins. Ragnar húsvörður tók á
móti okkur og leiddi okkur um
húsin.
TILVALINN
ÚTIVEITINGASTAÐUR
A meðan við biðum eftir
Ragnari úti í portinu var ekki hjá
því komizt að láta hugann reika.
Bæði aftur í tímann þegar starfs-
fólk Korpúlfsstaða var hvorki
meira né minna en fjörutíu og sjö
manns fyrir utan bústjórann,
Lorenz Thors, en það var árið
1935. Þá var ekki kyrrð og ró yfir
öllu. Eiginlega það eina sem
heyrðist nú var í hundum Ragn-
ars sem lokaðir voru inni f einni
gamalli vistarveru.
Þá mætti einnig hugsa sér að
staðurinn yrði á ný hafinn til vegs
og virðingar með því að opna
þarna veitingastað. A góðviðris-
dögum væri hægt að sitja úti
undir beru lofti. Nú þegar eru
þarna nokkrir listamenn sem
hafa vinnuaðstöðu, i gömlu haug-
húsbyggingunni. Það væri ekki
amalegt fyrir ólistfróða borgar-
búa að fá að fylgjast með vinnu
listamannanna utan húss. Þarna
er útsýni til fjalla með fádæmum
fagurt og sagði Ragnar að kvöld-
fegurðin væri rþmuð þannig að
ekki skortir mótífin fyrir listmál-
arana. Þarna efra er ótrúlega frið-
sælt og þótt staðurinn sé rétt við
Vesturlandsveginn og skammt frá
höfuðborginni sést ekki til
borgarinnar. Þéttbýliskjarnarnir
í Mosfelissveitinni sjást ekki
heldur, aðeins að Blikastöðum og
svo auðvitað upp á Alfsnes
handan við Leirvoginn og upp á
Kjalarnes. Umhverfið speglaðist í
sundunum.
Það væri kannski synd að fara
að spilla náttúrunni með því að
hleypa borgarbúum þarna upp-
eftir. Þar að auki yrði trúlega svo
dýrt að innrétta þarna veitinga-
stað með öllu sem þvi tilheyrir
hér á landi, að það yrði ófram-
kvæmanlegt. En óneitanlega er
skemmtilegt að gæla við tilhugs-
unina.
HÁTT TIL LOFTS
Nú var Ragnar kominn og fyrst
lá leiðin upp á loft, upp brattan
steinstiga. Þar uppi voru níu her-
bergi á einum ganginum og voru
þau meira og minna full af dóti
frá skjalasafni Reykjavíkur og
Sögufélaginu. Þarna var einnig
rúmgott baðherbergi. Síðan fór-
um við i eldhúsið í kjallaranum.
sem notað hefur verið á vel-
mektardögum búsins. Það minnti
einna helzt á eldhúsið sem við
þekkjum úr sjónvarpsmynda-
flokknum Húsbændur og hjú. Frú
Bridges hefði sómt sér vel þarna
við maskínuna, sem var enn á
sínum stað, gríðarlega stór tvíeld-
hólfa, með tveimur bakarofnum.
Ragnar sagði að eldavélin væri
eiginlega eini forngripurinn sem
væri enn á staðnum.
Þarna inni var líka eldgömul
rafmagnseldavél sem greiniiega
hefur munað fíf il sinn fegri.
Rauðar flísar voru á gólfinu og
taldi Ragnar að þær væru hinar
upphaflegu.
f kjallaranum voru einnig mörg
íveruherbergi, og auk þess rúm-
gott þvottahús, frágangsherbergi
og stórt miðstöðvarherbergi. Þar
var gamla kolamiðstöðin og stór
baðvatnstankur. Auk baðher-
bergjanna f húsinu var sérstök
snyrtiaðstaða fyrir vinnumennina
við hliðina á hlöðunni, þar sem
voru fjórar sturtur og búnings-
klefar með skápum. Þar var nú
aðeins rusl og engu haldið til
haga.
