Dagblaðið - 08.05.1978, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 8. MAÍ 1978.
meðal annars:
Eftir þvi sem mér hefur verið sagt
þá skiptir engu máli samkvæmt
dönskum lögum hvort ég geng í hjóna-
band með Margréti Nielsen, sem er
danskur rikisborgari. Slikt hefur enga
stoð i dönskum lögum vegna þess að
hún er kona. Aftur á móti mun þvi
vera á þann veg háttað. að hvaða
ókvæntur danskur karlmaður sem er
má ganga að eiga mig. Þetta tel ég
vera misrétti og ólög.
Af þessu leiðir að við eigum aðeins
tveggja kosta völ. Hinn fyrri er sá að
önnur hvor okkar gerist kynskipt-
ingur. Sá siðari að ég kvænist
dönskum karlmanni, sem ég ber ekki
ástarhug til.
Helen Nash, bandariska lesbían sem
að öllum likindum þarf að yfirgefa
Danmörku cftir þrjá mánuði.
Við stöllur höfum ákveðið að taka
hvorugan þessarra kosta. Hinn fyrr-
nefnda vegna þess að við erunr báðar
ánægðar með að vera konur og hinn
síðari vegna þess að samkvæmt
dönskum lögum ber konu skylda til að
búa með þeim manni sem hún
kvænist.
í viðtali við danska blaðið lnfor
mation sagði Helen Nash, að svo
virtist sem samkvæmt lögum og
reglum i Danmörku gæti hún aðeins
fengið þriggja mánaða dvalarleyfi í
Danmörku. — Útlendingaeftirlitið
hefur sagt okkur að siðan gætum við
farið til annars lands og verið þar en
siðan fengið aftur leyfi fyrir mig til
dvalar i Danmörku í þrjá mánuði. Að
því lokriu yrðum við að fara aftur af
landi brott i sex mánuði ef við vildum
halda áfram samveru okkar. Þannig
yrðum við að halda áfram þar til
sönnur hefðu verið færðar á að
samband okkar yrði varanlegt.
Helen Nash tók sérstaklega fram i
viðtalinu að hún mundi ekki verða
danska ríkinu neinn fjárhagslegur
baggi. Einnig sagði hún að ekki hefði
orðið vart við neina andúð á dvöl
hennar i landinu frá neinum öðrum en
útlendingaeftirlitinu.
Að sögn embættismanna þar fer
það mjög eftir aðstæðum i hverju
einstöku tilviki hvort útlendingum er
veitt dvalarleyfi. Þeir sögðu að þvi
væri alls ekki svo háttað að beiðnum
eins og þeirra Helen og Margrétar
væri umsvifalaust hafnað. Ekki væri
heldur nein föst regla til um hvenær
fólk teldist hafa fært sönnur á vilja
/íinn til að búa saman að staðaldri. Þó
væri talið, að þvi lengur sem
sambýlið hefði staðið væru likurnar
fyrir varanlegri sambúð meiri og
einnig þá möguleikar á leyfi til fastrar
dvalarí Danmörku.
Embættismennimir voru spurðir
um hvernig þessar tvær konur, sem
ekki hefðu leyfi til aðganga i lögfornv
legt hjónaband, ættu að sanna vilja
sinn til sambúðar.
Þeir viðurkenndu, að á þvi væru
vissir erfiðleikar og reyndar hefðu til
felli sem þetta verið fátíð í Danmörku.
Þar i landi eru nú meiri hömlur á
aðflutningi erlends fólks til vinnu en
áður. Þó fá ibúar landa Efnahags-
bandalagsins og Norðurlandanna um-
svifalaust bæði atvinnu- og dvalarleyfi
þar.
Leiklist
Synges: Vopn frú Carrar er ný túlkun
sömu hugmyndar. Þar er dauðinn sett-
ur i þágu lífsins, lifinu lýst sem baráttu
fyrir frelsi, jöfnuði, bræðraþeli. Vera
má að þetta þyki skynugri lífskoðun
en dulhyggjan hjá Synge. En hún
setur leiknum óneitanlega ansi
þröngar skorður, mest verður um vert
að koma fram sönnun réttrar
skoðunar sem aðeins getur verið ein,
brýna menn til að standa nú endilega
upp og berjast. En sem skáldskapur,
leiktexti stenst Vopn frú Carrar hálf-
illa samanburð við heilaga einfeldnina
hjá Synge, hin nýja túlkun felur lika í
sér takmörkun og einföldun efnisins
viðsinnstaðogtima.