Á íbúðarhæðinni þar sem
Ragnar húsvörður hefur íbúð var
áður íbúð bústjórans. Þar er allt
með öðrum hætti en í geymslu-
húsnæðinu þar sem fornminjarn-
ar eru geymdar. Sagði Ragnar að
reynt væri að halda þar öllu með
svipuðu sniði og það var upphaí-
lega. Mjög hátt er til lofts, her-
bergin bæði björt og rúmgóð. I
loftunum eru rósettur og út-
skornir gipslistar í kverkunum.
Það er nú reyndar komið í tizku
aftur að hafa þannig gengið frá
loftunum. En óvíða eða líklega
hvergi er jafnhátt til lofts í nýjum
húsum og var í reisulegum húsum
í „gamla daga“.
FULLKOMIÐ FJÓS
Þegar við höfðum lokið við að
skoða íbúðarhúsið héldum við í
gripahúsin með smávegis við-
komu í hlöðunni eða öllu heldur
súrheysgeymslunni.
Þar gat heldur en ekki á að líta,
gamalt dót og drasl í haugum.
Meirihluti þess tilheyrir byggða-
safni borgarinnar í Árbæ en varla
er hægt að ímynda sér að nokk-
urntíma verði hægt að vinza nýti-
lega hluti úr dótinu. Nokkrir
skemmtilegir munir voru þó
þarna innan um hálfgert skran.
Vera má að þetta sé aðeins skran í
augum þeirra sem hafa ekki forn-
minjar sem sérgrein. Fornminja-
fræðingar líta sennilega allt
öðrum augum á dótið í súrheys-
geymslunum gömlu. Það sýnist að
minnsta kosti vera ógurlegt verk
sem bíður þess sem fer í gegnum
þessa hluti.
Þá héldum við í fjósið. Þar var
allt öðruvísi umhorfs.þvi búið var
að leggja í gólfið og snyrta allt til.
Komið hefur verið fyrir skjala-
geymslum og allt var þarna í röð
og reglu. Starfsmenn Skjalasafns-
ins hafa unnið að því að koma
þarna öllu fyrir sem haganlegast
og er verið að skapa þarna að-
stöðu fyrir starfsmenn.
Þegar litið er yfir ,,fjósið“ er
næsta ótrúlegt að þarna hafi ein-
hverju sinni verið hátt í tvö
hundruð kýr undir einu og sama
þakinu.
1 bókinni Minningar Thor Jen-
sen sem Valtýr Stefánsson rit-
stjóri skráði og út kom árið 1955
er m.a. birt skýrsla sem Sigurður
Sigurðsson búnaðarmálastjóri
samdi um hvernig umhorfs var á
Korpúlfsstöðum árið 1930. 1
henni segir m.a.:
„Mesta bújörð á Islandi er nú
Korpúlfsstaðir í Mosfellssveit.
Ekki vegna þess að landrými og
Iandkostir séu þar svo miklir
heldur vegna hinna miklu um-
bóta sem þar hafa verið fram-
kvæmdar hin síðari árin, svo nú
er aflað þar meiri jarðargróðurs
og meiri búpeningur er á fóðrum
en á nokkurri annarri jörð á landi
hér.“
Á aðalbyggingunni á Korpúlfs-
stöðum var byrjað árið 1925 og
var byggingaframkvæmdum lokið
árið 1930. í skýrslu búnaðarmála-
stjóra segir svo um þær:
Þessi bygging er einstæð í sinni
röð, eigi aðeins hér á landi heldur
og á öllum Norðurlöndum eða
þótt víðar væri leitað. Til bygg-
inganna er vandað mjög og undra-
vel séð fyrir öllu jafnt smáu sem
stóru. Grunnflötur byggingarinn-
ar er 30x80 m = 2400 ferm, eða
nær 4/5 úr vallardagsláttu. Bygg-
ingarnar eru tvær hæðir og loft-
rými mikið.
Á neðstu hæð er áburðarhús í
miðju, undir fjósinu. í öðrum
enda er vélasalur, verkstæði og
geymsla fyrir kjarnfóður. í hin-
um endanum er miðstöð, eldhús,
borðstofa o.fl. í báðum endum
ganga votheysgryfjur og hey-
hlöður niður að gólfi.
Á annarri hæð er fjósið í miðju
og armar þess ganga út með
tveimur opnum portum, sem eru
sitt hvoru megin við fjósið. Fjósið
er nú fullgert og hið vandaðasta
að öllum frágangi.
Básarnir eru í sex röðum, með
þremur fóðurgöngum og liggur
eftir þeim sporvegur að hey-
hlöðum og votheysgryfjum.
Fjósið rúmar 160 kýr. Það er lýst
með rafmagnsljósum og er tala
ljósastæða þar 168.
Skilrúm er á milli allra bása,
jötur steyptar og sjálfbrynningu
mjög haganlega fyrir komið. Loft-
ræsla er ágæt í fjósinu. Þar eru
mjaltavélar notaðar.
Að öllu leyti er fjcsið hið vand-
aðasta og alls þess gætt sem hægt
er að gera með nýtízku f jós.
í öðrum enda byggingarinnar
er mjólkurvinnslustöð. Þar eru
áhöld og húsrými fyrir smjörgerð,
skyrgerð, gerilsneyðingu, barna-
mjólkurhreinsun, niðursuðu
rjóma, ískrem o.fl.“
Þessi upptalning sýnir að ekk-
ert hefur verið til sparað að
mjólkurbúið á Korpúlfsstöðum
væri sem bezt úr garði gert og
mjög nýtízkulegt í alla staði.
I bók Valtýs segir ennfremur
að mjólkurstöðin hafi kostað full-
búin með öllum áhöldum 100 þús-
und kr. árið 1930.
TÚNIÐ LEIGT ÚT
Mjög athyglisvert var að hvergi
nokkurs staðar var hinn minnsti
raki eða rakalykt og vel heitt var
alls staðar í húsinu. Þannig liggja
ekki hlutir sem þar eru geymdir
undir skemmdum.
Ragnar sagði að gluggarnir
væru orðnir dálítið slæmir en
þeir eru úr járni með einföldu
gleri.
Þegar við gengum með Ragnari
suður fyrir húsið sagði hann að
ætlunin væri að reyna að halda
túninu í ræktun að svo miklu leyti
sem það væri hægt. Nú hefur
Fákur á.leigu Geldinganesið og
svokallað vesturtún og heyjar þar
á sumrin.
Þá eiga borgarbúar garð-
lönd sín í Korpúlfsstaðalandi
og skammt frá húsinu eru til-
raunagróðurhús frá tilraunastöð
landbúnaðarins.
Ragnar húsvörður er Austur-
Skaftfellingur að ætt og uppruna.
Foreldrar hans voru Ingibjörg og
Guðmundur sem þekkt eru frá
Nesi í Selvogi. Ragnar sagðist
vera þremenningur við Þórberg
Þórðarson og vera fæddur að
Borgum í Hornafirði. Hann var
ekki nema sex ára gamall þegar
hann kom til Suðurlands, en
Ragnar bjó og sótti sjóinri í fjöru-
tíu ár í Arnessýslu. Sagðist hann
hálfskammast sfn fyrir að segja
frá því að hann hefði aldrei komið
á æskustöðvarnar síðan hann fór
þaðan barn að aldri.
Þótt daginn sé nú farið að
lengja var sólin komin á vestur-
himininn þegar þessari Korpúlfs-
staðaheimsókn lauk. Esjan og ná-
grannafjöll hennar voru purpura-
rauð í síðdegissólinni og Ulfars-
fellið kastaði skuggum sínum á
nágrennið. Nokkrir óskilahestar
voru á beit í túninu og hundarnir
hans Ragnars voru enn lokaðir
inni.
- A.Bj.
Gamla kolaeldavélin er senniiega eini „forngripurinn" sem eftir er á
Korpúffsstöðum. Þetta er mjög svipuð eldavél og frú Bridges notar í
sjónvarpsþáttunum Húsbændur og hjú.