En þetta tókst vel i Leikhúskjallar-
anum, og það var aftur að þakka svip-
mikilli og skapheitri túlkun aðalhlut-
verksins. Bríet Héðinsdóttir leiddi
skýrt i Ijós verðleika og takmarkanir
Teresu Carrar, stritandi almúgakonu
sem þegar þykist hafa misst og fórnað
nógu. En þaðer bara ekki nóg, þaðer
aldrei nóg: lífi manns getur verið svo
háttað að ekki sé til vinnandi að lifa
því. Við þau kjör búa Teresa Carrar
ogsynir hennar.
Eins og Þeir riðu til sjávar byggist
Vopn frú Carrar upp um eina mikla
mannlýsingu, annaðefni leiksins lýtur
henni. 1 báðum leikjunum fór þetta
einkar vel úr hendi í Leikhúskjallar-
anum, fólk og atburðir dregið ljóst og
skilmerkilega. Af öðrum þátttak-
endum langar mig að nefna á nafn
Þórunni Magnúsdóttir: Noru, yngri
ÞEIR RIÐU TIL SJÁVAR. Ekkjan Marja (Guðrún Þ. Stephensen) stendur yfir
sjóreknu líki sonar slns (Hákon Waage).
Út að berjast
Marja tregar sig í sátt við örlög sín í
leik Synges, en það er lýðum ljóst hvað
hún hefur misst og hversu hún hefur
þjáðst. Leikurinn dregur siður en svo
neina dul á þjáningu hennar og dætra
hennar. Teresa Carrar i leikriti Bertolt
Brechts um vopn frú Carrar, sér að sér
i leiknum, fá réttan skilning á gildi
lífsins, lífs i baráttu, og leggur vísvitað
sitt eigið líf og sonar síns undir i
baráttunni gegn ómennsku ofbeldi og
ranglæti. Leikurinn er saminn í miðri
borgarastyrjöldinni á Spáni, og það er
umfram allt brýning til hluttöku í
þeirra baráttu sem þar var háð. í lífs-
baráttunni sjálfri er ekkert hlutleysi
til, engin leið að skipa sér utan átaka.
Það að lifa eins og maður felur í sér
fúsan og frjálsan vilja til að fórna lif-
inuefáþarfað halda.
Svo nærtækt sem það virðist að
sviðsetja saman leikþætti Synges og
Brechts kann það á sinn hátt að vera
miður nærgætnislegt við minningu
Brechts, þess mikla leikhúsmanns.
Kveikjan í leik hans er sótt i leik
VOPN FRÚ CARRAR. Teresa Carrar (Briet Héðinsdóttir) fremst á myndinni. I
bakgrunni: sonur hennar (Sigurður Sigurjónsson), ung stúlka (Guðrún Gísla-
dóttir) og bróðir Teresu (Bjarni Steingrimsson).
dótturina í Þeir riðu til sjávar, önnu
Guðmundsdóttur: frú Perezog Bjarna
Steingrimsson: Pedro, bróður Teresu í
Vopn frú Carrar, til marks um raun-
sæislega persónttsköpun, leikmáta sem
ber uppi og færir sönnur á tilfinninga-
og hugarheim þessara beggja leikja,
svolíkirogólikir semþeireru.
það öruggan leigusamning og sann-
gjarna leigu. Þetta hafa kannanir
staðfest.
Hvað er til úrbóta, spyrja menn
kannski. Bygging leiguíbúða á félags-
legum grundvelli, er yfirleitt svarið. í
því sambandi hefur verið minnst á að
lífeyrissjóðir verkafólks geti fjár-
magnað slíkar byggingar. Nú er hver
verkamaður skyldur að vera i lífeyris-
sjóði og greiðir árlega tugi þúsunda i
skatt til þeirra. Eignalaust fólk fær þar
lítið til baka, nema dulitla viðbót við
tekjutrygginguna sina ef ellilaunaaldri
er náð. Þeir sem eignir hafa að setja að
veði, eiga hinsvegar kost á lánum úr
lifeyrissjóði sínum. M.a. til að auka
húseignir sinar. Þá fjármagna lífeyris-
sjóðimir að miklum hluta hinn al-
menna byggingarsjóð sem útdeilir svo-
kölluðum húsnæðismálastjórnar-
lánum. Þau lán fá hinir eignalausu
ekki, en eru látnir borga fyrir hina.
Viðurkennt er, að þrátt fyrir þetta ráði
lífeyrissjóðirnir yfir verulegu fjár-
magni sem látið er renna beint inní
bankakerfið í formi venjulegra inn-
lána. Þetta fé fer svo til almennra út-
lána bankanna, m.a. í húseigna-
braskið. Þetta fé væri hægt að nýta til
að fjármagna byggingar eða kaup á
leiguhúsnæði fyrir eignalausa meðlimi
lifeyrissjóðanna. Þeir hefðu þá líkan
hag af því og aðrir að vera i lífeyris-
sjóðnunum.
Nýting húsnæðis
Annað mál er það að talið er vera
nægilegt húspláss i Reykjavík, það sé
aðeins illa nýtt. Vist er nýting
húsnæðis í eldri hverfunum fyrir
neðan allar hellur víða, meðan mikill
fjöldi fólks er á biðiista hvar sem fram
fer úthlutun ibúða til leigu eða-kaups á
félagslegum grunni.
Skattlagning fasteigna stuðlar mjög
að þessu ástandi, ásamt algerum skorti
á heppilegu húsnæði fyrir roskið fólk.
Allt íbúðarhúsnæiði hér er skattlagt
og eru engin frávik frá því, nema hvað
fólk á eftirlaunaaldri getur fengið
skattinn felldan niður að mestu, án
Kjallarinn
Jón fráPálmholti
tillits til stærðar íbúðarinnar að því er
virðist.
I Noregi t.d. fást fasteignaskattar
felldir niður af íbúðum fyrstu tuttugu
árin meðan fólk er að greiða lánin
niður. Einnig má lækka fasteignagjöld
ef vextir af ibúðalánum hækka. Mér
sýnist að réttlætanlegt sé að lækka hér
eða jafnvel fella niður skatta af
nauðsynjahúsnæði, en skattleggja i
staðinn umframhúsnæði. Auðvelt á
að vera að meta það hvað sé nauðsyn-
legt húsnæði fyrir fólk. Ég tel að
slikur lúxusskattur á umframhúsnæði,
ásamt stóraukinni byggingu hentugs
húsnæðis fyrir aldraða og aðra
myndi stuðla að bættri nýtingu
húsnæðis i eldri hverfunum.
Sumir telja það mannvonsku að rífa
fólk upp með rótum af heimili sinu og
koma því fyrir annars staðar. Um það
er varla að ræða, heldur hitt að gefa
fólki kost á hentugra húsnæði og
viðráðanlegra, þegar aldur færist yfir
eða kringumstæður hafa að öðru leyti
breyst. Margt gamalt fólk ræður alls
ekki við húshald i þessum stóru
íbúðum og verður að fá til þess opin-
bera hjálp. Það á þess varla kost að
breyta um meðan óbreytt ástand varir
i þessum efnum.
Og hvað með börnin sem alast
verða upp í óviðunandi húsnæði og á
hrakningi milli leiguibúða af ýmsu
tagi. Hver er réttur þeirra? Spyrja má
sömu spurninga varðandi sjúklinga
og gamalmenni sem ekkert eiga að og
holað er niður hér og hvar. oft við
mjög ófullnægjandi aðstæður. Það
verður líka að teljast almennt rétt-
lætismál að skattleggja fremur lúxus
en nauðsynjar.
Húsaleiga
og skattamál
Þá má nefna að húsaleiga fæst ekki
dregin frá tekjum til skatts. Algengt er
að þeir sem leigja borgi hærri skatta en
aðrir i svipaðri aðstöðu tekjulega.
Þessu veldur einkum að þeir sem
skulda fyrir eigin húsnæði fá vaxta-
kostnað frádreginn og lækkar það
skatta þeirra. Kostnaður við að koma
sér upp eign fæst þá dreginn frá til
skatts, meðan leiguliðinn verður að
greiða fulla skatta af sinum kostnaði.
Þá veldur núverandi fyrirkomulag
umtalsverðum skattsvikum hjá
mörgum leigusölum iveruhúsa, og ef
til vill annarra. Ekki verður fyrir þessi
skattsvik komist nema leigu sé skylt að
telja fram.
Margt hefur þróast á annan veg I
þjóðmálum hjá okkur en i nálægum
löndum. Ekki er efamál að séreigna-
skipulagið á húsnæðismálum alþýðu
hér á þarna hlut að máli. Hér þykir,
sem kunnugt er, sjálfsagt að fólk
steypi sér út i einskonar húsbygginga-
fen og farast þar margir eða koma illa
leiknir uppúr. Braskið er þarna alls-
ráðandi og margir ánetjast því að fullu
og sjá fátt annað í lifinu eftir það.
Þetta hefur haft lamandi áhrif á verka-
lýðsbaráttuna og deyft stéttarlegan
skilning margra. Lánafyrirgreiðsla og
möguleikar á henni fara þá að skipta
meira máli en kaupið sjálft.
í nálægum löndum er rekstur verka-
mannaibúða með öðrum hætti en hér.
Oftast í leiguformi eða fólk á kost á að
kaupa með mjög góðum kjörum, t.d.
svonefndum leigukaupum. Kemur þá
greidd húsaleiga. sem greiðsla upp i
kaupverð, og eftirstöðvar greiddar sem
leiga. Fólk sem býr við þessi leigukjör
og reyndar allir leigjendur í þeim
löndum sem ég hef heimildir um,
hefur verulegt öryggi í húsnæðis-
málum. Þar tiðkast alls staðar húsa-
leigudómstólar einhverskonar. Þeir
geta ákveðið leigu og dæma um
ágreining. Þar er alls staðar stranglega
bannað að segja upp leigjanda til að
fá leigu hækkaða eða kjör leigusala
bætt með einhliða ákvörðun. Leigu-
húsnæði er viðurkenndur og sjálf-
sagður valkostur í öllum okkar
nálægu löndum og leigjendafélög víða
sterk samtök sem hafa mikil áhrif.
Sjálfsagt þykir að leiga fari ekki yfir
tuttugu af hundraði verkamannslauna
og sumstaðar er markið fimmtán af
hundraði. Fari húsaleigukostnaður
yfir hámark er greiddur húsaleigu-
styrkureftir vissum reglum.
Auður og aðstaða
ráða ekki
manngildi
Oft heyrist sú fullyrðing að fólk í
leiguhúsnæði hljóti að vera af öðru
sauðahúsi en hinir sem húsnæði eiga,
sé jafnvel upp til hópa vandræðafólk.
Ég hef fyrir satt að þetta undarlega
islenska sjónarmið hafi ráðið mestu
um að séreignastefna varð rikjandi hjá
verkamannabústöðunum. Vitaskuld
er alls staðar til eitthvert vandræða-
fólk, en víst er að slíkt fólk býr ekki að
jafnaði i leiguhúsnæði á frjálsum
markaði einsogkjörin eru hér. Það ris
einfaldlega ekki undir þeim kjörum
sem þar er boðið uppá. Það er brýnt að
kveða niður þann misskilning að fólk i
leiguibúð sé eitthvað öðruvisi í háttum
en annað fólk. Að auður og aðstaða i
samfélaginu ráði manngildi.
Vandræðafólk er ekkert siður að finna
í röðum eignamanna og hátekjufólks,
kannski frekar. Þá má oft heyra þá vit
leysu að fólk sem leigir hjá opinberum
aðilum sé einhverskonar styrkþegar á
opinberu framfæri, og greiði aldrei
leigu.
Það þarf að gera fólki kleift að búa í
leiguhúsnæði með fullum ráðstöfunar-
rétti, öruggum samningi og sann-
gjarnri leigu. Leigjendur hafa nú i
undirbúningi stofnun félags til að
gæta hagsmuna sinna. Allt fólk I leigu-
húsnæði er eindregið hvatt til þátttöku
i félaginu. Það er kominn timi til að
fólkið sem borið hefur verðbólgubagg-
ana bótalaust og aldrei séð neinn verð-
bólgugróða, láti í sér heyra. Eignalaust
alþýðufólk á ekki að sætta sig við hlut-
skipti sitt i þessu samfélagi. Það er
engin ástæða til þess.
Jónfrá Pálmholti
rithöfundur